Η ψυχολογία των υποψηφίων στις Πανελλαδικές εξετάσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία τους. Είναι αυτονόητο που οι υποψήφιοι έχουν μια ξεχωριστή ψυχολογία με ένα ιδιαίτερο «φορτίο», γιατί συνειδητοποιούν με έντονο συναισθηματισμό το ρόλο και τη σημασία αυτής της δοκιμασίας για το μέλλον τους και για τη ζωή τους.
Πρόκειται κατ’ ουσία για την πρώτη «μεγάλη στιγμή» της ζωής τους, που τη διαμορφώνουν εν πολλοίς οι ίδιοι οι μαθητές. Απ’ αυτή την πλευρά, πρέπει να σημειώσουμε ότι το γεγονός αυτό έχει μόνο ευοίωνο περιεχόμενο και θετικούς προσανατολισμούς, αφού μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία ανοίγουν σημαντικές προοπτικές για τη ζωή τους. Είναι επιλογή τους που μόνο λιγότερο ή περισσότερο θετικές δυνατότητες ανοίγει. Υπάρχει σαφώς και η όψη της εν μέρει αποτυχίας, στην οποία απαιτείται και η ανάλογη διαχείριση. Στην ουσία πρόκειται για «αποτυχία ανταγωνισμού» και όχι για καθ’ εαυτή αποτυχία, αφού οι μορφωτικές και εκπαιδευτικές πορείες των νέων δεν είναι αυτές που συγκρούονται αλλά ο αυριανός επαγγελματικός καταμερισμός που διεισδύει προκαταβολικά μέσα στους θεσμούς της εκπαίδευσης. Δυστυχώς στη σημερινή συγκυρία της κρίσης οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες αυξάνονται προσδίδοντας περισσότερο ταξικό περιεχόμενο στην εκπαιδευτική πορεία των νέων από ό,τι στην προ κρίσης εποχή. Παρόλα αυτά η θέληση και η αποφασιστικότητα, η αγωνιστική κουλτούρα και οι φιλοδοξίες των νέων είναι ισχυρά στοιχεία για τη σε σημαντικό βαθμό υπέρβαση των εξωγενών δυσκολιών.
Παράλληλα πρέπει να προσδιοριστεί η έννοια της αποτυχίας. Αν ένας υποψήφιος επιθυμεί να εισαχθεί μόνο σε ένα συγκεκριμένο τμήμα και σε μια «άλφα» πόλη, τότε οι δυνατότητες επιτυχίας στενεύουν αρκετά. Θεωρώ ότι οι επιλογές θα πρέπει να έχουν ένα ευρύτερο πεδίο αναφοράς, είτε με «οριζόντια» τεχνική για το συγκεκριμένο τμήμα σ’ όλες τις δυνατές γεωγραφικές του εκφράσεις είτε με «κάθετη» τεχνική για περισσότερα του ενός τμήματα στην ίδια πόλη. Προφανώς τι από τα δύο επιλέγεται συναρτάται κυρίως από τη θέληση του υποψηφίου και δευτερευόντως από τις οικονομικές δυνατότητες της οικογένειας. Υπάρχει άλλωστε και μια απλή διαπίστωση. Κανενός η ζωή δεν συναρτάται μονοσήμαντα από την άσκηση ενός συγκεκριμένου επαγγέλματος!
Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή δεν πρέπει να είναι τόσο απόλυτη, αφού α) κανένα σχεδόν επάγγελμα δεν ευαγγελίζεται εύκολες θέσεις εργασίας και β) οι μεταπτυχιακές σπουδές έχουν καταστεί μια αναγκαία σχεδόν επιλογή και αποτελούν πιο αποφασιστικό σημείο για την περαιτέρω προοπτική των νέων. Απ’ αυτή την πλευρά οι Πανελλαδικές εξετάσεις πρέπει να αποδραματοποιηθούν, να μην αποτελούν μείζον κοινωνικό ή και εθνικό θέμα. Οι εξετάσεις αυτές αποτελούν ούτως ή άλλως μια φάση, ένα «στιγμιότυπο» του αγώνα που θα κάνουν οι νέοι στη ζωή τους και δεν είναι μια έφοδος στην κατάκτηση του επαγγέλματος και του εργασιακού χώρου, όπως ήταν στις παλιότερες εποχές. Οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν συνειδητοποιήσει πλήρως αυτή την πραγματικότητα, ότι δεν πρόκειται περί ζητήματος «εισαγωγής ή μη στον παράδεισο».
Έχει μεγάλη σημασία η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση σε κάθε δύσκολη στιγμή και γι’ αυτό οφείλει το σχολείο να αναδεικνύει τον παιδαγωγικό του ρόλο και ανάμεσα στις άλλες επιταγές της αγωγής να ενθαρρύνει, να εμπνέει, να μαθαίνει μια αγωνιστική στάση ζωής στους μαθητές. Το μέχρι ενός σημείου άγχος και κάποιες μορφές φόβου είναι αιτιολογημένα στοιχεία, αλλά πρέπει να μετασχηματιστούν σε αποφασιστικότητα με στόχο την καλύτερη δυνατή απόδοση στις εξετάσεις. Βέβαια όλα αυτά είναι λόγια, ενώ για τον υποψήφιο είναι μια βιωματική δοκιμασία. Ωστόσο, όπως τόνιζε ένας παλιός λυκειάρχης, για να δεις το πραγματικό μέγεθος ενός εμποδίου πρέπει να κοιτάζεις πέραν αυτού, όπως βλέπουμε τον ορίζοντα πίσω από έναν λόφο.
Εμείς οι εκπαιδευτικοί οφείλουμε να αντισταθούμε έμπρακτα μέσα από τη συνολική μας λειτουργία στο μετασχηματισμό του λυκείου σε φροντιστηριακή δομή και να αναδείξουμε τον μείζονα και πρώτιστο κόσμο της αγωγής. Αν οι μαθητές μας δεν έχουν άποψη για τη ζωή και για τον εαυτό τους, αν δεν έχουν διαμορφώσει μια ερωτική συμπεριφορά απέναντι στη γνώση και στη μάθηση, αν δεν έχουν συνειδητοποιήσει τον κοινωνικό τους ρόλο και την ανάγκη των συλλογικών αγώνων και της ενεργού συμμετοχής τους στα δημόσια πράγματα, τότε το όλο σκηνικό των πανελλαδικών εξετάσεων – αν και μπορεί να φαίνεται σήμερα καθοριστικής σημασίας – στην πραγματικότητα αποτελεί ένα μικρής δυναμικής στοιχείο για τη ζωή.
Οι υποψήφιοι πρέπει να νιώθουν όμορφα στη φάση αυτή, αρκεί να σκεφτούν ότι έτσι ανοίγουν δυνατότητες για τη ζωή τους. Η πίστη στον εαυτό μας συνδυασμένη προφανώς με τη θέληση για να διαμορφώσουμε το μέλλον μας με όσο το δυνατόν περισσότερα δικά μας «υλικά» είναι – κατά την ταπεινή μου γνώμη – παράγοντας δημιουργικότητας και αποτελεσματικότητας.
Καλή επιτυχία!
Του Νίκου Τσούλια
