Οι επιρροές της βυζαντινής παιδείας στο μεσαιωνικό δυτικό κόσμο

Από: Κ.Ι. Γιαννακόπουλος, Βυζαντινή Ανατολή και Λατινική Δύση, μτφρ. Κώστας Κυριαζής, εκδ. Εστία, Αθήναι ά.έ.


ΔΙΟΙΚΗΣΗ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ, ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ με τη μεσαιωνική Δύση, όπου επικρατούσε ένα σχετικά χαλαρό ατομικιστικό φεουδαρχικό σύστημα, το Βυζάντιο, για την μακρότερη περίοδό του είχε μια πολύ συγκεντρωτική κρατική οργάνωση, όπου ουσιαστικά όλες οι δραστηριότητες ήταν κάτω από την εξουσία του αυτοκράτορα. Αυτά τα δύο στοιχεία, η απολυταρχία και η εξάρτηση των δημόσιων υπηρεσιών από αυτόν, ήταν οι βασικοί παράγοντες που επέτρεψαν στο Βυζάντιο να αποκτήσει τη δύναμη να αντέξει στις σχεδόν παντοτινές ξένες εισβολές και στις εσωτερικές κρίσεις.

Η απολυταρχική παράδοση του Βυζάντιου χρησιμοποιήθηκε σαν έμπνευση για την εξέλιξη αρκετών από τις μεσαιωνικές δυτικές κυβερνήσεις. Έτσι π.χ., μέρος από την βάση των νορμανδικών ιδεών για την βασιλεία στη Σικελία, όπως και μερικά σημεία του τελετουργικού της νορμανδικής αυλής (συμπεριλαμβανομένης και της αμφιέσεως του βασιλιά), φαίνεται πως ήταν δανεισμένα άμεσα από τα βυζαντινά έθιμα και από την πέρα από κάθε αμφιβολία αντίληψη του βασιλέα σαν αντιπρόσωπου του Θεού, που ήταν αρχηγός και του Κράτους και της Θρησκείας στον κόσμο(50). (Η προσωπογραφία του Ρογήρου του Β' στη Μαρτοράνα του Παλέρμου είναι ένα καλό παράδειγμα). Αυτή η βυζαντινή αντίληψη βρισκόταν σε αντίθεση με την προγενέστερη δυτική θεωρία του Πάπα και του αυτοκράτορα, που χειρίζονται τα δύο ξίφη, και τις ύστερες απαιτήσεις του Πάπα στην παγκόσμια πνευματική και εγκόσμια εξουσία. Γνωρίζουμε πως ο Ρογήρος Β΄ της Σικελίας, όταν έψαχνε για να υποστηρίξει την απαίτησή του να ελέγχει τη σικελική εκκλησία απέναντι στον Πάπα, πρόσταξε έναν Έλληνα μοναχό του βασιλείου του, τον Νείλο Δοξαπατρή, να ετοιμάσει πραγματεία, όπου θα εξέθετε την παλιά βυζαντινή θεωρία της πενταρχίας, δηλαδή της ισότητας και των πέντε Πατριαρχών, συμπεριλαμβανομένου και του Πάπα, στην διακυβέρνηση της Εκκλησίας (παρ’ όλο που είχε παραχωρηθεί στον Πάπα τιμητικό πρωτείο). Είναι πιθανό πως ο απολυταρχικός τύπος της κυβερνήσεως ενέπνευσε ακόμα μερικές από τις ιδέες των Γερμανών Χοχενστάουφεν για την βασιλική εξουσία και, σύμφωνα με τον Ντηλ, βοήθησε στο να διαπλαστεί η ύστερη ευρωπαϊκή αντίληψη για το θείο δίκαιο των βασιλέων(51).

Αν η απολυταρχία έπαιξε βασικό ρόλο στην διατήρηση της δυνάμεως του βυζαντινού κράτους, το δίκαιο συγκράτησε τη συνοχή της βυζαντινής κοινωνίας. Και είναι το ρωμαϊκό δίκαιο που κωδικοποιήθηκε από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουστινιανό και μεταφέρθηκε με το διαμέσο της Σικελίας στη Δύση(52). Και αυτή η κληρονομία είναι ίσως η σπουδαιότερη από όσες εκληροδότησε το Βυζάντιο στο σύγχρονο κόσμο. Γιατί, ενώ η Δύση ήταν βουτηγμένη στο γερμανικό βάρβαρο δίκαιο με τις πρωτόγονες δοκιμασίες και τις κρίσεις με τη μάχη, η ελληνική Ανατολή απελάμβανε τα προνόμια του ρωμαϊκού δικαίου, που είχε ζυμωθεί με τα ιδεώδη του Στωικισμού και με άλλες φιλοσοφίες πάνω στη βάση της μακραίωνης πείρας της Ανατολής. Αυτές οι αντιλήψεις του ρωμαιοβυζαντινού δικαίου, περισσότερο και απ’την καθαυτό νομοθέτηση, είχαν την μεγαλύτερη επίδραση πάνω στο σύγχρονο δυτικό δίκαιο.

Αντίθετα απ’ότι γενικά πιστεύεται, η εξέλιξη του βυζαντινού δικαίου δεν σταμάτησε μετά την βασιλεία του Ιουστινιανού. Οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που σημειώθηκαν στην αυτοκρατορία έγιναν αιτία να τροποποιηθεί ο κώδικας και ακόμα να διευρυνθεί από την Μακεδονική δυναστεία του Ι' αιώνα, εποχή που όλοι οι νόμοι αναδιαπλάστηκαν συστηματικά στα ελληνικά. Και αυτός ο Μακεδονικός κώδικας, πολύ περισσότερο από τον Ιουστινιάνιο, κατείχε την κεντρική θέση στη βυζαντινή νομολογία από τον Ι' αιώνα και πέρα(53).

Πρωτύτερα, τον Η΄ και τον Θ' αιώνα, τρεις άλλοι κώδικες είχαν σχεδιαστεί από την δυναστεία των Ισαύρων. Ο αγροτικός κώδικας, σχετικός με το αγροτικό δίκαιο, ο στρατιωτικός κώδικας, και ένας κώδικας του «Ναυαρχείου», που βασιζόταν στο παλιό Ροδιακό ναυτικό δίκαιο. Από τους τρεις ο τελευταίος είχε σημαντική βαρύτητα για τη Δύση. Είχε αναπτυχθεί πρωταρχικά από τους ναυτικούς και τους εμπόρους της Ρόδου και είχε υίοθετηθεί με την ονομασία «Ροδιακό ναυτικό δίκαιο» από τις ελληνιστικές πόλεις και αργότερα από την Ρώμη σαν πρότυπο ναυτικού δικαίου. Στην βυζαντινή Ανατολή, όπου έγινε ο επίσημος ή ημιεπίσημος κώδικας των ναυτικών ή «Δίκαιο του Ναυαρχείου», πρόσφερε πρακτικούς δοκιμασμένους από το χρόνο κανονισμούς, για την περίπτωση συγκρούσεων ανάμεσα σε πλοία και γι’αυτά τα «πρωτοκαπιταλιστικά» προβλήματα, όπως οι σχέσεις του ιδιοκτήτη ενός πλοίου με τον ιδιοκτήτη του φορτίου στην περίπτωση που θα χανόταν το φορτίο. Καθώς περνούσε ο χρόνος, ορισμένοι κανονισμοί του κώδικα φαίνεται πως μεταλαμπαδεύτηκαν, από το έθιμο, στις πρώιμες ιταλικές πόλεις, που, όπως είδαμε, ήταν σε στενή επαφή με την Κωνσταντινούπολη. Ένας από τους ιταλικούς ναυτικούς κώδικες, ίσως ο πρώτος, του Αμάλφι (θεσπίστηκε γύρω στα 1000 μ.Χ.), φαίνεται πως ήταν βασισμένος απάνω στον Ροδιακό. Καθώς όμως άρχισε να φθίνει το βυζαντινό εμπόριο από τον ΙΒ' αιώνα και πέρα και η Ιταλία εξασφάλισε για τον εαυτό της τα πρωτεία στη θάλασσα, το Ροδιακό ναυτικό δίκαιο καθ’εαυτό άρχισε να μην εφαρμόζεται όλο και περισσότερο. Μερικές όμως από τις πιο σημαντικές αντιλήψεις του εξακολούθησαν να επιζούν και ενέπνευσαν την εξέλιξη ορισμένων εμπορικών και ναυτικών συνθηκών της Γένοβας, της Πίζας, της Βενετίας, και ακόμα τον ονομαστό «Consolato del Mare», τον πρώιμο καταλανικό νομικό κώδικα (γράφτηκε γύρω στα 1300) της πιο απόμακρης Βαρκελώνας.

Σχετικά με την ναυσιπλοΐα, φαίνεται πως καθώς οι μεγάλες δυτικές εμπορικές πόλεις της Μεσογείου άρχισαν να ευρύνουν το εμπόριό τους, δανείστηκαν έναν αριθμό από εμπορικούς και ναυτικούς όρους απ’την ελληνική ανατολή. Π.χ. ο βυζαντινός (αλλ’αρχικά λατινικός) όρος «σκάλα» (αποβάθρα για τα εμπορεύματα) χρησιμοποιείται στα ιταλικά έγγραφα από τον ΙΑ' αιώνα και πέρα. Η λέξη «γρίπος» (ένας βυζαντινός τύπος δικτύου ή ψαρόβαρκας) έγινε πολύ κοινή σε τμήματα της Μεσογείου, ιδιαίτερα στην Ιταλία, όπως και το βυζαντινό «παλαμάριον» (χονδρό σκοινί). Το τελευταίο απαντιέται σε γενουατικά, ενετικά και σε καταλανικά έγγραφα από τον ΙΓ' αιώνα και ύστερα. Ίσως ένα πιο ενδιαφέρον παράγωγο είναι εκείνο του παλιού όρου των Βίκινγκς «ντρέκι», που αφορά τον μεγαλύτερο τύπο των πλοίων των Βίκινγκς, που η πλώρη του ήταν στολισμένη με το κεφάλι δράκοντα ή κάποιου άλλου ζώου και που κάποιος μελετητής πιστεύει πως μπορεί να προέρχεται αρχικά από την βυζαντινή ονομασία «δράκων» (το πώς αυτή η ονομασία έφθασε στον βορρά είναι άλλο θέμα). Πρέπει όμως να τονισθεί πως μια τελευταία έρευνα πάνω στην ναυτική και τη θαλασσινή ορολογία μοιάζει να δείχνει πως, ιδιαίτερα από τον ΙΓ' αιώνα και εδώ, τις περισσότερες ονομασίες τις δανείζονταν οι Βυζαντινοί από τη Δύση παρά το αντίθετο. Παραδείγματα: η ενετική «κασέλα» κιβώτιο, marangon ο ξυλουργός των πλοίων, «γκάλιον» πολεμικό πλοίο (που αναφέρεται για πρώτη φορά σ’ένα έγγραφο της Πίζας τον ΙΒ΄ αιώνα), και η ανάμεικτη ενετική ονομασία «άρμα», που σημαίνει την αρματωσιά ενός πλοίου και που συγχωνεύτηκε με την παλαιότερη λατινική «άρμα»(54).

Μια φανερή αλλά και σοβαρή περιοχή πολιτιστικής μεταβιβάσεως, που μέχρι σήμερα μόλις που έχει ερευνηθεί, είναι η πιθανή επιρροή της βυζαντινής πολιτικής τέχνης, και πιο συγκεκριμένα της διπλωματικής πράξης στη μεσαιωνική Δύση. Παρ’όλο που οι βυζαντινές διπλωματικές μέθοδοι είχαν πρωταρχικά πηγάσει, τουλάχιστον σε μέρος τους, από τη Ρώμη και την ελληνιστική Ανατολή, το βυζάντιο ανέπτυξε τη διπλωματία σ’ένα βαθμό λεπτότητας που είναι άγνωστος αλλού στη μεσαιωνική περίοδο(55). Συντάχτηκαν μερικές βυζαντινές πραγματείες, που καταγίνονται σε μέρος τους ή ολόκληρες με την διπλωματία και την πολιτική (η «Έκθεσις της βασιλείου τάξεως» του αυτοκράτορα Κωνσταντίνον του Ζ' του Πορφυρογέννητον είναι ίσως το πιο σημαντικό παράδειγμα), και που δίνουν λεπτομερείς οδηγίες, οι οποίες στηρίζονται στη θεωρία και την πείρα για τους καταλληλότερους τρόπους για να χειριστούν τις πιο δύσκολες πολιτικές καταστάσεις. Η Βενετία, που οι σχέσεις της με το Βυζάντιο ήταν πάντα στενώτερες από τις άλλες δυτικές δυνάμεις, φαίνεται πως επωφελήθηκε περισσότερο από το βυζαντινό παράδειγμα. Πραγματικά, μια σύγκριση της βυζαντινής και της ενετικής διπλωματικής πρακτικής στην ύστερη μεσαιωνική εποχή και στην Αναγέννηση -π.χ. η αποστολή από τους πρέσβεις περιοδικών αναφορών στην κυβέρνησή τους (relazioni) ή η οργάνωση της υπηρεσίας πληροφοριών- θ’αποκαλύψει κατά πάσα βεβαιότητα βυζαντινή, άμεση ή έμμεση, επιρροή σε όχι μικρό βαθμό. Πρέπει να θυμηθούμε πως η Βενετία από τον ΙΑ' και τον ΙΒ' αιώνα είχε μεγάλη παροικία στην ίδια την καρδιά της Κωνσταντινουπόλεως και πως αρκετά νωρίς σημαντικός αριθμός από Έλληνες είχε εγκατασταθεί στην Βενετία.

Έχοντας υπ’όψη τα όσα συζητήθηκαν σ’αυτό το τμήμα, μπορούμε να βγάλουμε ένα σπουδαίο αλλά λίγο γνωστό συμπέρασμα: πως το Βυζάντιο με το τελειοποιημένο διοικητικό του σύστημα ιδιαίτερα στην μεγάλη πόλη της Κωνσταντινουπόλεως, πρόσφερε στον φεουδαρχικό δυτικό κόσμο, κάτι που είχε χαθεί από τη Δύση από την αρχαιότητα -ένα ζωντανό παράδειγμα μιας εξαιρετικά ανεπτυγμένης και οργανωμένης κοινωνίας κάτω από την εξουσία της δημόσιας αρχής.

---

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

50. Βλέπε ιδ. Ε. Kitzinger «Οn the Portrait of Roger ΙΙ in the Martorana in Palermo», Proporzioni (1950), υπ. 3, σελ. 30-44, που τονίζει το γεγονός πως ο Ρογήρος φοράει την ενδυμασία βυζαντινού αυτοκράτορα (όπως το κάνει σε πολλά νομίσματα και σφραγίδες) και πως του απέδιναν τον τίτλο του βασιλέως, αλλά και επίσης πως η γερμανική αυτοκρατορική προσωπογράφηση των Οθώνων αποτελεί προηγούμενο για το πρόσωπο του Ρογήρου, που εικονίζεται όμοιο μ’εκείνο του Χριστού. Για τους 6 Νορμανδούς ανώτατους άρχοντες και τη βυζαντινή Θεοκρατία βλέπε επίσης Α. Marongiu «Lo spirito della monarchia Normanna della Sicilia», Arch. stor. sic., σειρά 3, τόμ. 50-51, σελ. 115 εξ. και L.R. Ménager «L' institution monarchique dans les états Normands d' Italie», Cahiers des civilisations medievales, ΙΙ (1959) 303, που αντιτάσσει σε τέτοιες θεωρίες.

51. Για τον Νείλο Δοξαπατρή βλέπε άρθρο του V. Laurent στο Dict. d' histoire et de géog. eccl. XIV, στήλ. 769-71. 'Επίσης Ch. Diehl, Byzantium, Creatness and Decline, 285-87.

52. Βλέπε G. Ferrari dalle Spade «La legislatione dell' impero d' Oriente in Italia», Italia e Grecia (Φλωρεντία 1939) 225-53. καί παρ. Dölger, Byzanz und das Abendland vor den Kreuzzügen, 109.

53. G. Ostrogorsky, History οf the Byzantine State (Νέα Βρουνσβίκη 1957) 216. Επίσης R. Lopez «Byzantine Law in the Seventh Century and its Reception by the Germans and Arabs», Βυζάντιον, XVI (1942-3) 445. Το βυζαντινό δίκαιο ήταν επιβεβλημένο στη βυζαντινή Σικελία και στη Νότια Ιταλία, αλλά φαίνεται πως δεν είχε επιρροή μαχροχρόνια εκεί. Όμως το βυζαντινό δίκαιο ήταν γνωστό και επηρέασε τους Φράγκους (λατίνους) που ζούσαν στην Ανατολή. Η επιρροή του γερμανικού δικαίου ήταν ίσως υπεύθυνη για την περίεργη εμφάνιση της δοκιμασίας με τη φωτιά στα 1258, στη δίκη του Μιχαήλ Παλαιολόγον. Βλέπε Γιαννακόπουλος, Emperor Michael Palaeologus, 21-26.

54. Για το Ροδιακό ναυτικό δίκαιο βλέπε ιδ. W. Ashburner, Rhodian Sea Law (Οξφόρδη 1909). Τώρα W.P. Gormley «The Development of the Rhodian-Roman Sea Law to 1681», Inter-American Law Review, ΙΙΙ (1961) ιδ. 319. Για τη βυζαντινή ορολογία της ναυσιπλοΐας και στη Δύση βλέπε Η. και R. Kahane και Α. Tietze, The lingua Franca in the Levant (Ουρμπάνα 1958) ιδ. 571, 503, 519,δ 552 κ.λπ. Για το dreki βλέπε S. Α. Anderson, Viking Enterprise (Νέα Υόρκη 1936) 62 και W. Vogel «Nordische Seefahrten im früheren Mittelalter», Meereskunde, Ι, μέρ. 7, σελ. 25, αλλά παρ. J. De Vries «Altnordisches Etymologisches Wörterbuch», που λέει πως η γερμανική λέξη Drache (δράκων) έρχεται από τη λατινική draco κι αυτή από την αρχαία ελληνική. Σχετικά με την επιρροή των Ελλήνων ναυπηγών τον ΙΕ' αιώνα στη Βενετία, F. Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance (Βαλτ. 1934) 56: Oι καλύτεροι ναυπηγοί των γαλερών στις αρχές του ΙΒ' αιώνα ήταν ακόμη οι κληρονόμοι του Βυζαντίου.

55. Δεν έχουν γίνει παρά ελάχιστα για την βυζαντινή διπλωματία. Βλέπε F. Dölger, Byzantinische Diplomatik (Εττάλ 1956), για έγγραφα και ανάλυση, και για γενικότερη εξέταση D. Obolensky «Principles and Methods of Byzantine Diplomacy», XIIe Congrès International des études byzantines (Ωχρίδα, 1961 Rapports). Υπάρχει ένας αριθμός μονογραφιών για τις διπλωματικές σχέσεις ορισμένων αυτοκρατόρων. Η πιο τελευταία είναι του Γιαννακόπουλου, Emperor Michael Palaeologus and the West.

http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/geanakoplos_byzwest_6.html

Ιστοριογραφία και πηγές για το 1821, η΄ μέρος

“Έτσι με κατάντησαν τα δάκρυα της μάννας μου!”

Αυτό το γεγονός το εδιηγείτο η Γερόντισσα Ξένη, η οσία πρώτη Ηγουμένη της Μονής του αγίου Νεκταρίου στην Αίγινα, η οποία ήταν τυφλή. Τυφλή κατά την σωματική όραση, αλλά φωτισμένη και με οξεία πνευματική όραση. Αποδεικνύει δε ότι οι ψυχές των κεκοιμημένων λυπούνται όταν οι συγγενείς αντί να δοξολογούν τον Θεό, σκληρύνονται και λυπούνται υπερβολικά.

Αυτή λοιπόν η αγιασμένη μοναχή είχε μια αδελφή στην Αθήνα, η οποία είχε έξι κορίτσια και ένα αγόρι, που την εποχή εκείνη ήταν οκτώ περίπου ετών. Η μητέρα του αλλά και όλοι οι συγγενείς το υπεραγαπούσαν και διότι ήταν μονάκριβο αλλά και γιατί ήταν πολύ καλό παιδάκι. Ένα σωστό αγγελάκι.

Με τον εμφύλιο πόλεμο (1948) και τα λεγόμενα Δεκεμβριανά, όπου εγίνοντο μάχες και μέσα στις πόλεις, σ’ έναν βομβαρδισμό  το αγοράκι, ενώ γύριζε από το σχολείο, σκοτώθηκε. Έτσι αυτό το επίγειο αγγελούδι διάνυσε γρήγορα την επίγεια ζωή του για να βρεθεί κοντά στον Θεό σαν ουράνιο πλέον αγγελούδι.

Η μητέρα πόνεσε πολύ. Αφήνοντας δε τον εαυτό της έρμαιο του πόνου, έπεσε στην εφάμαρτη υπερβολή και στην απελπισία, ενώ σαν χριστιανή Ορθόδοξη ήξερε ότι το παιδάκι της ήταν στην χαρά του Ουρανού.

Αυτή η συμπεριφορά των συγγενών έχει πολλές φορές αποδειχθεί πως ενοχλεί τις ψυχές που βρίσκονται κοντά στον Θεό, οι οποίες χαίρονται μόνον όταν οι επίγειοι συγγενείς δοξολογούν τον Ουράνιο Πατέρα, τον χορηγό της αιώνιας μακαριότητας και Ευεργέτη των ανθρώπων, είτε βρίσκονται στον πρόσκαιρο κόσμο είτε στον αληθινό.

Έτσι λοιπόν και σ’ αυτή την περίπτωση το αγοράκι εμφανίστηκε στον ύπνο της μεγαλύτερης αδελφής του, η οποία ήταν πράγματι μία ενάρετη και πιστή κοπελίτσα. Είδε λοιπόν το αγοράκι στον τάφο μέσα σε νερά.

-     Αδελφούλη μου, του είπε με λαχτάρα, γιατί είσαι μέσα στα νερά;

Κι εκείνο με παράπονο αλλά και με κάποια αγανάκτηση της είπε:

-     Έτσι με κατάντησαν τα δάκρυα της μάννας μου!

Όταν πληροφορήθηκε βέβαια αυτά η μητέρα του, συναισθάνθηκε το λάθος της, ζήτησε συγχώρηση από τον Θεό και γαλήνεψε. Δεν ήθελε επ’ ουδενί να πικραίνει το αγγελάκι της αλλά προ πάντων τον Θεό.

Συνέβη όμως και το εξής, το οποίο καλό είναι να το έχουμε υπ’ όψιν μας. Στο παιδάκι αυτό δεν έκαναν τα καθιερωμένα από την Εκκλησία μας μνημόσυνα, γιατί πίστευαν ότι δεν εχρειάζοντο, επειδή ήταν μικρό. Η σκέψη αυτή όμως είναι λανθασμένη. Η κάθε ψυχούλα, ανεξαρτήτως ηλικίας, θέλει τις προσφορές της ενώπιον του Θεού και τις προσευχές. Κυρίως όμως μερίδιο από την Θεϊκή Βασιλική Τράπεζα του Χριστού, όταν γίνεται η Θεία Λειτουργία, όταν γίνεται η μνημόνευσή της στην αγία Πρόθεση.

Φάνηκε λοιπόν πάλι ο μικρούλης σ’ αυτή την καλή του αδελφούλα, η οποία τον είδε ότι βρισκόταν σε μία λαμπρή ουράνια τράπεζα μαζί με άλλα παιδάκια, αλλά δεν είχε εκείνος μπροστά του πιάτο με φαγητό! Η αδελφή του τον ρώτησε το γιατί και τότε της είπε:

-     Εσείς δεν μου στείλατε φαγητό και μ’ αφήσατε νηστικό!

Η κοπέλας το είπε στην μητέρα της και έκαναν τα απαραίτητα μνημόσυνα. Τότε η αδελφή του τον ξαναείδε σ’ εκείνη την τράπεζα, αλλά αυτή τη φορά να τρώει ευχαριστημένος από ένα πλούσιο πιάτο με φαγητό που είχε μπροστά του.

Έτσι, για μια ακόμη φορά βγαίνει το συμπέρασμα πως και τα μικρά κεκοιμημένα παιδάκια θέλουν τα μνημόσυνά τους.

Από το βιβλίο: «ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Ουράνια μηνύματα

Θαυμαστά γεγονότα»

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΒΑΡΝΑΚΟΒΑΣ

ΔΩΡΙΔΑ 2009

Νώτη Γεωργία

Ο ΓΕΡΩΝ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ "ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ"

Η εξομολόγησις ξανά δι' ό,τι εξομολογήθης είναι απιστία εις το μυστήριον.

Κάθε πότε κοινωνείτε, κάθε πότε διψάει η ψυχή σας; Αν δεν σας έλθουν πάντως δάκρυα, να μη κοινωνήτε. Κάθε δέκα πέντε ημέρας, καλόν είναι. Αυτό όμως θα το κανονίση ο πνευματικός σας.

Μη λέτε πολλά. Κρατήστε την γλώσσαν. Αγαπήστε την σιωπήν. Αν την συνηθίσετε, μετά δεν θα θέλετε να ομιλήτε. Τόσον είναι όμορφη η σιωπή.

Αγαπήστε και την προσευχή. Ένας έκαμε προσευχή όλη την νύχτα. Τα λόγια της προσευχής του έρχονταν το ένα μετά το άλλο χωρίς δυσκολία.

Να έχετε χαράν! Η χαρά και η λύπη ας σας είναι φιλοξενούμενες, όχι όμως η απελπισία. Της απελπισίας να της κλείνετε την πόρτα! Ο Χριστιανός δεν πρέπει ούτε δειλός να είναι, ούτε απελπισία να έχει.

Οι άλλοι ό,τι γράμματα ξεύρουν, αυτά και σου λένε. Τα δικά τους ζουν, τα δικά τους ξεύρουν, αυτά σου λένε. Τα δικά σου δεν τα ζουν, δεν τα ξεύρουν, δεν τα αγαπούν! Πώς λοιπόν αφού δεν γνωρίζουν τη γλώσσα σου θέλεις να σου μιλήσουν!

Μη θυμώνετε. Θα σας ειρωνευθούν, θα υποφέρετε. Εσείς μη φοβάσθε. Σας προσφέρουν δηλ. πιπέρι, να δίδετε ζάχαρη. Εγώ πιπέρι δεν έχω να σκέπτεσθε, ζάχαρη έχω, ζάχαρη δίδω.

Σε κάθε προσευχή πρέπει να έχετε ένα κόμπο δάκρυ. Και σαν σας έλθη κατάνυξη, μη το λέτε πουθενά γιατί είναι θείον δώρον μήπως και το χάσετε!

Τον ιεροκήρυκα να τον ακούτε, αλλά μη ζυγώνετε πολύ. Όλοι άνθρωποι είμεθα. Πιθανόν να διαπιστώσετε αδυναμίες και να πείτε άλλα λέει και άλλα πράττει.

Να μη θυμώνετε. Να γλυκαίνετε με την ζάχαρη σας, δηλ. με τον καλόν σας λόγο τον άλλο.

Μη υποδεικνύεις, διότι, διδασκαλία δίχως θέλησιν του άλλου, έχθρα είναι και γίνεται αμαρτία και σε κείνον που ακούει και δεν κάνει και εσύ στεναχωρείσαι και ταράζεσαι.

Αγάπησε την κατάνυξιν, φέρνε στο νου σου τις αιτίες που θα σου φέρνουν δάκρυα.

Στον άλλο να λέγης τόσα, όσα νομίζεις ότι θα σηκώσει, όχι περισσότερα.

Όταν δίδης ελεημοσύνη, να μη εξετάζεις τι είναι το πρόσωπο που του δίδεις, αν είναι καλό ή κακό. Η ελεημοσύνη είναι σπουδαίο πράγμα, εξαλείφει πλήθος αμαρτιών.

Αποδειξις αγάπης προς τον Σωτήρα μας, είναι τα δάκρυα κατά την ώραν της προσευχής.

Εάν έχεις φόβο Κυρίου, έμαθες Θεολογίαν, Εάν δεν έχεις φόβον Κυρίου τέχνην έμαθες δια να ζήσης.

Το χτίσιμο με ξηρούς λίθους δεν είναι καλό. Χρειάζεται η λάσπη, χρειάζεται και ο ασβέστης. Έτσι και η προσευχή· χωρίς δάκρυα δεν είναι προσευχή. Χρειάζονται δάκρυα, αλλιώς ωφέλεια δεν μένει από την προσευχή.

Θα κάμης ό,τι ημπορείς διά τα παιδιά σου, διότι εις την αλλήν ζωήν ο Χριστός μας θα σου ζητήσει ή τα παιδιά σου σεσωσμένα ή τις πληγές στα γόνατά σου, από την πολλήν σου προσευχήν. Δεν γνωρίζουν δυστυχώς, οι γονείς την ευθύνην την οποίαν έχουν διά τα τέκνα των.

Κάθε άνθρωπος έχει κάποιο χάρισμα. Βρες το χάρισμά του και επαίνεσέ τον. Χρειάζεται και ο έπαινος (προς τόνωσιν) και η καλωσύνη και η αγάπη. Τότε ο άλλος και πολύ καλός να μη είναι, δια την τιμήν, τον έπαινον, την αγάπην που του εκδηλώνουν ελέγχεται και γίνεται καλύτερος.

Εις κληρικόν: Όσο μπορείς απέφευγε τα έξω. Κλείσου εις το δωμάτιόν σου. Σφίξε τον νου σου ν'ανοίξη να δης πνευματικόν φως. Να λέγης πότε να φθάσεις στο δωμάτιόν σου και να κλεισθής. Μελέτησε, προσευχήσου. Αν δεν είσαι ενισχυμένος πώς θα ενισχύσεις άλλους; Και ο κόσμος τρέχει, ζητά την δίψα της ψυχής να ικανοποιήσει από την Εκκλησίαν, από τα όργανά της, από το ράσον! Τι θα δώσεις αν δεν έχης και πώς θα έχεις αν δεν ζητήσης από τον Θεόν; Να κοπιάζης εις την προσευχήν και την μελέτην και θα ενισχύεσαι.

Ταπείνωσιν να έχεις. Όταν βρέχη το νερό δεν σταματά εις τις κορφές ή στα βουνά, αλλά κάτω εις την πεδιάδα. Οι ταπεινοί άνθρωποι έχουν χάριν, καρποφορίαν και ευλογίαν.

Είσαι ιερεύς; Να προσέχεις, δεν ανήκεις εις τον εαυτόν σου. Είσαι σαν μια βελόνα στα χέρια του Θεού. Να 'σαι καλός, να μη είσαι σα τη σκουριασμένη βελόνα που δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της. Δια τον εαυτό σου δηλ. αδυναμίες, πάθη κλπ. να μην υπάρχης. Το ράσον, η συνθήκη σου είναι με τον Θεόν, να σε συγκλονίζει και να λες, τι θέλει τούτο; Τι μου λέγει τούτο; Ναι ν’αγαπώ τον Θεόν και να εργάζωμαι εις ό,τι με έταξε.

Να προσέχης. Ο διάβολος παντοίους τρόπους μεταχειρίζεται για να βλάψη τον κληρικόν, διότι από έναν μόνον άγιο κληρικόν, χιλιάδες ημπορούν να ωφεληθούν και να σωθούν, όπως και από έναν που δεν αγωνίζεται, χιλιάδες ημπορούν να αφανισθούν.

Ο κληρικός πρέπει σαν τα πολυόμματα να είναι, δηλ. παντού μάτια να έχη, να είναι ακέραιος, δυνατός εις τον νουν, σοφός, άγιος.

Μετά τα λόγια της Ακολουθίας, Απόδειπνον κλπ. να παρακαλάς τον Θεόν και με απλά λόγια, με λόγια δικά σου για τα προβλήματά σου για τον πόνο σου, ως να είναι μπροστά σου και τον βλέπεις. Αυτά τα πονεμένα και κατανυκτικά λόγια, είναι σαν τα προσανάμματα δια να πιάσει η φωτιά, δηλ. ο πόθος δια τον Θεόν. Και τότε έρχονται και τα δάκρυα.
www.myriobiblos.gr

Η πνευματική κατάστασις του ανθρώπου

Παραινετική επιστολή δια τας σχέσεις μας προς τον πλησίον και διά την σημασίαν των θλίψεων


Μοναχού Μαρκέλλου Καρακαλληνού
Εκδόσεις "Ορθόδοξος Κυψέλη"



Τίποτε δεν κάνει τόσο εύκολο τον δρόμο διά την προσέγγισι του Θεού, όσο το έλεος που προσφέρεται από το βάθος της ψυχής προς εκείνους που το έχουν ανάγκη. Ο Κύριος είπεν: «Εφ' όσον εποιήσατε ενί τούτων των ελαχίστων, εμοί εποιήσατε» (Ματθ. 25, 40).
Είναι μιμητής του Θεού αυτός που θεραπεύει, όπως ο Θεός τας ανάγκας των άλλων από φιλανθρωπία και δείχνει πως έχει μέσα του κατ' αναλογία με το Θεό δύναμι προνοίας διά την σωτηρίαν του αδελφού του.
Ποιος λοιπόν είναι τόσο αδιάφορος, ώστε να μην επιθυμή να ομοιάζη προς τον Θεόν, να προσεγγίζη δηλαδή προς το καθ' ομοίωσιν, ενώ ο τρόπος της ευποιΐας και συμπαθείας του πλησίον είναι τόσον εύκολος; Χωρίς την ευσπλαχνία και την αγάπη του πλησίον καμμία αρετή δεν μπορεί να διατηρηθή αμόλυντος.
Αν συνηθίσουμε να παρατηρούμε και να εξετάζωμε μόνο τον εαυτό μας, ποτέ δεν θα ενοχληθούμε με όσα πράττουν οι άλλοι. Θα αναγνωρίζωμεν ένα μονάχα κριτή, σοφό και δίκαιο, τον Άγιον Θεόν, που κρίνει με σοφία και δικαιοσύνη, όλα όσα γίνονται και μάλιστα και διά ποίον λόγο έχουν γίνει.
Ας αυτοπεριορίσωμε τον εαυτόν μας κόβοντας ολότελα την προσκόλλησί μας εις τα εξωτερικά και ας μη αφήνωμε το μάτι μας να βλέπη, ούτε το αυτί μας να ακούη, ούτε η γλώσσα να μιλάη διά τα ξένα πράγματα. Ας τα χρησιμοποιούμε περισσότερο με συμπάθεια παρά με εμπάθεια προς τους άλλους.
Ας ακούσωμεν τον θεηγόρον Παύλον ο οποίος μας συμβουλεύει: «Σας παρακαλώ να πολιτευθήτε με πάσαν ταπεινοφροσύνην και πραότητα, με μεγαλόψυχον υπομονήν, ανεχόμενοι διά της αγάπης ο ένας του άλλου τα ελαττώματα» (Εφ. δ' 2). «Εάν δε διάφορα και ποικίλα χαρίσματα και όχι τα αυτά εδόθησαν εις όλους, κατ' ουδένα λόγον επιτρέπεται η διανομή αυτή να γίνεται αιτία χωρισμού μεταξύ σας. Διότι η διανομή αυτή δεν είναι τυχαία, αλλά γίνεται από αυτόν τον Χριστόν. Εις ένα έκαστον από ημάς εδόθη η χάρις σύμφωνα με το μέτρον, το οποίον σαφώς και δικαίως χρησιμοποιεί ο Χριστός εις την διανομήν της δωρεάς του» (Εφ. Δ' 7).
«Ας αποθέσωμεν τον παλαιόν άνθρωπον τον φθειρόμενον κατά τας επιθυμίας της απάτης και ας ενδυθούμε τον νέον τον κατά Θεόν κτισθέντα» (Εφ. Δ' 22, 24)> Εάν έτσι εργασθούμε εις τον εαυτόν μας τότε θα κατορθώσωμεν «να περιπατήσωμεν αξίως του Θεού του καλούντως υμάς εις την εαυτού βασιλείαν και δόξαν» (Α' Θες. Β' 12).
Ο Άγιος Θεός μας δίδει την χάριν του, αλλά πρέπει να αναγνωρίζωμεν ό,τι καλόν και εάν πράττωμεν δεν είναι ιδικόν μας, είναι του Θεού. Πρέπει να συμπαθούμε τον μη έχοντα και να μην τον θεωρούμε ότι είναι αμαρτωλός, δηλαδή φαύλος, πονηρός, φλύαρος, κλέπτης, ψεύτης. Εάν την επίγνωσιν αυτήν αποκτήσωμεν, δεν θα κρίνωμεν ποτέ κανένα και αν ακόμη τον βλέπουμε να αμαρτάνη θανασίμως.
Θα σκεπτώμεθα ως εξής: Δεν έχει Χριστέ μου την χάριν σου δι' αυτό αμαρτάνει. Αν φύγης και από εμένα θα πράξω τα ίδια και χειρότερα. Εσύ με βοηθάς και στέκομαι στα πόδια μου. Τόσον βλέπει ο αδελφός τόσον κάνει.
«Ζητείς από τον αδελφό σου αυτό που δεν του το έδωκεν ο Θεός. Εάν καλώς το εννοήσης αυτό που σου λέγω, όλοι θα σου είναι ανεύθυνοι και μόνον εσύ θα είσαι υπεύθυνος. Εάν θέλεις λοιπόν τον πλησίον σου να είναι πάντα καλός, καθώς σου αρέσει, αφαίρεσε τους πειρασμούς όπου έχει, με την χάριν όπου έχεις...».
«Δίκαιον είναι να κάμης ευχήν να τον απαλλάξη ο Θεός από τους πειρασμούς όπου έχει διά να μπορή να βλέπη και να ενεργή ορθά. Εάν δε ζητήσης κατ' άλλον τρόπον να εύρης το δίκαιον, θα φαίνεσαι ως άδικος και επομένως είναι ανάγκη η χάρις να πηγαινοέρχεται, μέχρι να εύρη ανάπαυσιν στην ψυχήν σου. Διότι τόσην χάριν δικαιούται εις εαυτόν να έχη ο άνθρωπος, όσον πειρασμόν ευχαρίστως υπομένει. Όσον βάρος του πλησίον αγογγύστως βαστάζει» (Γέρων Ιωσήφ ο σπηλαιώτης).
Άλλος δρόμος συντομότερος δεν υπάρχει από του να υπομένη κανείς τους πειρασμούς που έρχονται οποιοιδήποτε και αν είναι αυτοί.
Η πνευματική κατάστασις του ανθρώπου και η χάρις που έχει φαίνεται από την υπομονήν που έχει ο άνθρωπος. Απόδειξις της υπάρξεως της αρετής είναι η ανοχή, η μακροθυμία, η υπομονή. Αυτά είναι τα στολίδια κάθε αγωνιζομένου Χριστιανού.
Διά τούτο, αγαπητή μου ψυχή, κατά τον καιρόν, που πολεμεί και σε συγκαύση με το πυρ της αμαρτίας, μη νυστάξης, μη αμελήσης, αλλά αγωνίζου και ήλπιζε εις την άμαχον δύναμιν του Θεού, με την οποίαν το μεν πυρ της αμαρτίας θέλει σβύσει, τον δε διάβολον θα καταπατήσης. Ψάλλε με χαρά και αγαλίασι μαζύ με τον μελωδόν Θεόδωρον Στουδίτην: «Δεξιά σου χειρ λαβών συ Λόγε, φύλαξόν με, φρούρησον, μη πυρ με φλέξη της αμαρτίας» (ε' αντίφωνον του α' ήχου).
Ο διάβολος, αν θέλεις να μάθης, είναι χρήσιμος εις όλους μας, αν τον χρησιμοποιήσωμεν όπως πρέπει. Μας ωφελεί πάρα πολύ και επιτυγχάνομεν από αυτόν όχι μικρά κέρδη, όπως συνέβη και με τον Δίκαιον Ιώβ.
Εάν εσύ δεν αμελήσης και δεν προδώσης μόνος σου τον εαυτόν σου, ούτε αυτός ο διάβολος μπορεί να σε βλάψη. Ο αδύνατος βλάπτεται από παντού, ο δε ισχυρός ωφελείται από παντού. Διότι σημασία πάντοτε έχει η ψυχική διάθεσις και πάντοτε κυριαρχεί η προαίρεσις του ανθρώπου.
Εμείς λοιπόν ας μη επιρρίπτωμεν ούτε εις τον διάβολον, ούτε εις τους άλλους τας ευθύνας των ιδικών μας αμαρτημάτων. Αλλά τι αρμόζει κυρίως να κάνωμεν; Να κάνωμεν τούτο και μόνον. Να εμβαθύνωμεν εις τον εαυτόν μας και εις τα τραύματά μας, διότι έτσι θα ημπορέσωμεν να επιθέσωμεν και τα φάρμακα διά την θεραπείαν, διότι εκείνος που αγνοεί την νόσον του δεν θα φροντίση καθόλου διά την θεραπείαν της.
Ο ιερός Χρυσόστομος μας παρακινεί να ευχώμεθα διά τους πειράζοντας ημάς και να τους θεωρούμε ευεργέτας και όχι να τους καταρώμεθα ως εχθρούς. «Τούτο αεί λογιζόμεθα ότι και ο ευλογών τον εχθρόν εαυτόν ευλογεί και ο καταρώμενος τον εχθρόν εαυτόν καταράται και ο ευχόμενος υπέρ εχθρού, υπέρ εαυτού εύχεται όχι υπέρ εκείνου».
Ο Αιλιανός επαινεί τους εφόρους της Σπάρτης, επειδή δεν έκαμαν εκδίκησιν εις τους Κλαζομενίους οι οποίοι τους ατίμασαν. Αυτοί επήγαν εις την Σπάρτην και έβαψαν τους θρόνους των εφόρων, εις τους οποίους αυτοί καθήμενοι έκριναν. Οι έφοροι όταν το έμαθαν δεν ηγανάκτησαν ούτε ανταπέδωκαν κακόν αντί κακού. Επρόσταξαν όμως τον διαλαλητήν να κηρύξη αυτά τα θαυμάσια λόγια: «επιτρέπεται εις τους Κλαζομενίους να ασχημονούν».
Αυτούς τους εφόρους πρέπει να μιμούμεθα και εμείς οι Χριστιανοί . Και αν μας καταρώνται και αν μας κακοποιούν και αν μας υβρίζουν, εμείς δεν πρέπει να κάνωμεν εκδίκησιν, αλλά ας ακούσωμεν τι μας συμβουλεύει ο Χρυσορρήμων εις τον λόγον του περί μετανοίας: «Εκείνος ο οποίος δεν αδικεί τον εαυτό του, δεν θα ημπορέση να τον ζημιώση κανείς άλλος...και συ αν κάνης κάθε τι που εξαρτάται από εσένα, οπωσδήποτε θα επακολουθήση η βοήθεια από τον Θεόν...αν, όμως, κανείς ζημιώνεται και αδικήται, προέρχεται αυτό οπωσδήποτε από τον εαυτό του, όχι από τους άλλους, έστω και αν είναι αναρίθμητοι αυτοί που τον αδικούν και τον βάπτουν. Διότι, αν δεν πάθη αυτό από τον εαυτό του, όλοι μαζύ όσοι κατοικούν εις ολόκληρον την γην και αν τον κτυπήσουν ούτε κατ' ελάχιστον δεν θα ημπορέσουν να βλάψουν αυτόν που γρηγορεί και προσέχει εν Κυρίω...».
Αι θλίψεις και οι διάφοροι πειρασμοί πάντοτε μας ωφελούν πνευματικώς. Ο Άγιος Αδελφόθεος Ιάκωβος θεωρεί τας θλίψεις ως αιτία χαράς πνευματικής, δια τούτο παρατηρεί: Πάσαν χαράν ηγήσασθε αδελφοί μου, όταν πειρασμοίς περιπέσητε ποικίλοις, γινώσκοντες ότι το δοκίμιον υμών της πίστεως κατεργάζεται υπομονήν» (Ιακ. α' 2). Θα χαίρετε δε εις τας θλίψεις και τους πειρασμούς αυτούς, όταν έχετε την γνώσιν, ότι το να δοκιμάζεται η πίστις διά των θλίψεων, δημιουργεί ως αποτέλεσμα ασφαλές και πλήρες την σταθεράν υπομονήν. Η δε υπομονή αυτή ας είναι ακλόνητος και έτσι ας παράγη πλήρη τον καρπόν της τελειοποιήσεώς σας, διά να είσθε τέλειοι και ολόκληροι, ώστε να μην σας λείπει τίποτε.
Εκτός όμως των πειρασμών, διά των οποίων ο Θεός μας καταρτίζει, υπάρχουν και πειρασμοί που γεννώνται από τα αμαρτωλά πάθη μας. Κανένας άνθρωπος, που πειράζεται προς αμαρτίαν, ας μη λέγη, ότι ο Θεός είναι η αιτία του να πειράζωμαι και να σπρώχνωμαι εις την αμαρτίαν. Έκαστος δε ερεθίζεται και σπρώχνεται εις την αμαρτίαν από την ιδικήν του κακήν επιθυμίαν, που τον παρασύρει και με το δόλωμα της ηδονής τον τραβά.
Είναι πανευτυχής ο άνθρωπος, που βαστάζει με υπομονήν και καρτερίαν την δοκιμασίαν των θλίψεων. Και είναι πανευτυχής, διότι όταν διά της δοκιμασίας γίνη σταθερός και δοκιμασμένος και γυμνασμένος, θα λάβη τον λαμπρόν και ένδοξον στέφανον της αιωνίου ζωής, τον οποίον υπεσχέθη ο Κύριος εις εκείνους που τον αγαπούν.

Ο ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ...και πως αντιμετωπίζεται (6)

ΣΤ.Ο ΟΜΑΔΙΚΟΣ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ

1. Οι σχισματικοί χριστιανοί

Στη χριστιανική Εκκλησία, ο φανατισμός χαρακτηρίζει όσους αποχωρίζονται και αποκόπτονται από το σώμα της, με δική της πρωτοβουλία. Μερικοί πιστοί, λιγότεροι ή περισσότεροι, από έμμονες ιδέες, προσωπικές απόψεις και ασύστατες αιτιάσεις, συσπειρώνονται και σχηματίζουν ξεχωριστή ομάδα που αποσχίζεται και αποκόπτεται από το υπόλοιπο εκκλησιαστικό σώμα. Το χαρακτηριστικό των σχισματικών αυτών ομάδων είναι ο φανατισμός.
Ενώ αποτελούν σαφώς ασήμαντη μειονότητα, διεκδικούν το αλάθητο της πίστεως, την ακεραιότητα και γνησιότητα της χριστιανικής αλήθειας. Και όχι μόνο αυτό , αλλά προχωρούν σε κάτι ακόμη χειρότερο: χλευάζουν και υβρίζουν τους πολλούς, τους περισσότερους που παραμένουν στο εκκλησιαστικό σώμα και δεν ανήκουν στη σχισματική ομάδα τους!
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος, τέτοια σχισματική ομάδα αποτελούν οι Παλαιοημερολογίται, οι λεγόμενοι «χριστιανοί –γνήσιοι- ενιστάμενοι» κατά του νέου ημερολογίου, που καθιερώθηκε στη Χώρα μας, το 1924. ένα ζήτημα εκκλησιαστικό ευταξίας και συνετής αποφάσεως της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, για να διατηρηθεί η εθνική και θρησκευτική ενότητα του ελληνικού λαού , μερικοί το ανήγαγαν σε μείζον ζήτημα πίστεως, με αποτέλεσμα να προκληθεί σχίσμα στο ποίμνιο της ελληνικής Εκκλησίας.
Δεν υπάρχει μεγαλύτερος πειρασμός για ένα ή περισσότερους πιστούς, να νομίζουν ότι εκπροσωπούν την γνήσια πίστη.

2 Οι «Φύλακες της Ορθοδοξίας»

Για διάφορα ζητήματα που αντιμετωπίζει κάθε φορά η Εκκλησία και για τα οποία η εκκλησιαστική Διοίκηση (Ιερά Σύνοδος) λαμβάνει επίσημα θέση, άτομα ή ομάδες πιστών , μικρότερες ή μεγαλύτερες, διαφωνούν με τις σχετικές αποφάσεις της Διοικήσεως και αυτοανακηρύσσονται ως «φύλακες της Ορθοδοξίας»!
Και στην περίπτωση αυτή , ο φανατισμός θριαμβεύει. Φανατισμένα άτομα ή ομάδες προβαίνουν σε εκδηλώσεις που αυτές καθεαυτές αποτελούν σοβαρές παρεκκλίσεις από τους κανόνες της χριστιανικής ευσέβειας και της εκκλησιαστικής, αλλά και της δημόσιας τάξης.
Από το άλλο μέρος, λόγιοι πιστοί , θεολόγοι και ιερωμένοι ακόμη, γράφουν πύρινα άρθρα στις εφημερίδες ή και εμφανίζονται στα «παράθυρα» των τηλεοπτικών μέσων, από όπου χαρακτηρίζουν τους εκκλησιαστικούς ηγήτορας, ως «προδότες της Ορθοδοξίας» και εκφοβίζουν τον απλό λαό για τους επερχόμενους κινδύνους: «κινδυνεύει η Ορθοδοξία»!
Δυστυχώς, όμως, οι «καλοί» αυτοί χριστιανοί δεν κάνουν καλό, αλλά μεγάλο κακό στην Εκκλησία και την Ορθοδοξία. Κυρίως, διότι , με την απρεπή συμπεριφορά τους, δεν δίδουν «καλή μαρτυρία περί Χριστού». Όταν ένας «χριστιανός» βγάζει το «μαχαίρι» του, για να χτυπήσει τον άλλο, που τον θεωρεί επικίνδυνο αντίπαλο του, φανερώνει πως δεν είναι καν μαθητής του Χριστού.

3 Οι οργανωμένοι χριστιανοί

Στη χώρα μας, ορισμένοι χριστιανοί συνιστούν Θρησκευτικούς Συλλόγους και με πολλούς και διαφόρους τρόπους δραστηριοποιούνται για την πνευματική καλλιέργεια των ανθρώπων, την άσκηση της φιλανθρωπίας και ιεραποστολής, καθώς και την πνευματική καθοδήγηση της νεολαίας. Ωστόσο, κάθε καλό έργο, πρέπει να γίνεται με καλό τρόπο και να αποφεύγονται οι υπερβολές και οι ακρότητες.
Οι οργανωμένοι σε διάφορες ομάδες χριστιανοί πρέπει πρωτίστως να προσέχουν τον κίνδυνο του φανατισμού . Διότι, όσοι μετέχουν σε τέτοιες προσπάθειες υπόκεινται στον πειρασμό του «ζηλωτού» και του «καθαρού». Με άλλα λόγια, υπάρχει κίνδυνος, οι οργανωμένοι χριστιανοί να θεωρούν τον εαυτό του καλύτερο από τους άλλους, τους εκτός του «Συλλόγου», ή ακόμη χειρότερα, να θεωρούν τους εαυτούς του «αγίους» και τους άλλους να τους καταδικάζουν , ως.. αμαρτωλούς! Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αποτυχία για ένα χριστιανικό Σύλλογο, αν τα μέλη του, αντί να οικοδομούν και να οικοδομούνται οι ίδιοι σε μια γνήσια χριστιανική θρησκευτικότητα, καταντούν να κρίνουν και να καταδικάζουν τους άλλους. Ο πρώτος χριστιανικός Σύλλογος ήταν η ομάς των 12 μαθητών του Χριστού. Ωστόσο, οι άγιοι Απόστολοι δεν έδωσαν την εικόνα μιας φανατικής ομάδας που έκρινε τους πάντες και τα πάντα, αλλά το πρότυπο μιας ταπεινής συντροφιάς, που θυσιάστηκε μέχρις ενός, στο έργο της διακονίας του λόγου και της σωτηρίας.


Ανώνυμου



Έκδοση: ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΕΓΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ο ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ...και πως αντιμετωπίζεται (5)

1. Η σχετικότητα του ανθρώπου.

Ο φανατισμός είναι στη ουσία του υπέρβαση της ανθρώπινης κλίμακος. Ο φανατικός άνθρωπος απολυτοποιεί (θεοποιεί) τον εαυτό του , την κοινωνικοπολιτική ή θρησκευτική ομάδα του και τον αρχηγό της , την ιδεολογία του. Όταν , όμως , ο άνθρωπος υπερβαίνει τα σχετικά όρια του καταστρέφεται. Ο φανατικός δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ανθρώπινη ύπαραξης , παραποιημένη, παραμορφωμένη, έξαλλη, μία «ύβρις» της σχετικής ανθρώπινης φύσης, όπως δίδασκαν οι αρχαίοι Έλληνες. Και ό, τι βγαίνει έξω από τη φύση του, καταστρέφεται και χάνεται ι, όπως το βεβαιώνει η ωραία ελληνική παροιμία: «όταν το μυρμήγκι βγάζει φτερά, χάνεται» !

Η μεταπτωτική αλλοτρίωση και αλλοίωση της ανθρώπινης φύσης έγκειται στο ότι ο άνθρωπος τείνει να απολυτοποιεί τη σχετική (κτιστή , φθαρτή και θνητή) ύπαρξη του. Ας μη λησμονούμε , ότι η αιτία της Πτώσης του ανθρώπου ήταν η αρχέγονη επιδίωξη της «ισοθεΐας» της φύσης του!

Ο μόνος τρόπος υπέρβασης του φανατισμού είναι η επίγνωση της σχετικότητος της ανθρώπινης ύπαρξης. Η σωστή τοποθέτηση του ανθρώπου έναντι του Θεού και του άλλου.

Ο Χριστός πρώτος έδειξε τον δρόμο της υπέρβασης του ΕΓΩ και της αναζήτησης του ΣΥ του Θεού και του άλλου. «Ούχ ως εγώ θέλω, αλλ’ ως συ. Γενηθήτω το θέλημά σου» (Ματθ.κστ΄39,42).
Μια αληθινή παιδεία του ανθρώπου θα πρέπει να αποβλέπει στη συνειδητοποίηση της σχετικότητα ς της ύπαρξης του.

2. Ο Θεός ως Πατέρας.

Τους ανθρώπους βλάπτει τόσο η «πολυθεΐα» όσο και η σκέτη «μονοθεΐα». Οι πολλοί θεοί σχετικοποιούν την απόλυτη θεϊκή φύση και ο ατομικός ένας θεός εκμηδενίζει την ανθρώπινη φύση. Οι πολυθεΐες διαιρούν και διαλύουν την υπερβατική ενότητα της μίας θεϊκής φύσης και η ατομική μονοθεΐα εγείρει αξιώσεις απόλυτης υποταγής του ανθρώπου (islam = υποταγή).

Ο Χριστός αποκάλυψε ότι η φύση του Θεού είναι τριαδική, ότι η μία θεϊκή φύση διακρίνεται σε τρείς Υποστατικές Υπάρξεις, τον Θεός Πατέρα, τον Υιό και το Άγιον Πνεύμα. Με άλλα λόγια, η θεϊκή φύση είναι προσωπική και άρα σχετιστική , κοινωνική , αγαπητηκή.

Η πίστη στην προσωπική , τριαδική θεότητα καταλύει στη βάση του τον θρησκευτικό φανατισμό. Η σχέση των ανθρώπων με τον Θεό Πατέρα, διά μέσου του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, δεν είναι σχέση απλής υποταγής, αλλά σχέση συγγένειας, οικειότητος και αγάπης. Η στάση του ανθρώπους έναντι του Θεού Πατέρα είναι κυρίας σχέση αγάπης: «Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας του και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της διανοίας σου και εξ όλης της ισχύος σου» (Μαρκ.ιβ΄30).

Η πίστη ότι ο Θεός είναι «Πατέρας» αφοπλίζει κάθε ίχνος φανατισμού. Εάν ο άνθρωπος πατέρας δεν επιδιώκει ποτέ να επιβληθεί στα παιδιά του διά της βίας, πολύ περισσότερο ο Θεός Πατέρας , δεν επιδιώκει ποτέ να επιβληθεί στους ανθρώπους διά της βίας. Πατέρας και βίαια μέσα είναι αντίθετες και αλληλοαναιρούμενες έννοιες. Ο Ισλαμισμός είναι εχθρικός και επιθετικός προς του άλλους , διότι ο Θεός του, ο Αλλάχ, δεν είναι «πατέρας».

3. Ο άλλος , ως αδελφός.

Η πίστη στον Θεό Πατέρα οδηγεί αυτομάτως στην αναγνώριση του «Άλλου «, ως αδελφού. Η πατρότητα του Θεού συνεπάγεται την αδελφότητα των ανθρώπων.

Ο «Άλλος» είναι διαφορετικός, είναι όμως αδελφός μου. Είναι κι αυτός παιδί του ίδιου Πατέρα, του Θεού. Μερικοί άνθρωποι είναι αδελφοί υποχρεωτικά διότι έχουν τον ίδιο πατέρα. Όπως η αδελφότητα είναι υποχρεωτική σε όσους έχουν κοινό πατέρα, έτσι και η αδελφότητα όλων των ανθρώπων θα είναι υποχρεωτική , όταν όλοι πιστεύουν «εις Ένα Θεόν, Πατέρα». Η πίστη στην πατρότητα του Θεού είναι ο μόνος τρόπος για να δεχθούν οι άνθρωποι την αδελφότητα μεταξύ τους.

Στην οριζόντια διάσταση , υπάρχουν μύρια όσα που διαφοροποιούν τους ανθρώπους μεταξύ τους: φυλή , γλώσσα, πολιτισμός, ιστορία. Ο μόνος τρόπος να υπερβούν τις διαφορές τους είναι να πιστεύουν «εις Ένα Θεόν , Πατέρα»: «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς». Η οριζόντια διάσταση της υπάρξεως χωρίζει και διαιρεί τους ανθρώπους. Αυτόν που ενώνει τους ανθρώπους είναι η κάθετη διάσταση της κοινής ύπαραξης: ο Θεός Πατέρας.

Η «παγκοσμιοποίηση « που επιδιώκεται στην εποχή μας αποβλέπει στη βίαιη ισοπέδωση των διαφορών. Στην εξάλειψη της ποικιλίας και της ομορφιάς της ζωής. Η πίστη στη Πατρότητα του Θεού, αντίθετα, διατηρεί τη διαφορότητα και την ποικιλία των ανθρώπων , διότι σ’ αυτή διαβλέπει το χάρισμα και το προνόμιο της αδελφότητος των κατοίκων της γης.

4. O Άλλος, ως πρόσωπο.

«Φύση»: είναι η κοινή ουσία όλων των ανθρώπων. (ανθρώπινη φύση). «Πρόσωπο»: είναι το χάρισμα της ετερότητας της φύσης(Έλληνας, Πέτρος, Αθηναίος, Άνδρας, Γυναίκα). Το πρόσωπο είναι η σφραγίδα της ιδιαιτερότητας. Κάθε άνθρωπος είναι ένα ξεχωριστό πρόσωπο. Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος.

Η διάκριση είναι μεν μια διαφορά δεν σημαίνει όμως διαίρεση, χωρισμό ή αντίθεση. Η διάκριση είναι το χάρισμα και η ομορφιά της ποικιλίας. Είναι ο πλούτος της ύπαρξης. Ο πλούτος του Θεού Δημιουργού του Οποίου η φύση είναι τριαδική , δηλαδή Προσωπική, όπως είπαμε. Τα προϊόντα ενός εργοστασίου είναι τυποποιημένα: όπως είναι το ένα πακέτο μακαρόνια, το ίδιο ακριβώς είναι και το εκατομμυριοστό. Η φωτογραφία που ανατυπώνεται είναι η ίδια και στο χιλιοστό της αντίγραφο. Ο άνθρωπος , όμως , δεν είναι προϊόν κανενός εργοστασίου μαζικής παραγωγής. Ο κάθε άνθρωπος, είναι ξεχωριστό πρόσωπο , με την έννοια ότι έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που τον διακρίνουν από τον άλλον.
Η αποδοχή , λοιπόν, του Άλλου ως πρόσωπο αποκλείει κάθε είδος φανατισμού. Ο κάθε άνθρωπος, ως μοναδικό δημιούργημα του Θεού δικαιούται απολύτου σεβασμού. Η ιδιότητα του προσώπου συνεπάγεται την ισοτιμία και την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου. Ο κάθε άνθρωπος, ως πρόσωπο είναι σεβαστός και η ακεραιότητα του προσώπου του είναι δεδομένη.

5. Ο Άλλος , ως εταίρος.

Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, ως πρόσωπο, με τη σφραγίδα της ετερότητος, για να λειτουργεί και ως «εταίρος». Εάν όλοι οι άνθρωποι ήσαν απολύτως όμοιοι , θα ήσαν και απολύτως άχρηστοι ο ένα ς για τον άλλον. Η ομοιότητα απωθεί , η ετερότητα είναι προϋπόθεση προσέγγισης, συνεργασίας και ενότητος. Τα ομώνυμα απωθούνται , τα ετερώνυμα έλκονται.

Η ετερότητα, λοιπόν , έχει λειτουργικό χαρακτήρα. Η ετερότητα όχι μόνο οδηγεί, αλλά και αναγκάζει σε συνεργασία, στο συνεταιρίζεσθαι. Ο καθένας θα ήταν ευχαριστημένος και κλεισμένος στον εαυτό του. Στα δικά του. Τώρα που όλοι είναι διαφορετικοί , όλοι έχουν ανάγκη από όλους. Κανείς δεν είναι άχρηστος. Ο καθένας μπορεί να χρησιμεύει στον άλλο, ως «εταίρος».

Τα όργανα και τα μέλη του ανθρωπίνου οργανισμού είναι πολλά. Καθένα όμως δεν είναι όμοιο από το άλλο. Το θαύμα της λειτουργίας του ανθρωπίνου οργανισμού είναι αποτέλεσμα της διαφορότηρος των οργάνων και των μελών του και της εκπληκτικής συνεργασίας τους, όπως τονίζει ο απόστολος Παύλος: «Το σώμα ούκ έστιν εν μέλος, αλλά πολλά…εί όλο το σώμα οφθαλμός , που η ακοή, εί όλον ακοή , που η όσφρησις…Εί δε ήν τα πάντα έν μέλος, που το σώμα; Νύν δε πολλά μεν έχω, ή πάλιν η κεφαλή τοίς ποσί , χρείαν υμών ούκ έχω. Αλλά πολλώ μάλλον τα δοκούντα μέλη του σώματος ασθενέστερα υπάρχειν αναγκαία εστί». (Α΄Κορ. ιβ΄14-22).

«Τίποτε άλλον δεν χαρακτηρίζει περισσότερο την ανθρώπινη φύση μας, όσο η μεταξύ μας επικοινωνία , η ανάγκη που έχει ο ένας για τον άλλον και η αγάπη» (Μ.Βασίλειος PG 31.308 εξ.)