Επιμέλεια Θοδωρής Ρηγινιώτης
Στην παρακάτω ποσόστωση δεν υπολογίζω τους Έλληνες που ανήκουν σε μη ορθόδοξες χριστιανικές κοινότητες (π.χ. ρωμαιοκαθολικούς και προτεστάντες διαφόρων αποχρώσεων) ή σε θρησκεύματα εκτός του χριστιανισμού, όπως π.χ. στο Ισλάμ, ούτε και τους μη ορθόδοξους μετανάστες που κατοικούν στην Ελλάδα. Υπολογίζω μόνο τους Έλληνες που τυπικά θεωρούνται ορθόδοξοι χριστιανοί, λόγω του νηπιοβαπτισμού τους και επειδή δεν έχουν προσχωρήσει με συγκεκριμένη διαδικασία σε άλλο θρήσκευμα.
Το 50% λοιπόν του «ορθόδοξου» ελληνικού πληθυσμού είναι άθεοι.
Από το άλλο 50%, που είναι ορθόδοξοι χριστιανοί, το 30-40, διαθέτει μια δεισιδαιμονική πίστη: είναι άνθρωποι που πηγαίνουν στην εκκλησία μερικές φορές το χρόνο (τις γνωστές γιορτές και σε τελετές που ενέχουν και κοινωνικό χαρακτήρα) και ανάβουν το κερί τους για «να έχει καλά ο Θεός» τους ίδιους και τα παιδιά τους. Δεν επιθυμούν την είσοδο τη δική τους και των μελών της οικογένειάς του στη βασιλεία των ουρανών, που ίσως δεν τη σκέφτονται καν ή ίσως να μην είναι και απόλυτα σίγουρη ότι υπάρχει, αλλά η επιθυμία τους εξαντλείται στην επίτευξη μιας κατά το δυνατόν ακύμαντης επίγειας ζωής. Κοινωνούν μία ή ίσως δύο φορές το χρόνο, για το έθιμο ή «για το καλό», νηστεύουν μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα και ίσως μια δυο φορές το χρόνο ακόμη και προσεύχονται σπάνια και μόνο όταν έχουν να αντιμετωπίσουν ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Δε γνωρίζουν και, αν το πληροφορηθούν δύσκολα το αποδέχονται, ότι η ζωή του χριστιανού είναι κατ’ εξοχήν σταυρική και αυτός ο σταυρικός της χαρακτήρας οδηγεί τον άνθρωπο στην αγιότητα. Η αγιότητα δεν ανήκει στα ενδιαφέροντά τους, ενώ την πνευματική και μυστηριακή ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά βάσιν την αγνοούν.
Παρόλα αυτά, δεν είναι άθεοι, αλλά ορθόδοξοι χριστιανοί (απλώς, ακατήχητοι και χωρίς επίγνωση). Και τούτο, διότι: α) ως νήπια είχαν βαφτιστεί με τη φροντίδα των γονιών τους και β) αυτοπροσδιορίζονται ως ορθόδοξοι χριστιανοί. Πιθανότατα επίσης είναι έντιμοι και καλοί άνθρωποι.
Μόνο το 20-10% του ελληνικού πληθυσμού (και μάλλον το ποσοστό αυτό πλησιάζει το 10 παρά το 20%) είναι συνειδητοποιημένοι ορθόδοξοι χριστιανοί, που επιθυμούν είσοδό τους στη βασιλεία των ουρανών και αγωνίζονται πνευματικά και ηθικά γι’ αυτό, συμμετέχοντας με συνέπεια και επίγνωση στην πνευματική και μυστηριακή ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κάποιοι από αυτούς είναι και άγιοι, συνήθως άγνωστοι και φυσικά χωρίς να θεωρούν τον εαυτό τους άγιο.
Βεβαίως, αν 10% των Ελλήνων είναι συνειδητοποιημένοι ορθόδοξοι χριστιανοί, πρόκειται για ένα πληθυσμό περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων, δηλ. για σημαντικό πλήθος. Άραγε είναι τόσο πολλοί;
Τα ποσοστά αυτά τα έγραψα κατά τη φαντασία μου. Δεν πραγματοποίησα καμιά έρευνα, ούτε βασίστηκα σε έρευνα άλλων. Γι’ αυτό, ίσως να παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις από την πραγματικότητα. Ίσως π.χ. να είναι 70% ορθόδοξοι χριστιανοί και μόνο 30% άθεοι· ίσως όμως να συμβαίνει και το αντίστροφο. Πάντως, ο μύθος ότι οι Έλληνες είναι ορθόδοξοι χριστιανοί κατά 95% έχει καταρριφθεί προ πολλού. Δεν είναι αυτονόητο – όπως εθεωρείτο κάποτε – ότι ο συνάνθρωπός μου, Έλληνας και κάτοικος της Ελλάδας, είναι ορθόδοξος χριστιανός. Οι χριστιανοί είναι ένα γενναίο ποσοστό, αλλά όχι συντριπτική πλειοψηφία.
Βαθμίδες αθεΐας
Λέγοντας ότι το 50% του ελληνικού πληθυσμού είναι άθεοι, πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι η αθεΐα δεν είναι κάτι ομοιόμορφο, αλλά περιέχει βαθμίδες.
Το μεγαλύτερο μέρος του παραπάνω 50% θεωρώ πως είναι άνθρωποι, που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως άθεοι, ούτε όμως ως χριστιανοί ή ως μέλη κάποιας άλλης θρησκείας. Απλώς, είναι θρησκευτικά αδιάφοροι· στη ζωή τους δεν υπάρχει καθόλου ο Θεός. Δεν κάνουν καμιά θρησκευτική πράξη, εκτός αν κάνουν γιόγκα π.χ. ή κάτι παρόμοιο, που όμως (επηρεασμένοι από τη σύγχρονη διαφήμισή του) κι αυτό δεν το θεωρούν θρησκευτική πράξη, αν και είναι.
Οι άνθρωποι αυτοί, αν και δεν έχουν αρνηθεί συνειδητά το νηπιοβαπτισμό τους (ούτε όμως και τον εγκρίνουν μέσα τους, απλώς δεν τον λαμβάνουν υπόψιν), δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν χριστιανοί. Βέβαια μόνο ο Θεός μπορεί ν’ αποφανθεί έγκυρα γι’ αυτό. Κατά τα φαινόμενα όμως, τουλάχιστον, είναι άθεοι.
Ένα άλλο, ασφαλώς μικρότερο, ποσοστό εντός του ανωτέρω 50% είναι οι άνθρωποι που αποδέχονται την πίστη σε κάποια «ανώτερη δύναμη» ή οντότητα, που όμως δεν την προσδιορίζουν ως το χριστιανικό Θεό ή ενδεχομένως και να δηλώνουν ότι μάλλον δεν είναι ο χριστιανικός Θεός, γιατί, κατά τη γνώμη τους, είτε καμιά θρησκεία δε μπορεί να ξέρει ποιος είναι στην πραγματικότητα ο Θεός είτε όλες οι θρησκείες το ξέρουν στον ίδιο βαθμό. Αυτοί οι άνθρωποι ίσως αυτοχαρακτηρίζονται «άθρησκοι», όχι «άθεοι», αλλά η στάση τους αποτελεί μορφή αθεΐας (διαφορετικής βαθμίδας από τη θρησκευτική αδιαφορία), εφόσον δεν αποδέχονται το Θεό του χριστιανισμού, αλλά και δεν κάνουν κάποια προσπάθεια προσέγγισης αυτού που οι ίδιοι φαντάζονται ως Θεό.
Τέλος, έχουμε αρκετούς επιθετικούς άθεους, που φρονούν ότι η θρησκεία και η Εκκλησία είναι αρνητικοί παράγοντες για τον άνθρωπο και την κοινωνία και αγωνίζονται για την εξάλειψή τους. Οι τελευταίοι συνήθως καλούνται «αθεϊστές», έχουν δηλ. μεταβάλει την αθεΐα σε συγκροτημένη ιδεολογία («αθεϊσμό»).
Εκφράσεις του επιθετικού αθεϊσμού στην Ελλάδα
Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ο επιθετικός αυτός αθεϊσμός ισχυροποιείται και εκδηλώνεται με αρκετό θόρυβο. Θα έλεγα πως οι κύριες εκδηλώσεις του είναι οι εξής:
α) Δηλώσεις πολιτικών προσώπων και ομάδων, από το χώρο της αριστεράς και του αναρχισμού. Κυρίως σ’ αυτούς τους χώρους, λόγω των καθοριστικών μαρξιστικών και άλλων επιρροών, επιχωριάζει ο αθεϊσμός, παρότι είναι γνωστό και ενθαρρυντικό ότι στο χώρο της αριστεράς υπάρχουν και χριστιανοί.
Αριστεροί και αριστερίζοντες πολιτικοί και δημόσιοι λειτουργοί εκφράζονται αθεϊστικά είτε με δηλώσεις τους είτε αρνούμενοι να δώσουν θρησκευτικό όρκο είτε αρνούμενοι να δεχτούν θρησκευτική κηδεία κ.λ.π. Πολιτικές ομάδες αθεϊστικών πεποιθήσεων εκφράζονται ποικιλότροπα, αξιώνοντας το «χωρισμό κράτους και Εκκλησίας» (σχήμα λόγου, γιατί ένας τέλειος χωρισμός θα απάλλασσε την Εκκλησία – δηλ. τους χριστιανούς – ακόμη και από την υποχρέωση τήρησης των νόμων του κράτους) είτε προαναγγέλλοντας ακόμη και την… απαγόρευση του νηπιοβαπτισμού, σε περίπτωση που πάρουν την εξουσία, επειδή «προκαλεί ψυχικά τραύματα στους ανθρώπους».
β) Ακατάπαυστο σφυροκόπημα της θρησκείας γενικά και της Ορθοδοξίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας ειδικότερα μέσω ιστολογίων και ιστοσελίδων στο Διαδίκτυο. Οι ιστότοποι που επιτίθενται στην Ορθοδοξία και την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πλέον πάρα πολλοί, φτάνοντας σε βαθμό παροξυσμού και με άρθρα που ουσιαστικά είναι λιβελογραφήματα, ορισμένοι δε είναι και ιδιαίτερα γνωστοί. Τέτοιοι ιστότοποι είναι τα αθεϊστικά ιστολόγια Ροΐδη Εμμονές, Πάρε Δώσε, Άθρησκος, Η αθεΐα είναι αρετή, Ανούσια Πίστη κ.π.ά.
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ιστότοποι αυτοί, ως προς την στάση τους απέναντι στην Ορθοδοξία και την Ορθόδοξη Εκκλησία, συγγενεύουν στενά με τους ιστότοπους των σύγχρονων παγανιστών.
Τα τρία στάδια της αθεΐας στην κοινωνία
Σύμφωνα με μια πασίγνωστη ανάλυση του Γάλλου ορθόδοξου θεολόγου Ολιβιέ Κλεμάν, όταν σε μια κοινωνία επικρατούν αθεϊστικές ιδέες, η στάση αυτής της κοινωνίας απέναντι στη θρησκεία περνάει από τρία στάδια: επιθετικότητα κατά της θρησκείας, θρησκευτική αδιαφορία και, τέλος, λαθραία ή υποσυνείδητη εισαγωγή μιας νέας δεισιδαιμονίας, που θα καλύψει το κενό που άφησε η εγκατάλειψη της προηγούμενης θρησκείας.
Οι κοινωνίες των δυτικών χωρών θα λέγαμε ότι βρίσκονται ήδη στο τρίτο στάδιο, λόγω της κατακλυσμικής εξάπλωσης σ’ αυτές της συγκρητιστικής «νέας πνευματικότητας» της Νέας Εποχής (New Age), εξαιτίας της οποίας έχει διαδοθεί σε τέτοιο βαθμό η ενασχόληση με μυστικιστικές μεθόδους των θρησκειών της Άπω Ανατολής όπως η γιόγκα, αλλά και η ενασχόληση με τον πνευματισμό, την αστρολογία, το φενγκ σούι κ.λ.π., ακόμη και τη μαγεία. Στη δύση εξαπλώνεται τόσο η Wicca, η θρησκεία των μάγων και των μαγισσών, όσο και οι οικολογικού περιεχομένου λατρείες της «θεάς Γης», ο δρυϊδισμός (χωρίς τις αρχαίες ανθρωποθυσίες του), οι «επαφές με αγγέλους» ή «εξωγήινες οντότητες» που επέχουν θέση πνευματικών και ηθικών διδασκάλων, αλλά και παράδοξες θρησκείες φανερά ανθρωπογενείς, όπως ο Τζενταϊσμός (η μεταφορά στην πραγματική ζωή των πνευματικών παραδόσεων των Ιπποτών Τζεντάι, που είναι επινόηση της φαντασίας του σκηνοθέτη Τζωρτζ Λούκας για τις ανάγκες της σειράς κινηματογραφικών ταινιών Star Wars). Φυσικά, εξαπλώνεται και το Ισλάμ, σε μια «χριστιανοποιημένη» εκδοχή του, που διαφημίζεται στη δύση ως θρησκεία της αγάπης, της ειρήνης και της ανοχής του διαφορετικού από οργανωμένους μουσουλμάνους ιεραποστόλους.
Στην Ελλάδα φρονώ ότι συνυπάρχουν όλα τα στάδια της εξελικτικής πορείας των αθεϊστικών ιδεών στην κοινωνία μας, σε διαφορετικές ομάδες του πληθυσμού.
Αιτίες της εξάπλωσης της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα
Μπορούμε να ανιχνεύσουμε πολλές αιτίες. Γενικά, όταν ένας άνθρωπος που κατάγεται από παραδοσιακά ορθόδοξο έθνος γίνει άθεος, νομίζω ότι ή έπεσε θύμα αθεϊστικής προπαγάνδας ή αισθάνεται προδομένος από το Θεό και το ιερατείο που υποτίθεται ότι «Τον εκπροσωπεί».
Ειδικότερα, για την εξάπλωση της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα επισημαίνω τις αιτίες που θεωρώ κυριότερες…
Μπορούμε να ανιχνεύσουμε πολλές αιτίες. Γενικά, όταν ένας άνθρωπος που κατάγεται από παραδοσιακά ορθόδοξο έθνος γίνει άθεος, νομίζω ότι ή έπεσε θύμα αθεϊστικής προπαγάνδας ή αισθάνεται προδομένος από το Θεό και το ιερατείο που υποτίθεται ότι «Τον εκπροσωπεί».
Ειδικότερα, για την εξάπλωση της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα επισημαίνω τις αιτίες που θεωρώ κυριότερες:
Α) Τους τελευταίους αιώνες οι Έλληνες έχουμε χάσει σε σχεδόν απόλυτο βαθμό τη γνώση και κατανόηση της ορθόδοξης πνευματικής κληρονομιάς μας. Έχοντας δεχτεί κατακλυσμό επιρροών από το δυτικό κόσμο, μπερδέψαμε την Ορθοδοξία με τον Καθολικισμό και ξεχάσαμε τη διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας (δηλ. των αγίων) για την ένωση Θεού και ανθρώπου («θέωση του ανθρώπου», δηλ. να γίνει ο άνθρωπος θεός, ενωμένος με τον Τριαδικό Θεό, και όχι απλά «να είναι καλός άνθρωπος», «να μην κάνει κακό σε κανένα» ή ακόμη και «να βοηθάει όλο τον κόσμο»).
Αυτή η ένωση ανθρώπου και Θεού πραγματοποιείται μέσω του Ιησού Χριστού και είναι η πραγματική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας για τη σωτηρία του ανθρώπου. Την ξεχάσαμε και θεωρήσαμε ότι η χρησιμότητα της θρησκείας είναι μόνο τα ηθικοπλαστικά της διδάγματα – τα οποία μπορούν να υπάρχουν και χωρίς θρησκευτικό υπόβαθρο, οπότε η θρησκεία, εκτός από ψευδής, καθίσταται και άχρηστη, στο βαθμό που ο άνθρωπος προοδεύει πνευματικά και «δε χρειάζεται δεισιδαιμονίες».
Αγνοούμε εντελώς ότι ο χριστιανισμός είναι δρόμος προς τη θέωση. Αγνοούμε ότι υπάρχει κάτι διαφορετικό από το να είμαστε απλώς «καλοί άνθρωποι»: η συνειδητή σχέση αγάπης με το Θεό, που μέσω του Ιησού Χριστού μας ενώνει μ’ Αυτόν και μας κάνει θεϊκά όντα (αγίους). Αυτό δεν το διδάσκει ούτε ο Καθολικισμός ούτε ο Προτεσταντισμός, μόνο η Ορθοδοξία. Ξεχνώντας την Ορθοδοξία, το ξεχάσαμε κι αυτό.
Σήμερα η συζήτηση για τη θέωση έχει επανέλθει και έχει σχηματιστεί μια ογκώδης βιβλιογραφία για το θέμα, πρόσβαση σε μεγάλο μέρος της οποίας μπορεί να έχει ο καθένας μέσω Διαδικτύου. Όμως η ζημιά έχει γίνει: η πνευματική αναζήτηση έχει αποκοιμηθεί, ενώ, όταν ξυπνάει, συχνά κατευθύνεται στον ανατολικό μυστικισμό (γιόγκα κ.τ.λ.), προσκρούοντας στις προκαταλήψεις κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που αποτελούν μια άλλη αιτία εξάπλωσης της αθεΐας.
Β) Ως συνέπεια της έλλειψης γνώσης και κατανόησης της Ορθοδοξίας, ο Έλληνας έχει πάψει να αντλεί χαρά από την Εκκλησία, να απολαμβάνει τη συμμετοχή του στη θεία λειτουργία και τις άλλες χριστιανικές πρακτικές. Έχει πάψει να αντλεί χαρά (αλλά και ηρεμία και ελπίδα και κάθε θετικό συναίσθημα) από το άναμμα του καντηλιού, από το λιβάνισμα, από τη συμμετοχή του στον εσπερινό μιας εορτής, από το διάβασμα του παρακλητικού κανόνα ενός αγίου (*) ή των Χαιρετισμών της Θεοτόκου, ακόμη και από τη νηστεία, από τη θεία κοινωνία, την εξομολόγηση, τη γιορτή του αγίου της ενορίας μας ή τις γιορτές του Χριστού και της Παναγίας κ.τ.λ.
Αντλεί χαρά από μυριάδες άλλες πρακτικές, από το σερφάρισμα στο Ίντερνετ, από τις σαββατιάτικες εξόδους του σε μπαράκια, από την πορνογραφία, το σεξ, το χρηματιστήριο, το ποδόσφαιρο, τη δουλειά του, το χόμπι του, την αποχαύνωση μπροστά στην τηλεόραση (αφού η πραγματική ζωή έχει γίνει τόσο πικρή, κοπιαστική και απογοητευτική)… Άλλοι αντλούν χαρά από την ενασχόλησή τους με την επιστήμη ή την τέχνη ή με κοινωνικούς, πολιτικούς, ανθρωπιστικούς ή περιβαλλοντικούς αγώνες, από τη συντροφιά φίλων και ένα σωρό άλλα. Τα τελευταία δεν είναι κατ’ ανάγκην κακά, όμως εδώ έχουν πλέον υποκαταστήσει τη σχέση με το Χριστό και τον «εκκλησιασμό» (με την αρχαία έννοια: τη συνάντηση) των χριστιανών μαζί Του και μεταξύ τους μέσα στην εκκλησία και την εκκλησιαστική ζωή.
Αφού λοιπόν δεν αντλούμε χαρά από τη θρησκευτική μας ζωή, ούτε και καταλαβαίνουμε το σκοπό της, προς τι να συμμετέχουμε σ’ αυτήν; Τη μετατρέψαμε σε έθιμο και ησυχάσαμε.
Ένα παράδειγμα: «Τα Χριστούγεννα είναι για τα παιδιά»: μια από τις πιο τραγικές και αποκρουστικές φράσεις του σύγχρονου ανθρώπου, που, αγνοώντας πόσο τον αφορά στην καθημερινότητά του η ενανθρώπιση του Θεού και η κλήση Του για ένωση με Αυτόν (που θα τον μετατρέψει σε άγιο και θα τον βοηθήσει να ξεπεράσει με μοναδικό τρόπο όλα τα γήινα προβλήματα), δε βρίσκει πλέον νόημα στις γιορτές, ιδίως αν είναι μόνος και δε μπορεί να εισπράξει την επιφανειακή χαρά της εγκόσμιας συνεύρεσης. Δεν ξέρει πώς (ούτε υποπτεύεται ότι μπορεί) να γιορτάζει μαζί με το Χριστό, τους αγίους, τους αγγέλους, την εκκλησία και το εκκλησίασμα της ενορίας του. Στη σκέψη του δεν υπάρχουν καν όλα αυτά.
Έτσι οι ορθόδοξες γιορτές μας έχουν σε μεγάλο βαθμό αντικατασταθεί από τις «παγκόσμιες ημέρες», που καταλαβαίνουμε το νόημά τους και νιώθουμε ότι μας αφορά, ενώ οι προσωπικές ή οικογενειακές γιορτές μας (των αγίων που φέρουμε το όνομά τους) έχουν αντικατασταθεί από τα γενέθλια, μια γιορτή με επίκεντρο τον εαυτό μας (γιορτάζουμε τον εαυτό μας, όχι τον άγιό μας, αφού ζούμε σ’ έναν πολιτισμού ατομισμού και απομόνωσης), που κι αυτή η γιορτή, όσο μεγαλώνουμε, γίνεται για μας μέρα μελαγχολίας και απογοήτευσης.
Γ) Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι δέσμιος προκαταλήψεων και μύθων (συχνά αποτέλεσμα προπαγάνδας), που διαιωνίζονται γύρω από την Ορθοδοξία και την Ορθόδοξη Εκκλησία, εμποδίζοντάς τον να δει κάτω από την επιφάνεια. Τέτοιοι μύθοι είναι:
- Ότι η ύπαρξη του Θεού «δεν αποδεικνύεται», ενώ η αλήθεια είναι ότι δεν αποδεικνύεται με τις μεθόδους των φυσικών επιστημών, ανακαλύπτεται όμως πέρα από κάθε αμφιβολία, όταν ο άνθρωπος ενωθεί μαζί Του με την αγιότητα.
- Ότι όλες οι θρησκείες είναι ίδιες, ενώ στην πραγματικότητα έχουν χαώδεις διαφορές, όχι μόνο οι θρησκείες μεταξύ τους, αλλά και η Ορθοδοξία από τον Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό.
- Ότι οι παπάδες είναι διεφθαρμένοι (καιροσκόποι, παραδόπιστοι, αλλά και παιδεραστές κ.τ.λ.), άρα αυτό που πρεσβεύουν είναι ψέμα. Όμως οι πραγματικά διεφθαρμένοι παπάδες είναι λίγοι. Οι περισσότεροι είναι έντιμοι, πολλοί είναι καλοί, ενώ υπάρχουν και άγιοι παπάδες. Ας ακολουθήσουμε τους μη διεφθαρμένους, όπως κάνουμε στους γιατρούς, τους δικηγόρους, τους εργολάβους κ.ο.κ.
- Ότι η διδασκαλία του Χριστού και των αρχαίων αγίων δεν είναι μεν ψέμα, αλλά(α) η Ορθόδοξη Εκκλησία την έχει παραμορφώσει, για να ασκεί εξουσία στο λαό. Οπότε (β) μπορεί κάποιος να είναι χριστιανός («καλός άνθρωπος», που «να αγαπά όλους τους ανθρώπους») χωρίς να συνδέεται με την Εκκλησία και χωρίς να πλησιάζει τους παπάδες, που τους αντιπαθεί. Στην πραγματικότητα, ούτε το α ισχύει ούτε το β.
- Ότι η Εκκλησία έχει αμύθητη περιουσία, που την κατακρατεί εγωιστικά, ενώ, αν την παραχωρούσε στο λαό, θα λυνόταν ως εκ θαύματος η οικονομική κρίση. Η αλήθεια είναι ότι η Εκκλησία διατηρεί μόνο το 4% της ακίνητης περιουσίας που είχε επί Τουρκοκρατίας, το άλλο 96% το έχει κατά καιρούς παραχωρήσει στο κράτος (γι’ αυτό και οι ιερείς πληρώνονται απ’ το κράτος), ενώ απ’ αυτό το 4% τα περισσότερα είναι δάση κ.τ.λ., δηλ. μη αξιοποιήσιμα. Από δε τα χρήματά της, η Εκκλησία διατηρεί εκατοντάδες ανθρωπιστικά ιδρύματα κάθε μορφής, που ανακουφίζουν την κοινωνία αναπληρώνοντας τις εγκληματικές ελλείψεις του κράτους.
Δ) Δεν πρέπει να αγνοήσουμε ότι διεθνώς ο άνθρωπος υφίσταται μια συνεχή και ανελέητη πλύση εγκεφάλου, από την τηλεόραση, το Διαδίκτυο και κάθε άλλο μέσο, με την οποία οι μεγάλες εταιρίες, που εξουσιάζουν τον πλανήτη, προσπαθούν να τον αποκόψουν από τις ρίζες και τον πολιτισμό του και να τον μετατρέψουν σε άβουλο καταναλωτή των προϊόντων τους. Έτσι, από την παιδική του ηλικία, ή μάλλον από τη γέννησή του, ο άνθρωπος δέχεται κατακλυσμό εικόνων και μηνυμάτων για μια ζωή γεμάτη καταναλωτικά και τεχνολογικά προϊόντα, από την οποία όμως λείπει εντελώς οποιαδήποτε αναφορά στο Θεό, την Εκκλησία και την αγιότητα. Κι όταν υπάρχουν τέτοιες αναφορές, είτε είναι ειρωνικές, είτε ανακατεύουν λίγο χριστιανισμό με τόνους βουδισμού, ινδουισμού και κάθε είδους εξωτικής θρησκευτικότητας (ακόμη και μαγείας και αστρολογίας), ώστε ο άνθρωπος, ακόμη και σε μια – επιτρέψτε μου – χριστιανική χώρα, όπως η Ελλάδα, να μη μπορεί πια να ξεκαθαρίσει μέσα του ποιος δρόμος θα τον οδηγήσει σε αληθινή πνευματική και ηθική πρόοδο, ποιος δρόμος θα τον οδηγήσει στη βελτίωση και, τελικά, στο Θεό.
Τώρα, λένε στον καθένα μας: «Χάραξε το δικό σου δρόμο», «βελτίωσε μόνος σου τον εαυτό σου», «ακολούθα την καρδιά σου»… Αντίθετα, οι άγιοι διδάσκαλοι του χριστιανισμού (που διαθέτουν και εμπειρία του θείου Φωτός, αλλά και ειλικρίνεια, και είναι πραγματικοί θεραπευτές της ψυχής), μας λένε: «Μην έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, ούτε στις σκέψεις σου, ούτε στα συναισθήματά σου, γιατί όλα αυτά έχουν μέσα τους εγωισμό και μπορεί να σε οδηγούν λάθος. Ακολούθησε το δρόμο του Χριστού και των αγίων, συμβουλεύσου τον πνευματικό σου, λάβε μέρος στην πνευματική ζωή της Εκκλησίας και έτσι θα πλησιάσεις το Χριστό. Ακόμα κι αν, με αυτό τον τρόπο, κάνεις κάτι λάθος, θα βελτιωθείς από το ίδιο το γεγονός ότι δεν έφτιαξες εσύ ένα δικό σου δρόμο, αλλά ζήτησες καθοδήγηση από άλλον. Θα βελτιωθείς από το γεγονός ότι φέρθηκες ταπεινά, όχι εγωιστικά».
Φυσικά, η ταπείνωση είναι το μεγαλύτερο όπλο ενάντια στο διάβολο, γι’ αυτό σήμερα ζούμε σ’ έναν πολιτισμό του «Εγώ». Ο άνθρωπος μεγαλώνει μαθαίνοντας να κάνει αυτό που ωφελεί τον ίδιο και όχι αυτό που ωφελεί το συνάνθρωπό του ή την κοινωνία. Πώς λοιπόν να δεχτεί το μήνυμα του χριστιανισμού, που του λέει να συγχωρεί τον εχθρό του και να προτιμά το όφελος του συνανθρώπου του (του «πλησίον» του) κι όχι το δικό του; Παριστάνει ότι το δέχεται, υπό όρους και μέχρις ενός σημείου, αλλά δεν αφήνεται με εμπιστοσύνη σ’ αυτό το μήνυμα, ούτε δέχεται ν’ ακολουθήσει τον τρόπο ζωής που προωθεί αυτό το μήνυμα, το χριστιανικό τρόπο ζωής.
Το να πηγαίνεις στην εκκλησία, να εξομολογείσαι, να νηστεύεις κ.τ.λ. προϋποθέτουν να είσαι ταπεινός, δηλ. να δέχεσαι να πλησιάσεις το Θεό με τον τρόπο που Τον πλησίαζε η γιαγιά μας. Αλλά εμείς περιφρονούμε αυτά που έκανε η γιαγιά μας και υιοθετούμε αυτά που κάνουν οι δυστυχισμένοι «μοντέρνοι άνθρωποι» στη Νέα Υόρκη ή στο Παρίσι. Σ’ αυτά ο χριστιανισμός δεν έχει θέση, αλλά εκείνοι δεν ξέρουν την Ορθοδοξία.
(Βέβαια μπορεί κάποιος να πηγαίνει στην εκκλησία και όλα τα υπόλοιπα νιώθοντας μέσα του εγωισμό επειδή τα κάνει όλα αυτά. Εννοείται ότι δε μιλάμε για τέτοια περίπτωση).
Να κλείσω λέγοντας ότι, παρόλα αυτά, στις ΗΠΑ έχει αρχίσει ένα σοβαρό ρεύμα πολλών ανθρώπων προς την Ορθοδοξία, που μας έχει δώσει σημαντικούς ορθόδοξους συγγραφείς και πνευματικούς αγωνιστές (πρώην προτεστάντες ή βουδιστές ή άθεους κ.λ.π.), όπως ο π. Σεραφείμ Ρόουζ, ο π. Δαμασκηνός Κρίστενσεν, ο π. Πήτερ Γκίλκουιστ, ο Μάθιου Γκάλλατιν κ.ά., ενώ ένας μεγάλος σύγχρονος άγιος ορθόδοξος διδάσκαλος, ο γέροντας Εφραίμ ο Φιλοθεΐτης (από τη μονή αγίου Φιλοθέου του Αγίου Όρους), ζει εδώ και δεκαετίες σ’ ένα μοναστήρι στην έρημο της Αριζόνας και αποτελεί ένα φάρο καθοδήγησης και ελπίδας για χιλιάδες Αμερικανούς (βρες στο Ίντερνετ: Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου Αριζόνας).
Αποτελεί πρόβλημα η εξάπλωση της αθεΐας;
Για να είμαστε ειλικρινείς, η εξάπλωση της αθεΐας φανερώνει και κάτι θετικό: πολλοί άνθρωποι αναζητούν το Θεό, την αλήθεια και την αγάπη, και καταλήγουν άθεοι επειδή δεν ανακαλύπτουν την Ορθοδοξία, και μάλιστα την πραγματική Ορθοδοξία.
Οι άνθρωποι αυτοί, αν στις αναζητήσεις τους συναντήσουν την αυθεντική μορφή της ορθόδοξης πνευματικής κληρονομιάς, γίνονται συνειδητοποιημένοι ορθόδοξοι χριστιανοί και πιθανώς και άγιοι. Τέτοια παραδείγματα έχουμε όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο δυτικό κόσμο, όπως τον π. Σεραφείμ Ρόουζ, τον Κένεθ Κλάους, τον π. Αντώνιο Μπλουμ (ορθόδοξο αρχιεπίσκοπο Σουρόζ, στη Μ. Βρετανία) και ένα σωρό άλλους.
Γενικά, ωστόσο, η εξάπλωση της αθεΐας αποτελεί πρόβλημα – όχι για τους πιστούς, αλλά για τους ίδιους τους άθεους, που απομακρύνονται από το Χριστό, το Φως του κόσμου, την Οδό, την Αλήθεια και τη Ζωή. Πόσοι απ’ αυτούς θα βρουν τελικά το δρόμο; Μάλλον λίγοι. Και στην Ελλάδα, το πρόβλημα γίνεται εντονότερο, επειδή οι άνθρωποι ξεκινούν ως ορθόδοξοι χριστιανοί και, στην πορεία, αρνούνται το Χριστό και το χριστιανικό τους βάφτισμα. Κάνουν δηλαδή αυτό, που χιλιάδες πρόγονοί μας εδώ και αιώνες αρνήθηκαν να κάνουν, προτιμώντας βασανιστήρια και θάνατο.
Εκτός αυτού, τα πράγματα δείχνουν ότι η εξάπλωση της αθεΐας συνιστά και πρόβλημα για την κοινωνία. Καθώς ο άνθρωπος «απελευθερώνεται» από τη θρησκεία, δεν ανακαλύπτει κάποιον ευγενικό και ηθικό εαυτό του, αλλά ένα εγώ γεμάτο πάθη και ανεξέλεγκτες ορμές, που υποτάσσεται εύκολα σε κάθε «ορθολογιστικό» ή συναισθηματικό μέσο χειραγώγησης. Έτσι, βλέπουμε την κοινωνία να έχει μετατραπεί σε ζούγκλα, σε μια εφιαλτική αρένα, όπου τα άτομα βασανίζονται και καταστρέφονται.
Άνθρωποι και ομάδες ανθρώπων προσπαθούν να φέρουν την καλοσύνη και την αγάπη στον κόσμο, χωρίς θρησκεία. Όμως ακόμη κι αυτοί είναι αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουν θρησκευτικές πρακτικές (όπως η γιόγκα) για να δώσουν μια αίσθηση γαλήνης και ψυχικής ισορροπίας στους ανθρώπους. Και τελικά, αφήνουν τον άνθρωπο σε μια ψευδαίσθηση ηθικοποίησης, χωρίς να μπορούν να τον συνδέσουν με τον αληθινό Θεό, για τον οποίο δεν πιστεύουν καν ότι υπάρχει ή νομίζουν ότι αποτελεί «ένα κομμάτι της βαθύτερης ύπαρξής μας» κ.ο.κ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
(*) «Παρακλητικός κανόνας» ή απλώς «παράκληση» της Παναγίας ή ενός αγίου λέγεται ένα μουσικό και ποιητικό έργο που απευθύνεται, ως προσευχή, σ’ αυτό τον άγιο ή στην Παναγία. Συνήθως ψάλλεται στην εκκλησία την παραμονή της γιορτής αυτού του αγίου, μετά τον εσπερινό. Οι παρακλητικοί κανόνες της Παναγίας (ο «μικρός» και ο «μεγάλος»), έργα σπουδαίων ποιητών της βυζαντινής εποχής, ψάλλονται στις εκκλησίες μας εναλλάξ κάθε βράδυ την περίοδο του δεκαπενταύγουστου (1-14 Αυγούστου), που οδηγεί στη γιορτή της Κοίμησης της Παναγίας (15 Αυγούστου).
Πολλοί χριστιανοί – ακόμη και σήμερα – συνηθίζουν να διαβάζουν την παράκληση της Παναγίας ή κάποιου άλλου αγίου στο σπίτι τους, ανάβοντας ένα κερί ή το θυμιατό και κάνοντας μια μικρή και όμορφη «σπιτική» ορθόδοξη τελετή. Το ίδιο γίνεται και με τους Χαιρετισμούς της Παναγίας.
Τις παρακλήσεις της Παναγίας και πολλών αγίων μπορείτε να τους βρείτε και στο Ίντερνετ, αλλά και να τους αγοράσετε από το ορθόδοξο βιβλιοπωλείο της περιοχής σας (στο Ρέθυμνο: βιβλιοπωλείο Γ. Λιουδάκη, οδός Επιμ. Μαρούλη 27, έναντι φροντιστηρίων ξένων γλωσσών).
Επιμέλεια Θοδωρής Ρηγινιώτης
Στην παρακάτω ποσόστωση δεν υπολογίζω τους Έλληνες που ανήκουν σε μη ορθόδοξες χριστιανικές κοινότητες (π.χ. ρωμαιοκαθολικούς και προτεστάντες διαφόρων αποχρώσεων) ή σε θρησκεύματα εκτός του χριστιανισμού, όπως π.χ. στο Ισλάμ, ούτε και τους μη ορθόδοξους μετανάστες που κατοικούν στην Ελλάδα. Υπολογίζω μόνο τους Έλληνες που τυπικά θεωρούνται ορθόδοξοι χριστιανοί, λόγω του νηπιοβαπτισμού τους και επειδή δεν έχουν προσχωρήσει με συγκεκριμένη διαδικασία σε άλλο θρήσκευμα.
Το 50% λοιπόν του «ορθόδοξου» ελληνικού πληθυσμού είναι άθεοι.
Από το άλλο 50%, που είναι ορθόδοξοι χριστιανοί, το 30-40, διαθέτει μια δεισιδαιμονική πίστη: είναι άνθρωποι που πηγαίνουν στην εκκλησία μερικές φορές το χρόνο (τις γνωστές γιορτές και σε τελετές που ενέχουν και κοινωνικό χαρακτήρα) και ανάβουν το κερί τους για «να έχει καλά ο Θεός» τους ίδιους και τα παιδιά τους. Δεν επιθυμούν την είσοδο τη δική τους και των μελών της οικογένειάς του στη βασιλεία των ουρανών, που ίσως δεν τη σκέφτονται καν ή ίσως να μην είναι και απόλυτα σίγουρη ότι υπάρχει, αλλά η επιθυμία τους εξαντλείται στην επίτευξη μιας κατά το δυνατόν ακύμαντης επίγειας ζωής. Κοινωνούν μία ή ίσως δύο φορές το χρόνο, για το έθιμο ή «για το καλό», νηστεύουν μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα και ίσως μια δυο φορές το χρόνο ακόμη και προσεύχονται σπάνια και μόνο όταν έχουν να αντιμετωπίσουν ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Δε γνωρίζουν και, αν το πληροφορηθούν δύσκολα το αποδέχονται, ότι η ζωή του χριστιανού είναι κατ’ εξοχήν σταυρική και αυτός ο σταυρικός της χαρακτήρας οδηγεί τον άνθρωπο στην αγιότητα. Η αγιότητα δεν ανήκει στα ενδιαφέροντά τους, ενώ την πνευματική και μυστηριακή ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά βάσιν την αγνοούν.
Παρόλα αυτά, δεν είναι άθεοι, αλλά ορθόδοξοι χριστιανοί (απλώς, ακατήχητοι και χωρίς επίγνωση). Και τούτο, διότι: α) ως νήπια είχαν βαφτιστεί με τη φροντίδα των γονιών τους και β) αυτοπροσδιορίζονται ως ορθόδοξοι χριστιανοί. Πιθανότατα επίσης είναι έντιμοι και καλοί άνθρωποι.
Μόνο το 20-10% του ελληνικού πληθυσμού (και μάλλον το ποσοστό αυτό πλησιάζει το 10 παρά το 20%) είναι συνειδητοποιημένοι ορθόδοξοι χριστιανοί, που επιθυμούν είσοδό τους στη βασιλεία των ουρανών και αγωνίζονται πνευματικά και ηθικά γι’ αυτό, συμμετέχοντας με συνέπεια και επίγνωση στην πνευματική και μυστηριακή ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κάποιοι από αυτούς είναι και άγιοι, συνήθως άγνωστοι και φυσικά χωρίς να θεωρούν τον εαυτό τους άγιο.
Βεβαίως, αν 10% των Ελλήνων είναι συνειδητοποιημένοι ορθόδοξοι χριστιανοί, πρόκειται για ένα πληθυσμό περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων, δηλ. για σημαντικό πλήθος. Άραγε είναι τόσο πολλοί;
Τα ποσοστά αυτά τα έγραψα κατά τη φαντασία μου. Δεν πραγματοποίησα καμιά έρευνα, ούτε βασίστηκα σε έρευνα άλλων. Γι’ αυτό, ίσως να παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις από την πραγματικότητα. Ίσως π.χ. να είναι 70% ορθόδοξοι χριστιανοί και μόνο 30% άθεοι· ίσως όμως να συμβαίνει και το αντίστροφο. Πάντως, ο μύθος ότι οι Έλληνες είναι ορθόδοξοι χριστιανοί κατά 95% έχει καταρριφθεί προ πολλού. Δεν είναι αυτονόητο – όπως εθεωρείτο κάποτε – ότι ο συνάνθρωπός μου, Έλληνας και κάτοικος της Ελλάδας, είναι ορθόδοξος χριστιανός. Οι χριστιανοί είναι ένα γενναίο ποσοστό, αλλά όχι συντριπτική πλειοψηφία.
Βαθμίδες αθεΐας
Λέγοντας ότι το 50% του ελληνικού πληθυσμού είναι άθεοι, πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι η αθεΐα δεν είναι κάτι ομοιόμορφο, αλλά περιέχει βαθμίδες.
Το μεγαλύτερο μέρος του παραπάνω 50% θεωρώ πως είναι άνθρωποι, που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως άθεοι, ούτε όμως ως χριστιανοί ή ως μέλη κάποιας άλλης θρησκείας. Απλώς, είναι θρησκευτικά αδιάφοροι· στη ζωή τους δεν υπάρχει καθόλου ο Θεός. Δεν κάνουν καμιά θρησκευτική πράξη, εκτός αν κάνουν γιόγκα π.χ. ή κάτι παρόμοιο, που όμως (επηρεασμένοι από τη σύγχρονη διαφήμισή του) κι αυτό δεν το θεωρούν θρησκευτική πράξη, αν και είναι.
Οι άνθρωποι αυτοί, αν και δεν έχουν αρνηθεί συνειδητά το νηπιοβαπτισμό τους (ούτε όμως και τον εγκρίνουν μέσα τους, απλώς δεν τον λαμβάνουν υπόψιν), δύσκολα μπορούν να θεωρηθούν χριστιανοί. Βέβαια μόνο ο Θεός μπορεί ν’ αποφανθεί έγκυρα γι’ αυτό. Κατά τα φαινόμενα όμως, τουλάχιστον, είναι άθεοι.
Ένα άλλο, ασφαλώς μικρότερο, ποσοστό εντός του ανωτέρω 50% είναι οι άνθρωποι που αποδέχονται την πίστη σε κάποια «ανώτερη δύναμη» ή οντότητα, που όμως δεν την προσδιορίζουν ως το χριστιανικό Θεό ή ενδεχομένως και να δηλώνουν ότι μάλλον δεν είναι ο χριστιανικός Θεός, γιατί, κατά τη γνώμη τους, είτε καμιά θρησκεία δε μπορεί να ξέρει ποιος είναι στην πραγματικότητα ο Θεός είτε όλες οι θρησκείες το ξέρουν στον ίδιο βαθμό. Αυτοί οι άνθρωποι ίσως αυτοχαρακτηρίζονται «άθρησκοι», όχι «άθεοι», αλλά η στάση τους αποτελεί μορφή αθεΐας (διαφορετικής βαθμίδας από τη θρησκευτική αδιαφορία), εφόσον δεν αποδέχονται το Θεό του χριστιανισμού, αλλά και δεν κάνουν κάποια προσπάθεια προσέγγισης αυτού που οι ίδιοι φαντάζονται ως Θεό.
Τέλος, έχουμε αρκετούς επιθετικούς άθεους, που φρονούν ότι η θρησκεία και η Εκκλησία είναι αρνητικοί παράγοντες για τον άνθρωπο και την κοινωνία και αγωνίζονται για την εξάλειψή τους. Οι τελευταίοι συνήθως καλούνται «αθεϊστές», έχουν δηλ. μεταβάλει την αθεΐα σε συγκροτημένη ιδεολογία («αθεϊσμό»).
Εκφράσεις του επιθετικού αθεϊσμού στην Ελλάδα
Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ο επιθετικός αυτός αθεϊσμός ισχυροποιείται και εκδηλώνεται με αρκετό θόρυβο. Θα έλεγα πως οι κύριες εκδηλώσεις του είναι οι εξής:
α) Δηλώσεις πολιτικών προσώπων και ομάδων, από το χώρο της αριστεράς και του αναρχισμού. Κυρίως σ’ αυτούς τους χώρους, λόγω των καθοριστικών μαρξιστικών και άλλων επιρροών, επιχωριάζει ο αθεϊσμός, παρότι είναι γνωστό και ενθαρρυντικό ότι στο χώρο της αριστεράς υπάρχουν και χριστιανοί.
Αριστεροί και αριστερίζοντες πολιτικοί και δημόσιοι λειτουργοί εκφράζονται αθεϊστικά είτε με δηλώσεις τους είτε αρνούμενοι να δώσουν θρησκευτικό όρκο είτε αρνούμενοι να δεχτούν θρησκευτική κηδεία κ.λ.π. Πολιτικές ομάδες αθεϊστικών πεποιθήσεων εκφράζονται ποικιλότροπα, αξιώνοντας το «χωρισμό κράτους και Εκκλησίας» (σχήμα λόγου, γιατί ένας τέλειος χωρισμός θα απάλλασσε την Εκκλησία – δηλ. τους χριστιανούς – ακόμη και από την υποχρέωση τήρησης των νόμων του κράτους) είτε προαναγγέλλοντας ακόμη και την… απαγόρευση του νηπιοβαπτισμού, σε περίπτωση που πάρουν την εξουσία, επειδή «προκαλεί ψυχικά τραύματα στους ανθρώπους».
β) Ακατάπαυστο σφυροκόπημα της θρησκείας γενικά και της Ορθοδοξίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας ειδικότερα μέσω ιστολογίων και ιστοσελίδων στο Διαδίκτυο. Οι ιστότοποι που επιτίθενται στην Ορθοδοξία και την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πλέον πάρα πολλοί, φτάνοντας σε βαθμό παροξυσμού και με άρθρα που ουσιαστικά είναι λιβελογραφήματα, ορισμένοι δε είναι και ιδιαίτερα γνωστοί. Τέτοιοι ιστότοποι είναι τα αθεϊστικά ιστολόγια Ροΐδη Εμμονές, Πάρε Δώσε, Άθρησκος, Η αθεΐα είναι αρετή, Ανούσια Πίστη κ.π.ά.
Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ιστότοποι αυτοί, ως προς την στάση τους απέναντι στην Ορθοδοξία και την Ορθόδοξη Εκκλησία, συγγενεύουν στενά με τους ιστότοπους των σύγχρονων παγανιστών.
Τα τρία στάδια της αθεΐας στην κοινωνία
Σύμφωνα με μια πασίγνωστη ανάλυση του Γάλλου ορθόδοξου θεολόγου Ολιβιέ Κλεμάν, όταν σε μια κοινωνία επικρατούν αθεϊστικές ιδέες, η στάση αυτής της κοινωνίας απέναντι στη θρησκεία περνάει από τρία στάδια: επιθετικότητα κατά της θρησκείας, θρησκευτική αδιαφορία και, τέλος, λαθραία ή υποσυνείδητη εισαγωγή μιας νέας δεισιδαιμονίας, που θα καλύψει το κενό που άφησε η εγκατάλειψη της προηγούμενης θρησκείας.
Οι κοινωνίες των δυτικών χωρών θα λέγαμε ότι βρίσκονται ήδη στο τρίτο στάδιο, λόγω της κατακλυσμικής εξάπλωσης σ’ αυτές της συγκρητιστικής «νέας πνευματικότητας» της Νέας Εποχής (New Age), εξαιτίας της οποίας έχει διαδοθεί σε τέτοιο βαθμό η ενασχόληση με μυστικιστικές μεθόδους των θρησκειών της Άπω Ανατολής όπως η γιόγκα, αλλά και η ενασχόληση με τον πνευματισμό, την αστρολογία, το φενγκ σούι κ.λ.π., ακόμη και τη μαγεία. Στη δύση εξαπλώνεται τόσο η Wicca, η θρησκεία των μάγων και των μαγισσών, όσο και οι οικολογικού περιεχομένου λατρείες της «θεάς Γης», ο δρυϊδισμός (χωρίς τις αρχαίες ανθρωποθυσίες του), οι «επαφές με αγγέλους» ή «εξωγήινες οντότητες» που επέχουν θέση πνευματικών και ηθικών διδασκάλων, αλλά και παράδοξες θρησκείες φανερά ανθρωπογενείς, όπως ο Τζενταϊσμός (η μεταφορά στην πραγματική ζωή των πνευματικών παραδόσεων των Ιπποτών Τζεντάι, που είναι επινόηση της φαντασίας του σκηνοθέτη Τζωρτζ Λούκας για τις ανάγκες της σειράς κινηματογραφικών ταινιών Star Wars). Φυσικά, εξαπλώνεται και το Ισλάμ, σε μια «χριστιανοποιημένη» εκδοχή του, που διαφημίζεται στη δύση ως θρησκεία της αγάπης, της ειρήνης και της ανοχής του διαφορετικού από οργανωμένους μουσουλμάνους ιεραποστόλους.
Στην Ελλάδα φρονώ ότι συνυπάρχουν όλα τα στάδια της εξελικτικής πορείας των αθεϊστικών ιδεών στην κοινωνία μας, σε διαφορετικές ομάδες του πληθυσμού.
Αιτίες της εξάπλωσης της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα
Μπορούμε να ανιχνεύσουμε πολλές αιτίες. Γενικά, όταν ένας άνθρωπος που κατάγεται από παραδοσιακά ορθόδοξο έθνος γίνει άθεος, νομίζω ότι ή έπεσε θύμα αθεϊστικής προπαγάνδας ή αισθάνεται προδομένος από το Θεό και το ιερατείο που υποτίθεται ότι «Τον εκπροσωπεί».
Ειδικότερα, για την εξάπλωση της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα επισημαίνω τις αιτίες που θεωρώ κυριότερες…
Μπορούμε να ανιχνεύσουμε πολλές αιτίες. Γενικά, όταν ένας άνθρωπος που κατάγεται από παραδοσιακά ορθόδοξο έθνος γίνει άθεος, νομίζω ότι ή έπεσε θύμα αθεϊστικής προπαγάνδας ή αισθάνεται προδομένος από το Θεό και το ιερατείο που υποτίθεται ότι «Τον εκπροσωπεί».
Ειδικότερα, για την εξάπλωση της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα επισημαίνω τις αιτίες που θεωρώ κυριότερες:
Α) Τους τελευταίους αιώνες οι Έλληνες έχουμε χάσει σε σχεδόν απόλυτο βαθμό τη γνώση και κατανόηση της ορθόδοξης πνευματικής κληρονομιάς μας. Έχοντας δεχτεί κατακλυσμό επιρροών από το δυτικό κόσμο, μπερδέψαμε την Ορθοδοξία με τον Καθολικισμό και ξεχάσαμε τη διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας (δηλ. των αγίων) για την ένωση Θεού και ανθρώπου («θέωση του ανθρώπου», δηλ. να γίνει ο άνθρωπος θεός, ενωμένος με τον Τριαδικό Θεό, και όχι απλά «να είναι καλός άνθρωπος», «να μην κάνει κακό σε κανένα» ή ακόμη και «να βοηθάει όλο τον κόσμο»).
Αυτή η ένωση ανθρώπου και Θεού πραγματοποιείται μέσω του Ιησού Χριστού και είναι η πραγματική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας για τη σωτηρία του ανθρώπου. Την ξεχάσαμε και θεωρήσαμε ότι η χρησιμότητα της θρησκείας είναι μόνο τα ηθικοπλαστικά της διδάγματα – τα οποία μπορούν να υπάρχουν και χωρίς θρησκευτικό υπόβαθρο, οπότε η θρησκεία, εκτός από ψευδής, καθίσταται και άχρηστη, στο βαθμό που ο άνθρωπος προοδεύει πνευματικά και «δε χρειάζεται δεισιδαιμονίες».
Αγνοούμε εντελώς ότι ο χριστιανισμός είναι δρόμος προς τη θέωση. Αγνοούμε ότι υπάρχει κάτι διαφορετικό από το να είμαστε απλώς «καλοί άνθρωποι»: η συνειδητή σχέση αγάπης με το Θεό, που μέσω του Ιησού Χριστού μας ενώνει μ’ Αυτόν και μας κάνει θεϊκά όντα (αγίους). Αυτό δεν το διδάσκει ούτε ο Καθολικισμός ούτε ο Προτεσταντισμός, μόνο η Ορθοδοξία. Ξεχνώντας την Ορθοδοξία, το ξεχάσαμε κι αυτό.
Σήμερα η συζήτηση για τη θέωση έχει επανέλθει και έχει σχηματιστεί μια ογκώδης βιβλιογραφία για το θέμα, πρόσβαση σε μεγάλο μέρος της οποίας μπορεί να έχει ο καθένας μέσω Διαδικτύου. Όμως η ζημιά έχει γίνει: η πνευματική αναζήτηση έχει αποκοιμηθεί, ενώ, όταν ξυπνάει, συχνά κατευθύνεται στον ανατολικό μυστικισμό (γιόγκα κ.τ.λ.), προσκρούοντας στις προκαταλήψεις κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που αποτελούν μια άλλη αιτία εξάπλωσης της αθεΐας.
Β) Ως συνέπεια της έλλειψης γνώσης και κατανόησης της Ορθοδοξίας, ο Έλληνας έχει πάψει να αντλεί χαρά από την Εκκλησία, να απολαμβάνει τη συμμετοχή του στη θεία λειτουργία και τις άλλες χριστιανικές πρακτικές. Έχει πάψει να αντλεί χαρά (αλλά και ηρεμία και ελπίδα και κάθε θετικό συναίσθημα) από το άναμμα του καντηλιού, από το λιβάνισμα, από τη συμμετοχή του στον εσπερινό μιας εορτής, από το διάβασμα του παρακλητικού κανόνα ενός αγίου (*) ή των Χαιρετισμών της Θεοτόκου, ακόμη και από τη νηστεία, από τη θεία κοινωνία, την εξομολόγηση, τη γιορτή του αγίου της ενορίας μας ή τις γιορτές του Χριστού και της Παναγίας κ.τ.λ.
Αντλεί χαρά από μυριάδες άλλες πρακτικές, από το σερφάρισμα στο Ίντερνετ, από τις σαββατιάτικες εξόδους του σε μπαράκια, από την πορνογραφία, το σεξ, το χρηματιστήριο, το ποδόσφαιρο, τη δουλειά του, το χόμπι του, την αποχαύνωση μπροστά στην τηλεόραση (αφού η πραγματική ζωή έχει γίνει τόσο πικρή, κοπιαστική και απογοητευτική)… Άλλοι αντλούν χαρά από την ενασχόλησή τους με την επιστήμη ή την τέχνη ή με κοινωνικούς, πολιτικούς, ανθρωπιστικούς ή περιβαλλοντικούς αγώνες, από τη συντροφιά φίλων και ένα σωρό άλλα. Τα τελευταία δεν είναι κατ’ ανάγκην κακά, όμως εδώ έχουν πλέον υποκαταστήσει τη σχέση με το Χριστό και τον «εκκλησιασμό» (με την αρχαία έννοια: τη συνάντηση) των χριστιανών μαζί Του και μεταξύ τους μέσα στην εκκλησία και την εκκλησιαστική ζωή.
Αφού λοιπόν δεν αντλούμε χαρά από τη θρησκευτική μας ζωή, ούτε και καταλαβαίνουμε το σκοπό της, προς τι να συμμετέχουμε σ’ αυτήν; Τη μετατρέψαμε σε έθιμο και ησυχάσαμε.
Ένα παράδειγμα: «Τα Χριστούγεννα είναι για τα παιδιά»: μια από τις πιο τραγικές και αποκρουστικές φράσεις του σύγχρονου ανθρώπου, που, αγνοώντας πόσο τον αφορά στην καθημερινότητά του η ενανθρώπιση του Θεού και η κλήση Του για ένωση με Αυτόν (που θα τον μετατρέψει σε άγιο και θα τον βοηθήσει να ξεπεράσει με μοναδικό τρόπο όλα τα γήινα προβλήματα), δε βρίσκει πλέον νόημα στις γιορτές, ιδίως αν είναι μόνος και δε μπορεί να εισπράξει την επιφανειακή χαρά της εγκόσμιας συνεύρεσης. Δεν ξέρει πώς (ούτε υποπτεύεται ότι μπορεί) να γιορτάζει μαζί με το Χριστό, τους αγίους, τους αγγέλους, την εκκλησία και το εκκλησίασμα της ενορίας του. Στη σκέψη του δεν υπάρχουν καν όλα αυτά.
Έτσι οι ορθόδοξες γιορτές μας έχουν σε μεγάλο βαθμό αντικατασταθεί από τις «παγκόσμιες ημέρες», που καταλαβαίνουμε το νόημά τους και νιώθουμε ότι μας αφορά, ενώ οι προσωπικές ή οικογενειακές γιορτές μας (των αγίων που φέρουμε το όνομά τους) έχουν αντικατασταθεί από τα γενέθλια, μια γιορτή με επίκεντρο τον εαυτό μας (γιορτάζουμε τον εαυτό μας, όχι τον άγιό μας, αφού ζούμε σ’ έναν πολιτισμού ατομισμού και απομόνωσης), που κι αυτή η γιορτή, όσο μεγαλώνουμε, γίνεται για μας μέρα μελαγχολίας και απογοήτευσης.
Γ) Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι δέσμιος προκαταλήψεων και μύθων (συχνά αποτέλεσμα προπαγάνδας), που διαιωνίζονται γύρω από την Ορθοδοξία και την Ορθόδοξη Εκκλησία, εμποδίζοντάς τον να δει κάτω από την επιφάνεια. Τέτοιοι μύθοι είναι:
- Ότι η ύπαρξη του Θεού «δεν αποδεικνύεται», ενώ η αλήθεια είναι ότι δεν αποδεικνύεται με τις μεθόδους των φυσικών επιστημών, ανακαλύπτεται όμως πέρα από κάθε αμφιβολία, όταν ο άνθρωπος ενωθεί μαζί Του με την αγιότητα.
- Ότι όλες οι θρησκείες είναι ίδιες, ενώ στην πραγματικότητα έχουν χαώδεις διαφορές, όχι μόνο οι θρησκείες μεταξύ τους, αλλά και η Ορθοδοξία από τον Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό.
- Ότι οι παπάδες είναι διεφθαρμένοι (καιροσκόποι, παραδόπιστοι, αλλά και παιδεραστές κ.τ.λ.), άρα αυτό που πρεσβεύουν είναι ψέμα. Όμως οι πραγματικά διεφθαρμένοι παπάδες είναι λίγοι. Οι περισσότεροι είναι έντιμοι, πολλοί είναι καλοί, ενώ υπάρχουν και άγιοι παπάδες. Ας ακολουθήσουμε τους μη διεφθαρμένους, όπως κάνουμε στους γιατρούς, τους δικηγόρους, τους εργολάβους κ.ο.κ.
- Ότι η διδασκαλία του Χριστού και των αρχαίων αγίων δεν είναι μεν ψέμα, αλλά(α) η Ορθόδοξη Εκκλησία την έχει παραμορφώσει, για να ασκεί εξουσία στο λαό. Οπότε (β) μπορεί κάποιος να είναι χριστιανός («καλός άνθρωπος», που «να αγαπά όλους τους ανθρώπους») χωρίς να συνδέεται με την Εκκλησία και χωρίς να πλησιάζει τους παπάδες, που τους αντιπαθεί. Στην πραγματικότητα, ούτε το α ισχύει ούτε το β.
- Ότι η Εκκλησία έχει αμύθητη περιουσία, που την κατακρατεί εγωιστικά, ενώ, αν την παραχωρούσε στο λαό, θα λυνόταν ως εκ θαύματος η οικονομική κρίση. Η αλήθεια είναι ότι η Εκκλησία διατηρεί μόνο το 4% της ακίνητης περιουσίας που είχε επί Τουρκοκρατίας, το άλλο 96% το έχει κατά καιρούς παραχωρήσει στο κράτος (γι’ αυτό και οι ιερείς πληρώνονται απ’ το κράτος), ενώ απ’ αυτό το 4% τα περισσότερα είναι δάση κ.τ.λ., δηλ. μη αξιοποιήσιμα. Από δε τα χρήματά της, η Εκκλησία διατηρεί εκατοντάδες ανθρωπιστικά ιδρύματα κάθε μορφής, που ανακουφίζουν την κοινωνία αναπληρώνοντας τις εγκληματικές ελλείψεις του κράτους.
Δ) Δεν πρέπει να αγνοήσουμε ότι διεθνώς ο άνθρωπος υφίσταται μια συνεχή και ανελέητη πλύση εγκεφάλου, από την τηλεόραση, το Διαδίκτυο και κάθε άλλο μέσο, με την οποία οι μεγάλες εταιρίες, που εξουσιάζουν τον πλανήτη, προσπαθούν να τον αποκόψουν από τις ρίζες και τον πολιτισμό του και να τον μετατρέψουν σε άβουλο καταναλωτή των προϊόντων τους. Έτσι, από την παιδική του ηλικία, ή μάλλον από τη γέννησή του, ο άνθρωπος δέχεται κατακλυσμό εικόνων και μηνυμάτων για μια ζωή γεμάτη καταναλωτικά και τεχνολογικά προϊόντα, από την οποία όμως λείπει εντελώς οποιαδήποτε αναφορά στο Θεό, την Εκκλησία και την αγιότητα. Κι όταν υπάρχουν τέτοιες αναφορές, είτε είναι ειρωνικές, είτε ανακατεύουν λίγο χριστιανισμό με τόνους βουδισμού, ινδουισμού και κάθε είδους εξωτικής θρησκευτικότητας (ακόμη και μαγείας και αστρολογίας), ώστε ο άνθρωπος, ακόμη και σε μια – επιτρέψτε μου – χριστιανική χώρα, όπως η Ελλάδα, να μη μπορεί πια να ξεκαθαρίσει μέσα του ποιος δρόμος θα τον οδηγήσει σε αληθινή πνευματική και ηθική πρόοδο, ποιος δρόμος θα τον οδηγήσει στη βελτίωση και, τελικά, στο Θεό.
Τώρα, λένε στον καθένα μας: «Χάραξε το δικό σου δρόμο», «βελτίωσε μόνος σου τον εαυτό σου», «ακολούθα την καρδιά σου»… Αντίθετα, οι άγιοι διδάσκαλοι του χριστιανισμού (που διαθέτουν και εμπειρία του θείου Φωτός, αλλά και ειλικρίνεια, και είναι πραγματικοί θεραπευτές της ψυχής), μας λένε: «Μην έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, ούτε στις σκέψεις σου, ούτε στα συναισθήματά σου, γιατί όλα αυτά έχουν μέσα τους εγωισμό και μπορεί να σε οδηγούν λάθος. Ακολούθησε το δρόμο του Χριστού και των αγίων, συμβουλεύσου τον πνευματικό σου, λάβε μέρος στην πνευματική ζωή της Εκκλησίας και έτσι θα πλησιάσεις το Χριστό. Ακόμα κι αν, με αυτό τον τρόπο, κάνεις κάτι λάθος, θα βελτιωθείς από το ίδιο το γεγονός ότι δεν έφτιαξες εσύ ένα δικό σου δρόμο, αλλά ζήτησες καθοδήγηση από άλλον. Θα βελτιωθείς από το γεγονός ότι φέρθηκες ταπεινά, όχι εγωιστικά».
Φυσικά, η ταπείνωση είναι το μεγαλύτερο όπλο ενάντια στο διάβολο, γι’ αυτό σήμερα ζούμε σ’ έναν πολιτισμό του «Εγώ». Ο άνθρωπος μεγαλώνει μαθαίνοντας να κάνει αυτό που ωφελεί τον ίδιο και όχι αυτό που ωφελεί το συνάνθρωπό του ή την κοινωνία. Πώς λοιπόν να δεχτεί το μήνυμα του χριστιανισμού, που του λέει να συγχωρεί τον εχθρό του και να προτιμά το όφελος του συνανθρώπου του (του «πλησίον» του) κι όχι το δικό του; Παριστάνει ότι το δέχεται, υπό όρους και μέχρις ενός σημείου, αλλά δεν αφήνεται με εμπιστοσύνη σ’ αυτό το μήνυμα, ούτε δέχεται ν’ ακολουθήσει τον τρόπο ζωής που προωθεί αυτό το μήνυμα, το χριστιανικό τρόπο ζωής.
Το να πηγαίνεις στην εκκλησία, να εξομολογείσαι, να νηστεύεις κ.τ.λ. προϋποθέτουν να είσαι ταπεινός, δηλ. να δέχεσαι να πλησιάσεις το Θεό με τον τρόπο που Τον πλησίαζε η γιαγιά μας. Αλλά εμείς περιφρονούμε αυτά που έκανε η γιαγιά μας και υιοθετούμε αυτά που κάνουν οι δυστυχισμένοι «μοντέρνοι άνθρωποι» στη Νέα Υόρκη ή στο Παρίσι. Σ’ αυτά ο χριστιανισμός δεν έχει θέση, αλλά εκείνοι δεν ξέρουν την Ορθοδοξία.
(Βέβαια μπορεί κάποιος να πηγαίνει στην εκκλησία και όλα τα υπόλοιπα νιώθοντας μέσα του εγωισμό επειδή τα κάνει όλα αυτά. Εννοείται ότι δε μιλάμε για τέτοια περίπτωση).
Να κλείσω λέγοντας ότι, παρόλα αυτά, στις ΗΠΑ έχει αρχίσει ένα σοβαρό ρεύμα πολλών ανθρώπων προς την Ορθοδοξία, που μας έχει δώσει σημαντικούς ορθόδοξους συγγραφείς και πνευματικούς αγωνιστές (πρώην προτεστάντες ή βουδιστές ή άθεους κ.λ.π.), όπως ο π. Σεραφείμ Ρόουζ, ο π. Δαμασκηνός Κρίστενσεν, ο π. Πήτερ Γκίλκουιστ, ο Μάθιου Γκάλλατιν κ.ά., ενώ ένας μεγάλος σύγχρονος άγιος ορθόδοξος διδάσκαλος, ο γέροντας Εφραίμ ο Φιλοθεΐτης (από τη μονή αγίου Φιλοθέου του Αγίου Όρους), ζει εδώ και δεκαετίες σ’ ένα μοναστήρι στην έρημο της Αριζόνας και αποτελεί ένα φάρο καθοδήγησης και ελπίδας για χιλιάδες Αμερικανούς (βρες στο Ίντερνετ: Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου Αριζόνας).
Αποτελεί πρόβλημα η εξάπλωση της αθεΐας;
Για να είμαστε ειλικρινείς, η εξάπλωση της αθεΐας φανερώνει και κάτι θετικό: πολλοί άνθρωποι αναζητούν το Θεό, την αλήθεια και την αγάπη, και καταλήγουν άθεοι επειδή δεν ανακαλύπτουν την Ορθοδοξία, και μάλιστα την πραγματική Ορθοδοξία.
Οι άνθρωποι αυτοί, αν στις αναζητήσεις τους συναντήσουν την αυθεντική μορφή της ορθόδοξης πνευματικής κληρονομιάς, γίνονται συνειδητοποιημένοι ορθόδοξοι χριστιανοί και πιθανώς και άγιοι. Τέτοια παραδείγματα έχουμε όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο δυτικό κόσμο, όπως τον π. Σεραφείμ Ρόουζ, τον Κένεθ Κλάους, τον π. Αντώνιο Μπλουμ (ορθόδοξο αρχιεπίσκοπο Σουρόζ, στη Μ. Βρετανία) και ένα σωρό άλλους.
Γενικά, ωστόσο, η εξάπλωση της αθεΐας αποτελεί πρόβλημα – όχι για τους πιστούς, αλλά για τους ίδιους τους άθεους, που απομακρύνονται από το Χριστό, το Φως του κόσμου, την Οδό, την Αλήθεια και τη Ζωή. Πόσοι απ’ αυτούς θα βρουν τελικά το δρόμο; Μάλλον λίγοι. Και στην Ελλάδα, το πρόβλημα γίνεται εντονότερο, επειδή οι άνθρωποι ξεκινούν ως ορθόδοξοι χριστιανοί και, στην πορεία, αρνούνται το Χριστό και το χριστιανικό τους βάφτισμα. Κάνουν δηλαδή αυτό, που χιλιάδες πρόγονοί μας εδώ και αιώνες αρνήθηκαν να κάνουν, προτιμώντας βασανιστήρια και θάνατο.
Εκτός αυτού, τα πράγματα δείχνουν ότι η εξάπλωση της αθεΐας συνιστά και πρόβλημα για την κοινωνία. Καθώς ο άνθρωπος «απελευθερώνεται» από τη θρησκεία, δεν ανακαλύπτει κάποιον ευγενικό και ηθικό εαυτό του, αλλά ένα εγώ γεμάτο πάθη και ανεξέλεγκτες ορμές, που υποτάσσεται εύκολα σε κάθε «ορθολογιστικό» ή συναισθηματικό μέσο χειραγώγησης. Έτσι, βλέπουμε την κοινωνία να έχει μετατραπεί σε ζούγκλα, σε μια εφιαλτική αρένα, όπου τα άτομα βασανίζονται και καταστρέφονται.
Άνθρωποι και ομάδες ανθρώπων προσπαθούν να φέρουν την καλοσύνη και την αγάπη στον κόσμο, χωρίς θρησκεία. Όμως ακόμη κι αυτοί είναι αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουν θρησκευτικές πρακτικές (όπως η γιόγκα) για να δώσουν μια αίσθηση γαλήνης και ψυχικής ισορροπίας στους ανθρώπους. Και τελικά, αφήνουν τον άνθρωπο σε μια ψευδαίσθηση ηθικοποίησης, χωρίς να μπορούν να τον συνδέσουν με τον αληθινό Θεό, για τον οποίο δεν πιστεύουν καν ότι υπάρχει ή νομίζουν ότι αποτελεί «ένα κομμάτι της βαθύτερης ύπαρξής μας» κ.ο.κ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
(*) «Παρακλητικός κανόνας» ή απλώς «παράκληση» της Παναγίας ή ενός αγίου λέγεται ένα μουσικό και ποιητικό έργο που απευθύνεται, ως προσευχή, σ’ αυτό τον άγιο ή στην Παναγία. Συνήθως ψάλλεται στην εκκλησία την παραμονή της γιορτής αυτού του αγίου, μετά τον εσπερινό. Οι παρακλητικοί κανόνες της Παναγίας (ο «μικρός» και ο «μεγάλος»), έργα σπουδαίων ποιητών της βυζαντινής εποχής, ψάλλονται στις εκκλησίες μας εναλλάξ κάθε βράδυ την περίοδο του δεκαπενταύγουστου (1-14 Αυγούστου), που οδηγεί στη γιορτή της Κοίμησης της Παναγίας (15 Αυγούστου).
Πολλοί χριστιανοί – ακόμη και σήμερα – συνηθίζουν να διαβάζουν την παράκληση της Παναγίας ή κάποιου άλλου αγίου στο σπίτι τους, ανάβοντας ένα κερί ή το θυμιατό και κάνοντας μια μικρή και όμορφη «σπιτική» ορθόδοξη τελετή. Το ίδιο γίνεται και με τους Χαιρετισμούς της Παναγίας.
Τις παρακλήσεις της Παναγίας και πολλών αγίων μπορείτε να τους βρείτε και στο Ίντερνετ, αλλά και να τους αγοράσετε από το ορθόδοξο βιβλιοπωλείο της περιοχής σας (στο Ρέθυμνο: βιβλιοπωλείο Γ. Λιουδάκη, οδός Επιμ. Μαρούλη 27, έναντι φροντιστηρίων ξένων γλωσσών).
