Οι κρυπτοχριστιανοί

Μιχάλης Στούκας

17/11/2018, 18:00

Οι πρώτες αναφορές για εξισλαμισμούς και κρυπτοχριστιανούς- Πώς διατήρησαν τις λατρευτικές τους συνήθειες οι κρυπτοχριστιανοί;- Οι κρυπτοχριστιανοί του Πόντου, της Κρήτης και άλλων περιοχών.

Έχουμε αναφερθεί σε παλαιότερο άρθρο μας στο protothema.gr (6/5/2017) στους εξισλαμισμούς και το παιδομάζωμα στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Εκεί κάναμε και μια σύντομη αναφορά στους κρυπτοχριστιανούς, με τους οποίους θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Τι ήταν οι κρυπτοχριστιανοί;

Οι κρυπτοχριστιανοί ήταν χριστιανοί που ασπάστηκαν (φαινομενικά) τον ισλαμισμό στη διάρκεια της τουρκοκρατίας για να αποφύγουν τους διωγμούς των Οθωμανών, ενώ στην πραγματικότητα διατηρούσαν τη χριστιανική τους πίστη.
Πόσοι ήταν οι κρυπτοχριστιανοί; Κάποιοι ανεβάζουν τον αριθμό τους ακόμα και σε εκατοντάδες χιλιάδες. Είναι ευνόητο ότι δεν μπορούν να υπάρξουν ακριβείς αριθμοί λόγω της ιδιαιτερότητας του θέματος αυτού. Οι βίαιοι εξισλαμισμοί ξεκίνησαν από τον 14ο αιώνα και συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ,με μικρότερη όμως ένταση κατά τον 18ο αιώνα. Χωρίς αυτούς δεν θα ήταν δυνατόν οι λιγοστοί Οθωμανοί Τούρκοι του τέλους του 13ου αιώνα να γίνουν οι μυριάδες του 15ου αιώνα.

Πότε όμως εμφανίστηκαν οι πρώτοι κρυπτοχριστιανοί; Η παλαιότερη μνεία, το παλαιότερο περιστατικό αποκρυφίας σύμφωνα με τους αείμνηστους καθηγητές πανεπιστημίου Κ. Ι. Βογιατζίδη και Ν. Ανδριώτη εμφανίζεται το 1338 μετά την άλωση από τον σουλτάνο Ορχάν της Νίκαιας της Βιθυνίας. Τότε ένα μεγάλο μέρος από τους κατοίκους της κάτω από τις αφόρητες πιέσεις και τους διωγμούς των κατακτητών αναγκάστηκε να αλλαξοπιστήσει. Δεν μπορούσαν όμως να ζουν και ως αρνητές του Χριστού και γι' αυτό ζήτησαν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη να τους υποδείξει τι να κάνουν.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Κ. Ι. Βογιατζίδης:

''Περί του χρόνου της πρώτης εμφανίσεως της αποκρυφίας ρητέον τα εξής: Είναι μεν το ημέτερον πιττάκιον άνευ χρονολογίας, η εν τω κώδικι όμως σειρά της καταχωρήσεως του επιβάλλει να το αναγάγωμεν εις το έτος 1338 μ.Χ. ήτοι οκτώ έτη μετά την υπό των Οθωμανών άλωσιν της Νίκαιας. Εζητήθη η αναγνώρισις καταστάσεως βεβαίως καταγομένης από των πρώτων ημερών της αλώσεως (1330). Άραγε το φαινόμενο τούτο εξεδηλώθη το πρώτον εν Νικαία ή και πρότερον κατά την άλωσιν υπό των Οθωμανών της Προύσης της Νικαίας κλπ ή την αρχήν αυτού δυνάμεθα ακόμη εις αρχαιοτέραν εποχήν χρονολογικώς ν' αναγάγωμεν εις τους Σελτζούκους ή και εις αυτούς τους Άραβας; Ερωτήσεις εις ας δεν δυνάμεθα ν' απαντήσωμεν ελλείψει πηγών''.

Ωστόσο ο Ιωάννης Φιλήμων στο ''Δοκίμιον περί της Ελληνικής Επαναστάσεως'' (1861), σημειώνει ''επίπλαστον αρνησιθρησκίαν'' των κατοίκων της Κρήτης όταν η μεγαλόνησος είχε κυριευθεί από τους Σαρακηνούς. Προσθέτει ακόμα ότι ''επί αυτοκράτορος Ρωμανού επανήλθον πολλοί των τοιούτων εις την πάτριον αληθή θρησκείαν σχίζοντες του μωαμεθανισμού το προσωπείον''.
Ο τότε Πατριάρχης Ιωάννης ΙΔ' ο Απρηνός ή Καλέκας έστειλε στους κατοίκους της Νίκαιας ένα πιττάκιο (πατριαρχικό γράμμα) με τίτλο ''εις τους ευρισκομένους εις Νίκαιαν'' όπου τους συνιστούσε ''φανεράν και πεπαρρησιασμένην ενδείξονται την μετάνοιαν, ως και παθείν ελέσθαι υπέρ της εις Θεόν πίστεως, ούτοι και μαρτυρικόν αναδήσονται στέφανον''.

Ωστόσο καθώς δεν ήταν σίγουρος ότι πολλοί θα προτιμήσουν το μαρτύριο από την αλλαξοπιστία στο τέλος γράφει ότι ''κατά μεγίστην συγκατάβασιν... όσοι τω φόβω των κολάσεων καθ' εαυτούς και εν τω λεληθότι διαζήν θελήσουσι τα των χριστιανών ενστερνιζόμενοι και ποιούντες και αυτοί σωτηρίας επιτεύξονται, μόνον κατά το δυνατόν τηρείν σπουδάζοντες τας του Θεού εντολάς'' δηλαδή « 'όσοι από τον φόβο των διώξεων θελήσουν να πιστεύουν και να ασκούν τον χριστιανισμό κρυφά και αυτοί θα πετύχουν τη σωτηρία εφόσον τηρούν κατά το δυνατόν τις εντολές του Θεού».

Με την ενέργειά της αυτή η Εκκλησία θέλησε από τη μία να ενισχύσει ηθικά όσους είχαν αλλαξοπιστήσει για να γυρίσουν στην παλιά τους θρησκεία και από την άλλη να αναγνωρίσει κατά κάποιο τρόπο τους κρυπτοχριστιανούς. Μάλιστα η πατριαρχική αυτή πράξη επηρεάζει από τότε την εκκλησιαστική πολιτική απέναντι στους κρυπτοχριστιανούς.
Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη η ζωή των χριστιανών της μεγαλονήσου έγινε αφόρητη και ζήτησαν τη γνώμη του Οικουμενικού Πατριαρχείου αν θα ήταν θεμιτό να δεχτούν μόνο φαινομενικά τον ισλαμισμό. Το Πατριαρχείο έχοντας όμως την εμπειρία τριών και πλέον αιώνων από την ύπαρξη κρυπτοχριστιανών αυτή τη φορά αρνήθηκε ουσιαστικά να συγκατανεύσει στην αποκρυφία και η απάντηση που έδωσε ήταν τα λόγια του Χριστού:

''Όστις αν αρνήσηται με έμπροσθεν των ανθρώπων, αρνήσομαι καγώ αυτόν έμπροσθεν του Πατρός μου του εν τοις ουρανοίς''. Μετά την απάντηση αυτή του Πατριαρχείου οι Κρητικοί στράφηκαν προς τον συμπατριώτη τους Πατριάρχη Ιεροσολύμων Νεκτάριο Πελοπίδα, ο οποίος υπήρξε περισσότερο ''επιεικής'' και τους έδωσε ''κατά συγκατάβασιν'' την άδεια ''διά την κατ' επιφάνειαν μόνον και εν αναποδράστω ανάγκη εξόμωσιν''.

Μια παρόμοια στάση ανοχής έδειξε και η Εκκλησία της Τραπεζούντος προς τους κρυπτοχριστιανούς της περιοχής της. Έτσι όπως γράφει ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος (και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών από το 1938 ως το 1940 )υπήρχαν ως τις αρχές του 20ου αιώνα πολυάριθμοι απόκρυφοι χριστιανοί στην περιφέρεια Αρδάσης ή Δορύλης (Ντορούλ) ειδικά στα χωριά Σταυρί και Κρώμνι και στην περιφέρεια Ματσούκας, Γημωράς (Γεμουράς) και Σουρμένων. Μια ακόμη περίπτωση συγκατάβασης προς τους κρυπτοχριστιανούς έφερε στο φως ο Μ. Γεδεών που υπήρξε για χρόνια Μέγας Χαρτοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αφορά επιστολή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δοσίθεου χρονολογούμενη από το 1702 προς τον βασιλιά Καρταλίου και της Άνω Ιβηρίας, με την οποία τον καλεί να διατηρήσει μυστική πια με επιμονή και συνέχεια τη χριστιανική του πίστη και να προστατεύσει όσο μπορεί τους χριστιανούς υπηκόους του. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η άποψη του Μανουήλ Γεδεών για την αποκρυφία, τη ''λαθρόβια ορθοδοξία'', όπως την αποκαλεί. Γράφει χαρακτηριστικά στο περιοδικό ''Μεσαιωνικά Γράμματα'', τεύχος Α', τόμος Α', 1930:

''Επέτυχε λοιπόν το σύστημα των λαθροβίων ορθοδόξων, όπερ εδίδαξεν ή καθιέρωσεν η της Κωνσταντινουπόλεως αγιοτάτη Εκκλησία, ιδρύσασα την υπό γην, κάτωθεν της επί γης στρατευομένην Εκκλησίαν, ης η ύπαρξις διήρκεσεν ευλογία και προτροπή αυτής ταύτης της Μεγάλης Εκκλησίας, επί σχεδόν εξ εκατονταετηρίδας''.

Η ζωή των κρυπτοχριστιανών
Το να είναι κάποιος κρυπτοχριστιανός δεν ήταν καθόλου εύκολο, καθώς έπρεπε εξωτερικά να εμφανίζεται ως πιστός μουσουλμάνος και να μετατρέψει το σπίτι του σε κρυφό χώρο λατρείας του Χριστού. Ο βασικός φόβος ήταν ο κίνδυνος αποκάλυψής του. Η τιμωρία για όποιον απαρνιόταν τον μωαμεθανισμό ήταν ρητή: θάνατος.

Υπήρχε επίσης μεγάλη συναισθηματική φόρτιση γι' αυτούς, ειδικά όταν επέστρεφαν από το τζαμί στο σπίτι τους, όπου είχαν κρυμμένες εικόνες του Χριστού.
Τις άγιες εικόνες τους οι κρυπτοχριστιανοί τις φύλαγαν μέσα στ' αμπάρια, μεγάλα κιβώτια για την αποθήκευση τροφίμων και ιδίως δημητριακών και οσπρίων ή μέσα στα προγονικά τους σεντούκια. Υπήρχαν χαραμάδες και τρύπες στα σπίτια για να παίρνουν αέρα όταν άναβαν τα κεριά και τα καντήλια. Άλλοι είχαν στα σπίτια τους κρυφά ντουλάπια για τις άγιες εικόνες και τα καντήλια. Και όταν θυμιάτιζαν έκλειναν τις πόρτες και τον φεγγίτη για να μη φτάνει ως έξω η μυρωδιά του λιβανιού.
Οι κρυπτοχριστιανοί πήγαιναν μακριά σε ερημικά μοναστήρια για να εξομολογηθούν και να μεταλάβουν. Όταν τους δινόταν η ευκαιρία, τα παιδιά τους βαφτίζονταν από ορθόδοξο ιερέα.

Επίσης τελούσαν με μυστικότητα και με πολλές δυσκολίες χριστιανικά τον γάμο τους ενώ απέφευγαν να παντρεύουν τα παιδιά τους με Τούρκους.
Σε ορισμένες περιοχές του Πόντου κατέφευγαν και σε ερημικά και εγκαταλελειμμένα παρεκκλήσια κι εκεί, κρυφά πάντα, τελούνταν από ιερείς λειτουργίες και άλλες ιεροπραξίες.
Κρυφοί παπάδες ήταν ακόμα δερβίσηδες-μυστικοί ιεραπόστολοι- που περιόδευαν στα κέντρα των κρυπτοχριστιανών και τελούσαν τα διάφορα μυστήρια. Ήταν απεσταλμένοι κάποιων μοναστηριών.

Ορισμένα μοναστήρια του Πόντου όπως της Παναγίας Σουμελά, Περιστερώνας και Βαζελώνος, βοηθούσαν τους κρυπτοχριστιανούς να εκπληρώνουν όσο καλύτερα γινόταν, τις λατρευτικές υποχρεώσεις τους.

Σε πολλά μοναστήρια του Πόντου, κρατούνταν και κρυπτογραφικοί κώδικες, στους οποίους καταγραφόταν συνθηματικά η κίνηση των κρυπτοχριστιανών της περιοχής τους. Οι κρυπτοχριστιανοί έρχονταν σε επαφή με τους δερβίσηδες-ιεραποστόλους, με συνθηματικά σημεία αναγνώρισης.
Οι κρυπτοχριστιανοί έκαναν περιτομή και έπαιρναν μουσουλμανικά ονόματα, ωστόσο κρατούσαν κρυφά και τα χριστιανικά τους ονόματα τα οποία μεταβίβαζαν στους απογόνους τους.

Οι κρυπτοχριστιανοί του Πόντου ήταν γνωστοί και ως Σταυριώτες και Κρωμλήδες ή Κρωμναίοι από τα χωριά Σταυρί και Κρώμνη όπου υπήρχε σε μεγάλη έκταση το φαινόμενο της αποκρυφίας ενώ επίσης λέγονταν και Κλωστοί. Στην Κύπρο και στην Κρήτη ήταν γνωστοί και ως λινοβάμβακοι. Στα νησιά του Αιγαίου που είχαν χορηγηθεί διάφορα προνόμια από τους Οθωμανούς, υπάρχουν ελάχιστες μαρτυρίες για κρυπτοχριστιανούς.
Κρυπτοχριστιανοί εμφανίζονται επίσης στην Αλβανία, κυρίως στην περιοχή του ποταμού Γενούσου (Σκούμπη)

Οι νεομάρτυρες
Η αντίδραση στους εκούσιους εξισλαμισμούς ή η αποκάλυψη των κρυπτοχριστιανών, είχε σαν αποτέλεσμα το μαρτύριο και τον θάνατο. Έτσι προήλθε ο μεγαλύτερος αριθμός νεομαρτύρων.
Το 1794, ο Αγιορείτης σοφός συγγραφέας Άγιος Νικόδημος, εξέδωσε το «Νέον Μαρτυρολόγιον», όπου περιλαμβάνονται 75, ανέκδοτα ως τότε, μαρτύρια.
Γράφει χαρακτηριστικά ο Νικόδημος:
«Οι νέοι ούτε Μάρτυρες είναι θάρρος και παρακίνησις εις το να μιμούνται δια του έργου και όλοι οι άλλοι χριστιανοί, εξαιρέτως δε, οι πρότερον αρνηθέντες τον Χριστόν…».

Για τους νεομάρτυρες αναφέρει ότι πρέπει να αποτελούν πρότυπο «… για όλους τους ορθοδόξους χριστιανούς, όπου τυραννούνται κάτω από τον βαρύν ζυγόν της αιχμαλωσίας, θάρρος και παρακίνησις εις το να μιμηθούν δια του έργου το μαρτυρικόν τους τέλος, και όλοι μεν οι χριστιανοί, οι κατά περίστασιν αναγκαζόμενοι εις το μαρτυρήσαι, εξαιρέτως δε και μάλιστα, όσοι έφθασαν να αρνηθούν πρότερον την ορθόδοξον πίστιν».

Νεομάρτυρες αναφέρονται ως τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 αλλά και αργότερα, όπως ο Άγιος Γεώργιος ο Νέος εξ Ιωαννίνων, ο οποίος μαρτύρησε το 1838.
Οι κρυπτοχριστιανοί αποκαλύπτονται

Το 1856, με την έκδοση του Χάττι Χαμαγιούν (σουλτανικού διατάγματος), επιτράπηκε η ελεύθερη άσκηση της λατρείας στους οπαδούς όλων των θρησκειών στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Έτσι, σταδιακά, οι κρυπτοχριστιανοί αποκάλυψαν την πραγματική τους θρησκεία. Πρώτος που «αποκαλύφθηκε» στην Τραπεζούντα, ήταν ο Πέτρος Σάββα Σιδηρόπουλος, από την Κρώμνη, που υπηρετούσε ως κλητήρας στο ιταλικό προξενείο Τραπεζούντος. Στις 14 Μαΐου 1856, εγκατέλειψε το τουρκικό όνομα Πεχλίλ και εμφανίστηκε με το χριστιανικό Πέτρος. Τον κάλεσε αμέσως ο βαλής – Γενικός Διοικητής – της Τραπεζούντας Χαϊρεντίν πασάς και μπροστά στο Συμβούλιο της Γενικής Διοικήσεως –ινταρί μεντζιλίσι – τον ρώτησε τρεις φορές αν απαρνήθηκε τον μωαμεθανισμό. Εκείνος θαρρετά απάντησε ότι είναι χριστιανός και αφέθηκε ελεύθερος.
Στις 15 Ιουλίου 1857, οι κρυπτοχριστιανοί των επαρχιών Τραπεζούντος και Χαλδαίας, έστειλαν αντιπροσώπους στην Κωνσταντινούπολη «εις το να ενεργήσωσι καθ’ οίον τρόπου δύνανται την αποκάλυψιν της άχρι τούδε κεκρυμμένης παρά τοις Οθωμανοίς ανατολικής θρησκείας και απευθύνθηκαν στους πρεσβευτές των ευρωπαϊκών κρατών ζητώντας τη συμπαράστασή τους.

Παρά τις αντιδράσεις των οθωμανικών αρχών, 20.000 περίπου από τους κρυπτοχριστιανούς αυτούς, άρχισαν να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.
Στην Κρήτη, η ονομαστή οικογένεια των Κουρμούληδων, ενώ φανερά είχαν δείξει ότι ασπάστηκαν το Ισλάμ, διατήρησαν κρυφά τη χριστιανική τους πίστη και λατρεία. Προστάτευαν με κάθε τρόπο τους χριστιανούς της Μεσαράς, και αποκαλύφθηκαν κατά την Επανάσταση του 1821, όταν πολέμησαν μαζί με άλλους Κρητικούς εναντίον των Τούρκων.

Ένας απ’ αυτούς, ο Μιχαήλ (Χουσεΐν σαν ψευδομουσουλμάνος), αναφέρεται μεταξύ των μυημένων στη Φιλική Εταιρεία. Μόλις ξέσπασε η Επανάσταση, συγκρότησε στρατιωτικό σώμα Μεσαριωτών. Ανάμεσά τους υπήρχαν και 80 Κουρμούληδες! Το σώμα αυτό πέτυχε μεγάλες νίκες επί των Σερίφ πασά και Χασάν πασά. Όταν η επανάσταση στην Κρήτη καταπνίγηκε, ο Μιχαήλ Κουρμούλης πήγε στην Ύδρα όπου πέθανε «στερούμενος του επιουσίου άρτου» την 1η Ιουλίου 1824.
Μαζικές αποκαλύψεις κρυπτοχριστιανών στην Κρήτη, έγιναν γύρω στο 1857 όταν ακόμα και χωριά ολόκληρα όπως η Επισκοπή της περιοχής Πεδιάδας, «εξεδήλωσαν την εις το Ευαγγέλιον πίστιν αυτών ενώπιόν του τότε γενικού διοικητού Βελή πασά».

Στην Κύπρο, οι κρυπτοχριστιανοί αποκαλύφθηκαν μετά την παραχώρηση του νησιού στους Άγγλους το 1878, ενώ στην Αλβανία οι κρυπτοχριστιανοί, γνωστοί και ως Σπαθιώτες από την περιοχή Σπαθιά( Σπάθη και Σπάθα), Σπατ στα αλβανικά, μεταξύ των επαρχιών Ελβασάν, Βερατίου, Γκόρας και Μόκρας, εκδήλωσαν τα πραγματικά τους θρησκευτικά αισθήματα μετά την ανακήρυξη του τουρκικού Συντάγματος το 1908.

Ο Β. Σφυρόερας, θεωρεί ότι κρυπτοχριστιανοί υπήρχαν ως το 1930, ενώ ο Νίκος Μηλιώρης γράφει ότι ακόμα και γύρω στο 1960 υπήρχαν περιοχές όπου ζούσαν κρυπτοχριστιανοί.
Κάποιοι μιλούν και γράφουν για χιλιάδες ή και εκατομμύρια κρυπτοχριστιανών στη σημερινή Τουρκία. Είναι όμως εκτιμήσεις ή προσωπικές απόψεις που δεν στηρίζονται σε αποδείξεις. Πώς θα γινόταν κάτι τέτοιο άλλωστε;
Γι’ αυτό όπως πάντα αρκούμαστε σε ό, τι είναι καταγεγραμμένο σε κάποιες πηγές και αποφεύγοντας να αναφέρουμε αμφισβητούμενα ή ανύπαρκτα στοιχεία...

Πηγές: Νίκος Μηλιώρης, «Οι Κρυπτοχριστιανοί», εκδόσεις Τσουκάτου, Β’ Έκδοση, 2017.
Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ, τόμος 36.

https://www.protothema.gr/

ΚΥΡΙΑΚΗ Θ΄ ΛΟΥΚΑ – 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018

imsk.gr

ΚΥΡΙΑΚΗ Θ΄ ΛΟΥΚΑ

Λκ. ιβ΄, 16-21

«Εἶπε ὁ Κύριος αὐτὴν ἐδῶ τὴν παραβολή· κάποιου ἀνθρώπου πλούσιου τὰ χωράφια του τὸν ἔδωσαν πολλὴ σοδειά· σκεφτόταν μέσα του καὶ ἔλεγε· Τί νὰ κάνω, διότι δὲν ἔχω, ποὺ νὰ ἀποθηκεύσω τοὺς καρπούς μου; Καὶ εἶπε· Αὐτὸ θὰ κάνω· Θὰ χαλάσω τὶς ἀποθῆκες μου καὶ θὰ οἰκοδομήσω μεγαλύτερες, καὶ θὰ ἀποθηκεύσω ἐκεῖ ὅλα τὰ γενήματά μου καὶ τὰ ἀγαθά μου, καὶ θὰ πῶ στὴν ψυχή μου· ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθὰ ἀποθηκευμένα γιὰ πολλὰ χρόνια· ἀναπαύου, φάγε, πιές, εὐφραίνου. Εἶπε δὲ σ᾽ αὐτὸν ὁ Θεός· Ἄφρονα, αὐτὴν ἐδῶ τὴ νύχτα ἀπαιτοῦν ἀπὸ σένα τὴν ψυχή σου· ὅσα δὲ ἑτοίμασες τίνος θὰ εἶναι; Ἔτσι παθαίνει αὐτὸς ποὺ θησαυρίζει γιὰ τὸν ἑαυτό του, καὶ δὲν πλουτίζει στὸ Θεό. Καὶ ἐνῶ ἔλεγε αὐτὰ φώναξε· αὐτὸς ποὺ ἔχει αὐτιὰ νὰ ἀκούη, ἄς ἀκούη».

Εἶπε τὴν παραβολὴ αὐτὴν ὁ Κύριος μὲ ἀφορμὴ κάποιου ἀνθρώπου ποὺ πῆγε καὶ τοῦ ζήτησε νὰ τοῦ μοιράση τὴν περιουσία μὲ τὸν ἀδελφό του, γιατί ὅπως ἔλεγε, δὲν ἤθελε ὁ ἀδελφός του νὰ μοιράσουν τὴν περιουσία τους. Καὶ ἀφοῦ ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς τοῦ εἶπε· «ἄνθρωπε, ποιὸς μὲ κατέστησε δικαστὴ ἤ μοιραστὴ σὲ σᾶς;», καὶ στοὺς ἀνθρώπους ποὺ τὸν ἀκολουθοῦσαν· «προσέχετε καὶ φυλαχθῆτε ἀπὸ κάθε πλεονεξία· διότι ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὰ ὑπάρχοντά του», εἶπε ἀμέσως τὴν παραβολὴ αὐτήν, γιὰ νὰ μᾶς διδάξη πόσο μεγάλο κακὸ εἶναι ἡ πλεονεξία. Ἡ ἁμαρτία αὐτὴ ἀπομονώνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τοὺς ἄλλους καὶ τὸν κάνη νὰ ζῆ καὶ νὰ βλέπη μόνο τὸν ἑαυτό του. Ὅσα ἀγαθὰ καὶ ἄν δώση ὁ Θεὸς τὸν πλεονέκτη ποτὲ δὲν θὰ πῆ φτάνει. Θέλει καὶ ἄλλα πολλά, καὶ ὅλα μόνο γιὰ τὸν ἑαυτό του.

Μεγάλο κακὸ ἡ πλεονεξία. Ὅταν κυριεύση τὸν ἄνθρωπο δὲν τὸν ἀφήνει νὰ σταματήση ποτέ· ὅλο μαζεύει, μαζεύει, καὶ

ποτὲ δὲν λέει φτάνει. Ἡ πλεονεξία φτάνει μέχρι τὸ ἀπάνθρωπο ἐκεῖνο σημεῖο, ποὺ ὁ ἕνας ἀδελφὸς ἀδικεῖ τὸν ἄλλο· αὐτοὶ ποὺ γεννήθηκαν ἀπὸ τὸν ἴδιο πατέρα καὶ τὴν ἴδια μάνα νὰ μαλώνουν καὶ νὰ δικάζωνται γιὰ περιουσιακὰ πράγματα. Ἡ πλεονεξία σκοτίζει τὸν ἄνθρωπο καὶ δὲν τὸν ἀφήνει νὰ δῆ οὔτε ἀδέλφια, οὔτε συγγένεια, οὔτε φίλους· τίποτε δὲν βλέπει ἄλλο, παρὰ μόνο χρῆμα καὶ πάλι χρῆμα. Πλούσιες οἰκογένειες, νοικοκυραῖοι, ἀδέλφια, φίλοι ἀχώριστοι, καλοὶ καὶ προκομένοι συνεταῖροι, ὅταν κυριευθοῦν ἀπὸ τὸ πάθος τῆς πλεονεξίας, μαλώνουν, τρέχουν στὰ δικαστήρια γιὰ ἀσήμαντα ποσά, χαλοῦν τὶς καρδιές τους καὶ πικραίνονται.

Ὅλη αὐτὴ ἡ μεγάλη ταραχὴ καὶ ἀναστάτωση γίνεται γιατί βάζουμε τὰ χρήματα, τὰ χωράφια, τὰ σπίτια, τὰ πλούτη μας, πιὸ πάνω ἀπὸ τὴν συγγένεια, τὴ φιλία, τὸν ἄνθρωπο. Τὰ χρήματα καὶ τὰ πλούτη μας τὰ ἔχουμε γιὰ νὰ ζοῦμε μὲ τοὺς ἀνθρώπους μας καλά, καὶ ὄχι νὰ μᾶς χωρίζουν καὶ νὰ μᾶς πικραίνουν μὲ τοὺς δικούς μας, καὶ μάλιστα μὲ τὰ πιὸ προσφιλῆ μας πρόσωπα ὅπως εἶναι οἱ γονεῖς, τ᾽ ἀδέλφια, τὰ παιδιά μας. Τί νὰ τὸ κάνωμε ἕνα σπίτι, ἐὰν μέσα σ᾽ αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ μπῆ ὁ ἀδελφός μας, γιατί γι᾽ αὐτὸ μαλώσαμε; Τὰ σπίτια τὰ ἔχουμε γιὰ νὰ κατοικοῦμε ὡς οἰκογένεια, καὶ ὄχι νὰ μαλώνουμε γι᾽ αὐτά. Δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη χαρὰ ἀπὸ τὸ νὰ εἶναι ὅλα τ᾽ ἀδέλφια μαζί κι ἀγαπημένα· «Ἰδοὺ δὴ τί καλὸν ἤ τί τερπνόν, ἀλλ᾽ ἤ τὸ κατοικεῖν ἀδελφοὺς ἐπὶ τὸ αὐτό;», τονίζει ὁ ψαλμωδός.

Πολλὲς φορὲς ὁ διάβολος τὴν πλεονεξία μας τὴν σκεπάζει μὲ τὴν δικαιοσύνη· λέει αὐτὸς ποὺ νομίζει ὅτι ἀδικεῖται ἀπὸ τὸν ἀδελφό του· δὲν εἶναι ἡ ἀξία, οὔτε ὅτι δὲν ἔχω, ἀλλὰ γιατί νὰ τὰ πάρη αὐτός, ἀφοῦ ἦταν δικό μου· ἐγὼ δὲν θέλω τὸ ἄδικο. Καὶ προτιμάει ὁ ἀδελφὸς αὐτὸς γιὰ τὸ τάχα δίκαιο νὰ μαλώνη μὲ τὸν ἀδελφό του καὶ νὰ μὴν καλημερίζεται, οὔτε νὰ λέη χρόνια πολλὰ σὲ χρονιάτικες μέρες, μὲ τοὺς γονεῖς καὶ τ᾽ ἀδέλφια του, γιατί, καθὼς λέει,

ἀδικήθηκε. Δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη ἀδικία καὶ ὑποκρισία ἀπὸ τὰ λόγια αὐτά. Τί νὰ τὴν κάνω τέτοια δικαιοσύνη ποὺ μὲ χωρίζει ἀπὸ τ᾽ ἀδέλφια καὶ τοὺς γονεῖς μου, ποὺ μὲ κερνάει τὸ μῖσος γιὰ τὴν ἀγάπη; Αὐτὸ δὲν εἶναι δίκαιο, εἶναι σκεπασμένη πλεονεξία, ἁμαρτία, ἀφροσύνη, ποὺ δὲν μᾶς ἀφήνει νὰ χαροῦμε ὅσα μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός.

Γιὰ ποιὸν τὰ ἑτοιμάσαμε τὰ πλούτη μας καὶ κουραστήκαμε τόσο πολὺ νὰ τὰ ἀποκτήσουμε, ὅταν αὐτὰ δὲν μᾶς ἀφήνουν νὰ ζήσουμε μὲ τ’ ἀδέλφια μας μὲ ἀγάπη καὶ εἰρήνη καὶ νὰ συγκεντρωθοῦμε στὸ πατρικό μας σπίτι; Ὅταν ὁ ἄνθρωπος χωρίζη ἀπὸ τὰ πιὸ φυσικά του πρόσωπα γιὰ κάποιες περιουσιακὲς διαφορές γίνεται θηρίο, γίνεται ἀντικοινωνικός, ἀφοῦ ξεκόβεται ἀπὸ τὴν πατρική του οἰκογένεια, ποὺ εἶναι τὸ κύτταρο τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀνώτερος ἀπὸ τὰ πλούτη καὶ ἡ ζωή μας ἀξίζει περισσότερο ἀπὸ τὶς περιουσίες μας, γι᾽ αὐτὸ τίποτα νὰ μὴν βάζουμε πιὸ πάνω ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο· ὅ,τι μᾶς ἔδωσε ὁ Θεὸς, μᾶς τὸ ἔδωσε γιὰ νὰ τὸ χαιρώμαστε ὅλοι μαζί καὶ ὄχι νὰ τὸ κρατοῦμε μόνο γιὰ τὸν ἑαυτό μας. «Τῷ Θεῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Ἀμήν.

π. Γ.Δ.Σ.

Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως

Θέλω αντί για άγχος να έχω γαλήνη - π Κονάνος

Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης: το κήρυγμα της Κυριακής Ζ' Λουκά - 28 Οκτωβρίου 2018

                                ΚΥΡΙΑΚΗ  Ζ΄  ΛΟΥΚΑ

Λκ. η΄, 41-56

Γιά δύο θαύματα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μᾶς λέει τό σημερινό εὐαγγέλιο, ἀγαπητοί ἀδελφοί. Τό ἕνα εἶναι ἡ θεραπεία μίας γυναίκας ἀπό ἀρρώστια πού τή βασάνιζε δώδεκα χρόνια. Τό ἄλλο εἶναι ἡ ἀνάσταση ἑνός κοριτσιοῦ. Καί τά δύο εἶναι θαύματα τῆς ἀγάπης, πού μᾶς ἔχει ὁ Ἰησοῦς Χριστός, καί τῆς θεϊκῆς του παντοδυναμίας.
Τί θά εἴχαμε, ἀλήθεια, νά ποῦμε ἐμεῖς σήμερα καί γιά τά δύο, γιά μία θεραπεία καί μία ἀνάσταση; Ἔγινε τόσο ἀγωνιώδης ἡ ζωή μας, εἶναι τέτοιοι οἱ ρυθμοί τοῦ βίου μας, πού δέ μένει καιρός νά σκεφτοῦμε καί νά μιλήσουμε γιά τέτοια
πράγματα. Ὁ κόσμος χάνεται! Δουλειά, τρέξιμο, ἀγκομαχητό…! Τρέχουν καί βιάζονται οἱ ἄνθρωποι. Ὁ ἕνας πέφτει πάνω στόν ἄλλο στόν δρόμο, γιά νά προσπεράσει. Χρησιμοποιοῦν ὅλα τά μέσα συγκοινωνίας καί ἐπικοινωνίας, γιά νά προλάβουν τίς δουλειές τους, ὅσοι φυσικά ἔχουν. Γιατί ὅσοι δέν ἔχουν, ὁδηγοῦνται σέ κατάθλιψη καί συχνά σέ ἀπόγνωση. Λόγια λοιπόν θά λέμε; Γιά θαύματα θά μιλοῦμε τώρα;
Ἐκεῖνοι ὅμως πού αἰσθάνονται χρέος τους νά ποῦν πολλά καί βλέπουν πώς εἶναι ἀνάγκη νά μιλοῦν γιά θαύματα, σκέφτονται μήπως ὁ καιρός μας εἶναι ἴδιος μ’ ἐκεῖνον πού λέει ἡ ἁγία Γραφή πρίν ἀπό τόν κατακλυσμό καί τήν καταστροφή στά Σόδομα: «Ἔτρωγαν, ἔπιναν, ἀγόραζαν, πουλοῦσαν, φύτευαν, ἔχτιζαν… καί ἦρθε ὁ κατακλυσμός…». Μέσα στήν ἐξαντλητική ἐργασία καί δραστηριότητα, στήν πίστη πρός τόν ἑαυτό τους καί στήν αὐτοϊκανοποίηση γιά τό δυναμισμό τους, δέν κατάλαβαν οἱ ἄνθρωποι πότε ἦρθε ὁ κατακλυσμός.
Σήμερα ὅλο καί περισσότερο συνειδητοποιεῖται ὅτι ἡ οἰκονομική κρίση πού βιώνουμε εἶναι ἀποτέλεσμα μίας γενικότερης κοινωνικῆς κρίσης, μίας κρίσης ἠθικῆς. Ἡ κρίση αὐτή ἀποτελεῖ συνέπεια μίας θεωρητικῆς ἀντίληψης σχετικά μέ τόν ἄνθρωπο καί τή φύση, ἡ ὁποία, στήν ἐποχή τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, κινήθηκε σέ ἐντελῶς διαφορετική κατεύθυνση ἀπό τή χριστιανική. Βγάζοντας ἀπό τή συνείδησή του τήν πίστη στό Θεό, στό Θεό τῆς ἀλήθειας, τῆς δικαιοσύνης καί τῆς ἀγάπης, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος κατέληξε στό συμπέρασμα ὅτι ὅλα ἐπιτρέπονται.
Ἔτσι, λοιπόν, καί στίς μέρες μας διαπιστώνουμε πώς συμβαίνει τό πρῶτο πού εἶχε συμβεῖ στά Σόδομα -ἡ ἀπομάκρυνση ἀπό τόν Θεό- κι εὐχόμαστε νά μήν ἔρθει τό δεύτερο, ἡ καταστροφή. Ἄν, ὅμως, τό δεύτερο εἶναι συνέπεια τοῦ πρώτου κι ἄν τό πρῶτο εἶναι στή θέληση καί τή δύναμη τοῦ ἀνθρώπου, τότε πρέπει νά ξέρουμε πώς μέ τήν εὐχή μόνο δέν προλαβαίνεται τό κακό. Γιατί ἡ εὐχή ἀπευθύνεται πρός τόν Θεό· κι ὁ Θεός, ὅπως γνωρίζουμε, ποτέ δέν παραβιάζει τή θέληση καί τήν ἐξουσία τοῦ ἀνθρώπου, ποτέ δέν τοῦ περιορίζει τήν ἐλευθερία. Ἡ εὐχή, λοιπόν, γιά νά τήν ἀκούσει ὁ Θεός, πρέπει νά εἶναι ἡ ἀρχή μίας καλῆς θέλησης καί τό τέλος μίας φιλότιμης προσπάθειας. «Βουλομένων γάρ οὐ τυραννουμένων τό τῆς σωτηρίας μυστήριον», λέει ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητής. Δηλαδή, ἡ σωτηρία ἀνήκει σ’ ἐκείνους πού τή θέλουν κι ὄχι σέ τυραννουμένους. Μέ τό ζόρι δέν πιάνει ἡ εὐχή καί τά πράγματα τότε ἀκολουθοῦν τό φυσικό τους δρόμο· δέ γίνεται θαῦμα.
Γιατί τό θαῦμα εἶναι ἀκριβῶς αὐτό. Κάτι πού γίνεται ἔξω ἀπό τή φυσική τάξη, μέ τήν ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ. Ἀφοῦ ὁ Θεός εἶναι ὁ ποιητής καί δημιουργός, ὁ κατασκευαστής τῶν πάντων, πολύ περισσότερο μπορεῖ νά εἶναι κι ὁ μετασκευαστής. Κι ὅταν βέβαια εἶναι νά ἐπέμβει στήν ἄψυχη φύση, τότε δέ χρειάζεται τή συγκατάθεσή της. Τό πράγμα τότε ἔχει μόνο φυσική σημασία. Ὅταν, ὅμως, εἶναι νά ἐπέμβει ὁ Θεός στόν ἄνθρωπο, τότε χρειάζεται τή συγκατάθεσή του. Καί τό πράγμα τότε δέν ἔχει φυσική, ἀλλά ἠθική σημασία.
Κάποτε ὁ Ἰησοῦς ἦταν στήν πατρίδα του «καί δέ μπόρεσε ἐκεῖ νά κάνει κανένα θαῦμα …κι ἔμεινε κατάπληκτος  ἀπό τήν ἀπιστία τους» (Μρκ. 6, 5-6). Μπροστά στήν ἀπιστία τοῦ ἀνθρώπου ὁ Θεός ἀρκεῖται νά θαυμάζει. Ἐδῶ καταλαβαίνετε πώς οἱ ὄροι ἀντιστρέφονται καί θαῦμα δέν εἶναι ἡ δύναμη τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἡ θέληση τοῦ ἀνθρώπου.
Ἡ θύρα, ἀγαπητοί ἀδελφοί, εἶναι ἡ πίστη. Πρέπει νά τήν ἀνοίξει ὁ ἄνθρωπος, γιά νά μπορέσει νά μπεῖ ὁ Θεός. Διαφορετικά τά πράγματα, κατά ἕνα τρόπο, ἀκολουθοῦν τό φυσικό τους δρόμο. Γι’ αὐτό καί στά δύο θαύματα σήμερα ὁ Χριστός εἶπε τά ἴδια λόγια: «Θάρρος, κόρη μου, ἡ πίστη σου σ’ ἔσωσε» εἶπε στήν αἱμορροοῦσα. Καί στόν ἀρχισυνάγωγο ἐπανέλαβε: «Ἐσύ μή φοβᾶσαι, μόνο πίστευε, καί θά σωθεῖ». Τό θαῦμα εἶναι στή δύναμη καί τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ νά τό κάνει, καί στή θέληση τοῦ ἀνθρώπου νά τό δεχθεῖ. Ἀμήν.

  Ἀρχιμ. Μ.Γ.

Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως

Προσευχή με υπομονή

- Γέροντα, μένει ψυχρή η καρδιά μου στην προσευχή.
Είναι γιατί ο νους δεν δίνει τηλεγράφημα στην καρδιά. Ύστερα στην προσευχή χρειάζεται να εργασθεί κανείς· δεν μπορεί από την μια στιγμή στην άλλη να φθάσει σε κατάσταση, ώστε να μη φεύγει καθόλου ο νους του. Θέλει υπομονή. Βλέπεις, άλλος χτυπάει την πόρτα, ξαναχτυπάει, περιμένει, και μετά ανοίγει η πόρτα. Εσύ θες να χτυπήσεις μια και να μπεις μέσα. Δεν γίνεται έτσι.
Στην προσευχή χρειάζεται επιμονή. «Και παρεβιάσαντο αυτον» (Λουκ. 24, 25), λέει το Ευαγγέλιο για τους δύο Μαθητές που συνάντησαν τον Χριστό στον δρόμο προς Εμμαούς. Έμεινε ο Χριστός μαζί τους, γιατί είχαν μια συγγένεια με τον Χριστό και το δικαιούνταν. Είχαν ταπείνωση, απλότητα, καλοσύνη, θάρρος με την καλή έννοια, όλες τις προϋποθέσεις, γι’ αυτό και ο Χριστός έμεινε μαζί τους.
Πρέπει να προσευχόμαστε με πίστη για κάθε ζήτημα και να κάνουμε υπομονή, και ο Θεός θα μιλήσει. Γιατί, όταν ο άνθρωπος προσεύχεται με πίστη, υποχρεώνει τον Θεό κατά κάποιο τρόπο για την πίστη του αυτή να του εκπληρώσει το αίτημά του. Γι’ αυτό, όταν ζητούμε κάτι από τον Θεό, να μη «διακρινώμεθα» και θα εισακουσθούμε. «Να έχετε πίστη χωρίς να διακριθείτε» (Ματθ. 21, 21), είπε ο Κύριος. Ο Θεός ξέρει να μας δώσει αυτό που ζητούμε, ώστε να μη βλαφτούμε πνευματικά.
Μερικές φορές ζητούμε κάτι από τον Θεό, αλλά δεν κάνουμε υπομονή και ανησυχούμε. Αν δεν είχαμε δυνατό Θεό, τότε να ανησυχούσαμε. Αλλά αφού έχουμε Θεό Παντοδύναμο και έχει πάρα πολλή αγάπη, τόση που μας τρέφει και με το Αίμα Του, δεν δικαιολογούμαστε να ανησυχούμε.
Μερικές φορές δεν αφήνουμε ένα δύσκολο θέμα μας στα χέρια του Θεού, αλλά ενεργούμε ανθρώπινα. Όταν ζητούμε κάτι από τον Θεό και κλονίζεται η πίστη μας και θέλουμε να ενεργήσουμε ανθρωπίνως στα δυσκολοκατόρθωτα, χωρίς να περιμένουμε την απάντηση στο αίτημά μας από τον Θεό, είναι σαν να κάνουμε αίτηση στον βασιλέα Θεό και την παίρνουμε πίσω, την ώρα που Εκείνος απλώνει το χέρι Του, για να ενεργήσει.
Τον παρακαλούμε πάλι, αλλά και πάλι κλονίζεται η πίστη μας και ανησυχούμε και επαναλαμβάνουμε το ίδιο. Έτσι διαιωνίζεται η ταλαιπωρία μας. Κάνουμε δηλαδή σαν εκείνον που κάνει μια αίτηση στο Υπουργείο και ύστερα από λίγο μετανιώνει και την αποσύρει. Ξαναμετανιώνει, την υποβάλλει· μετά από λίγο πάλι την αποσύρει. Η αίτηση όμως πρέπει να μείνει, για να παίρνει την σειρά της.

Αγιου Παϊσίου Αγιορείτου.

Αγία Ταβιθά +25 Οκτωβρίου

Η λέξη Ταβιθά είναι συριακή και ερμηνεύεται Δορκάς (ζαρκάδι).
Από τίς Πράξεις των Αποστόλων πληροφορούμαστε ότι η Δορκάς, ήταν εξειδικευμένη υφάντρια πού κατασκεύαζε χιτώνες και ιμάτια, τα όποια πωλούσε και από τα έσοδα συντηρούσε φτωχούς, χήρες και ορφανά. Όταν ο απόστολος Πέτρος, στα πλαίσια της διάδοσης του Ευαγγελίου, έφτασε στη Λύδδα της Παλαιστίνης, συνέβη ν' ασθενήσει η Δορκάς και να πεθάνει. Τότε δύο απεσταλμένοι, παρακάλεσαν τον Πέτρο να έλθει στην Ιόππη. Όταν έφτασε, τον ανέβασαν στο υπερώο, όπου ήταν νεκρή η Δορκάς. Συγκινημένος ο Πέτρος, χωρίς να πει τίποτα, έβγαλε όλους έξω, γονάτισε και προσευχήθηκε θερμά. Έπειτα είπε: «Ταβιθᾶ ἀνάστηθι». Και πράγματι η νεκρή αναστήθηκε!

Yπομονή στις θλίψεις!

Εδώ δεν έχομε πατρίδα αληθινή, είμεθα ξένοι! Η πατρίδα μας είναι στους ουρανούς. Γνωρίζω καλά πόσο μεγάλη ωφέλεια προξενεί η πρόσκαιρη ασθένεια σε εκείνους που έχουν υπομονή στις θλίψεις, δεν γογγύζουν αλλά λέγουν σαν τον Ιώβ δόξα σοι ο Θεός.

Όλοι οι Άγιοι και οι δίκαιοι στον κόσμο αυτό είχαν ασθένειες, θλίψεις, στερήσεις, διωγμούς, εξορίες, βασάνους, τιμωρίες, εάν, όμως, δεν είχαν υπομονή, δεν θα άγιαζαν· γι’ αυτό ο Κύριος είπε· όποιος έχει υπομονή μέχρι τέλους, εκείνος θα σωθεί. Με την υπομονή τους οι Άγιοι άγιασαν και έλαβον μεγάλη χάρη και εδώ στη γη και στους Ουρανούς….

Οι Άγιοι πάντες Προφήτες, Απόστολοι, Μάρτυρες, Όσιοι και δίκαιοι και ο ίδιος ο αναμάρτητος Κύριός μας, είχαν θλίψεις. Πώς εμείς θέλουμε, χωρίς θλίψεις και πειρασμούς, να σωθούμε;

Οι ασθένειες είναι δώρο Θεού, είναι σημείο της αγάπης του Θεού. Μας παιδεύει εδώ στην πρόσκαιρη ζωή ολίγον για να μας αναπαύσει στην αιώνια, και «ολίγα παιδευθέντες μεγάλα ευεργετηθήσονται», λέγει το Άγιο Πνεύμα.

Όλοι οι Άγιοι είχαν ασθένειες, θλίψεις, πειρασμούς στην πρόσκαιρη ζωή, αλλά τώρα χαίρουν και θα χαίρουν αιώνια.

Εμείς οι αμαρτωλοί οφείλουμε να πιστεύουμε και να παραδεχόμαστε, ότι όσα κάμνει ο Κύριος είναι καλά, είναι δίκαια και ωφέλιμα.

Θεωρώ αναγκαίον να σου υπομνήσω ό,τι και εγώ και συ και όλοι οι Χριστιανοί οφείλουμε να έχουμε υπομονή στις θλίψεις. Χωρίς θλίψεις, ασθένειες και πειρασμούς είναι δύσκολο να σωθούμε.

Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος

πηγή : Ι. Ν. Αγίου Νικολάου του Νέου

Σε μια ομήγυρη σε μονή του Αγίου Όρους

-την ευχή σου Γέροντα
-του Κυρίου
-καπνίζεις παιδί μου;
-ναι Γέροντα
(ελαφρό χαστούκι) -να το κόψεις
-την ευχή σου Γέροντα
-εσύ τι θέλεις
-κι εγώ καπνίζω
(χαστούκι)- να το κόψεις κι εσύ
-εσύ πόσα παιδιά έχεις;
- τρία
(χαστούκι)- να κάνεις και τέταρτο
-εσύ τι δουλειά κάνεις;
-πιλότος
(χαστούκι) με τέτοια κοιλιά πιλότος;

ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

…Η ΩΡΑ ΕΙΧΕ περάσει καὶ ἀνέτειλε μπροστά μας ἡ Ἱερὰ Μονὴ του Δοχειαρίου μὲ τὸν ἐπιβλητικὸ πέτρινο Πυργίσκο της καὶ τὰ πολύχρωμα οἰκοδομήματά της, μοιάζοντας ὡς λειμὼν τοῦ Παραδείσου.

Ἀφοῦ κατέβηκε ἡ σιδερόπορτα τοῦ πλοιαρίου ἀμέσως ἀσυγκράτητοι καὶ κάνοντας τὸν Σταυρό μας πατήσαμε στὰ ἱερὰ χώματα τοῦ Ἁγιωνύμου Ὅρους.

Ἀπέναντί μας ἀκριβῶς καὶ καθισμένος σὲ ἕνα πρόχειρο τσιμεντένιο πεζούλι καθόταν ἀτάραχος καὶ μὲ ζωηρὸ βλέμμα ὁ Ἡγούμενος τῆς Μονῆς, ὁ π. Γρηγόριος, ἀκραιφνὲς δεῖγμα Ὀρθοδόξου ἤθους καὶ βιώματος. Δὲν τὸν ἀναγνωρίσαμε, νομίζοντάς τον ὡς ἕνα ἁπλὸ γερασμένο Μοναχὸ. Δίπλα του εἶχαν πρὸ ὤρας μαζευτεῖ πολλοὶ προσκυνητὲς διαφόρων ἡλικιῶν ἀλλὰ καὶ 6-7 μικρόσωμα σκυλάκια που ὡς δορυφόροι περιφερόντουσαν μὲ ἀγάπη γύρω ἀπὸ τὸν Γέροντα.

Τὸν χαιρετίσαμε λέγοντάς του τὸ ἁρμόδιο Εὐλογεῖτε (αὐτὸς εἶναι ὁ καθιερωμένος ἀσπασμὸς στὸ Ὅρος) ἀπαντώντας μας, «ὁ Κύριος».

-Ξέρετε Γέροντα ποῦ εἶναι ὁ Ἡγούμενος;

-Τί νὰ τὸ κάνετε αὐτὸ τὸ στραβόξυλο; Μακριὰ ἀπὸ αὐτόν, ἐννοώντας τὸν ἑαυτό του.

Μετὰ κι ἀπὸ ἄλλα ὡραῖα καὶ ἔξυπνα πού μᾶς ἀνέφερε μὲ τὴ γνωστή του νεανικὴ ζωηράδα, ἔστω καὶ ὑπερεβδημοκοντούτης, ἦρθε ἕνα νέο καλογεράκι καὶ πιάνοντάς τον ἀπὸ τὸ χέρι, ἔχοντας τὸ ἄλλο στὴν μαγκούρα, πῆρε ν’ ἀνεβαίνει ἀπὸ τὸ λιθόστρωτο καλντερίμι πρὸς τὴν πύλη τῆς Μονῆς, ἀκολουθούμενος ἀπὸ τὰ ἤρεμα σκυλάκια ποὺ ’μοιάζαν πιότερο μὲ ἀλεποῦδες.

-Γέροντα, θὰ μᾶς πεῖτε κάτι πνευματικό; Πῶς θὰ γνωρίσουμε τὸν Θεό;

-Καὶ ἐμένα βρήκατε νὰ ρωτήσετε;

Τὰ πράγματα εἶναι πολὺ ἁπλά, μέσα ἀπὸ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ ἔρχεται ἡ Θεογνωσία, δὲν εἶναι προϊὸν γνώσης ἢ μαθητείας σὲ κάποιο Πανεπιστήμιο, ἀλλὰ πνευματικοῦ βιώματος.

-Γιὰ τὴν εὐχὴ τί ἔχετε νὰ μᾶς πεῖτε;

-Πρὶν τὴν εὐχὴ καλὸ θὰ εἶναι, ὅπως λένε καὶ οἱ Πατέρες, νὰ γίνει ἀναπνοή μας τὸ «Ἰησοῦ Χριστέ». Ἔτσι, ζεσταίνεται ἡ καρδιά μας καὶ παίρνει μπροστὰ ἡ εὐχὴ καὶ ὅλη ἡ προσευχή.

Ἀποσταμένος καὶ μὲ πέντε σοβαρὲς ἀσθένειες παράλληλα πάνω του στάθηκε στὴ μέση τοῦ λίθινου ἀνηφόρου καὶ μὲ βλέμμα σοβαρὸ ἀποξεχνώντας γιὰ λίγο τὸ ἀπαραίτητο χιοῦμορ, μᾶς εἶπε:

-Θεμέλιο ὅμως τῆς προσευχῆς εἶναι ἡ ἀγάπη. Δίχως ἀγάπη, τσάμπα καὶ ἡ προσευχὴ καὶ τὰ πάντα.

Πρέπει νὰ ἀγαπάει ὁ Χριστιανὸς ὅλη τὴν κτίση ἀκόμη καὶ τὸ χῶμα ποὺ πατᾶ «καὶ τὸν χοῦν αὐτῆς οἰκτειρήσουσι» (Ψάλμ. 101,15) κατὰ πὼς λέει ὁ ψαλμωδός. Πρέπει νὰ πλατυνθεῖ ἡ καρδιά μας καὶ νὰ χωρέσει ἐντός της ὅλο τὸ σύμπαν. Ὅμως τὴν ἀγάπη αὐτὴ δὲν τὴν ἀγοράζεις ἀπὸ τὸ Σοῦπερ Μάρκετ. Τὴ χαρίζει μονάχα καὶ ἀποκλειστικὰ ὁ Χριστός.  Ἂς προσευχόμαστε, λοιπὸν, συνέχεια στὸν Κύριό μας νὰ μᾶς δωρίζει ἐτούτη τὴν ἀγάπη.

Ἕνα μικρὸ σκυλάκι τώρα εἶχε πηδήξει στὰ χέρια του, ὁ Ντάνυ, καὶ περνώντας ἀπὸ τὴν τσέπη του μία μικρὴ ξύλινη χτένα ἄρχιζε νὰ τὸ χτενίζει ἀπαλλάσσοντάς του ἀπὸ διάφορες χωματόπετρες καὶ ζωύφια, ποὺ εἶχαν κολλήσει στὸ τρίχωμά του.

-Ἀγάπη γιὰ ὅλη τὴν κτίση, ὁρατὴ καὶ ἀόρατη, λογικὴ καὶ ἄλογη… πέρα ὅμως ἀπὸ συμπάθειες ἢ ἀντιπάθειες. Καμία ἀρετὴ δὲν πρέπει νὰ ἔχει ὅρια. Ἐνῶ ἡ ἀνθρώπινη ἀγάπη μὲ τὶς συμπάθειες καὶ τὶς ἀντιπάθειές της κάποτε ἀποκάμνει καὶ ἐξαντλεῖται. Χωρὶς ἀληθινὴ ἀγάπη δὲν γνωρίζεις Τὸν Θεόν.

Ἔβαλε τὴν χτένα πάλι στὴ ρασότσεπη καὶ τότε μᾶς λέει:

-Μία ὄψη τῆς Ἀγάπης εἶναι κι ἡ ὑπομονή. Μέσα στὴν ὑπομονὴ κρύβεται καὶ ἡ ταπείνωση. Ὡστόσο, ἡ ὑπομονὴ πρέπει νὰ γίνεται εὐχαριστιακὰ καὶ ὄχι ἀναγκαστικὰ κι ἀπὸ ἀγγαρεία.

Γιὰ νὰ τὰ κάμεις ὅμως ὅλα αὐτὰ πράξη, πρέπει νὰ προχωρᾶς μὲ τὴν καρδιά σου καὶ ὄχι μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική. Γι’ αυτὸ καὶ ἡ Βασιλεία Τοῦ Θεοῦ δουλεύεται μὲ τὴν καρδιὰ καὶ ὄχι μὲ τὴν ἐξυπνάδα. Ἂς ἀφήσουμε λοιπὸν τὴν ψυχή μας ἐλεύθερη καὶ μὴ τὴ δεσμεύουμε μὲ τὴν ξερὴ λογική. Ἡ καρδιά, ἂν ἀφεθεῖ στὶς αὖρες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μεγαλουργεῖ. Δὲν μπορεῖ ὁ Χριστιανὸς νὰ εἶναι λογικὸς ἂν δὲν εἶναι καὶ λίγο τρελός. Ἡ ἐλεύθερη καρδιὰ ἀνεβαίνει στὸν Οὐρανὸ καὶ χτυπᾶ κάθε ὥρα τὴν πόρτα τοῦ Θεοῦ. Ὄχι μονάχα ὁ Χριστὸς νὰ μᾶς χτυπᾶ τὴ θύρα τῆς ψυχῆς μας, ὅπως λέγει ἡ Ἀποκάλυψη, ἀλλὰ ἐμεῖς περισσότερο νὰ χτυπᾶμε. Ἐμεῖς πάντα ἔξω ἀπὸ τὴν πόρτα τοῦ Χριστοῦ, ὄχι ὁ Χριστὸς ἔξω ἀπὸ τὴ δική μας, καταλάβατε;

Πιὸ πάνω τώρα δούλευαν στὴν πέτρα κάτι μικροκαλογέρια ἐργαζόμενα στὴ λιθόστρωση τοῦ δρομίσκου, ποὺ ἔβγαζε στὴν πύλη τῆς Μονῆς. Βλέποντας ὁ Γέροντας τους εὐδιάθετους, μὲ μία ἐνδόμυχη ἱκανοποίηση, στράφηκε πάλι σέ ’μας.

Ἡ πρώτη ἐντολὴ στὸν Παράδεισο ἦταν ἡ ἐργασία:

«ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν» (Γὲν β΄,15).

Μὲ τὴν ἐργασία ταπεινώνεται καὶ ὁ ἐγωισμὸς καὶ τὸ κορμί.

 Αὐτοὶ εἶναι οἱ δυὸ πόλοι ποὺ ταλαιπωροῦν τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν πηγαίνουν στὴν κόλαση. Ὁ ἐγωισμὸς καὶ τὰ πάθη τῆς σάρκας.

Ὅμως καὶ αὐτὸ τὸ σῶμα ἂν τὸ δουλέψεις σωστὰ μπορεῖ νὰ σὲ ὁδηγήσει στὸν Παράδεισο.

Μαζὶ μὲ τὸ κορμί μας μετανοοῦμε. Γι’ αὐτὸ καὶ οἱ Δαίμονες δὲν μποροῦν νὰ μετανοήσουν, διότι δὲν ἔχουν σώμα. Ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι πέφτουμε συνεχῶς σὲ σαρκικὰ ἁμαρτήματα, βλέπουμε κατόπιν τὰ χάλια μας καί, θέλοντας ἢ μή, ταπεινωνόμαστε καὶ μετανοοῦμε.

Ἂς ἔχουμε, λοιπὸν, καλή φώτιση καὶ καλή μετάνοια!

Ἄντε πηγαίνετε τώρα στὸν Ἀρχοντάρη νὰ σᾶς τακτοποιήσει καὶ νὰ πάω καὶ ’γῶ στὸ κελλάκι μου ν’ ἀναπαυθῶ στὴ γωνιά μου…

AΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ

                                                                                                                  Εκδόσεις «ΑΘΩΣ»

ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΒ΄ ΜΑΤΘΑΙΟΥ – 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2018

 www.imsk.gr

ΚΥΡΙΑΚΗ  ΙΒ΄  ΜΑΤΘΑΙΟΥ

(Ματθ. ιθ΄ 16-26)

«Λέγω ὑμῖν ὅτι δυσκόλως πλούσιος εἰσε-

λεύσεται εἰς τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν»

Ἀγαπητοί μου αδελφοί,

Ἦταν εὐσεβής καί καλός ἀπό τήν παιδική του ἡλικία ὁ νεανίσκος τοῦ σημερινοῦ Εὐαγγελίου. Τηροῦσε τίς θεῖες ἐντολές καί οἱ σχέσεις του μέ τό Θεό καί τούς ἀνθρώπους ἦταν ἄψογες. Ζητοῦσε ὅμως τό τέλειο καί γι’ αὐτό πλησίασε τόν Χριστό καί τόν παρακαλοῦσε νά τοῦ ὑποδείξει τόν τρόπο τῆς κατακτήσεως τῆς αἰωνίου ζωῆς. Ὁ Κύριος τοῦ πρότεινε τήν τελεία ἀπογύμνωση ἀπό κάθε πρόσκαιρο θησαυρό. «Πώλησόν σου τά ὑπάρχοντα καί δός πτωχοῖς καί ἕξεις θησαυρόν ἐν οὐρανῷ καί δεῦρο ἀκολούθει μοι». Ὁ δρόμος τῶν τελείων περνᾶ ἀπό τήν ἐλεημοσύνη καί τήν ὑποταγή, τοῦ λέγει. Ὁ νεός ὅμως κλονίζεται. Ἀγαπᾶ περισσότερο τά κτήματά του ἀπό τόν Χριστό καί μέ τήν πικρία τῆς ἀπογοητεύσεως στρέφει τά νῶτα του καί ἀπομακρύνεται. Ἀλήθεια, πολύ δύσκολα πλούσιος θά εἰσέλθει στή Βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

Εἶναι καταδικασμένοι ἀπό τό Θεό οἱ πλούσιοι γιά τήν αἰώνια κόλαση; Κάθε ἄλλο. Ὁ Θεός εὐλογεῖ ἐκείνους πού μέ τό μόχθο καί τήν τιμία ἐργασία τους πολλαπλασίασαν τά τάλαντα πού τούς ἔδωσε καί τούς χαρίζει τήν πραγματική εὐτυχία. Ὁ πλοῦτος εἶναι σημεῖο τῆς γενναιοδωρίας του καί τῆς πληρότητας ζωῆς πού Ἐκεῖνος ὑπόσχεται στούς ἐκλεκτούς του. Ὁ ἴδιος πλουτίζει τόν Ἀβραάμ, τόν Ἰσαάκ, τόν Ἰακώβ, τόν Ἰωσήφ καί εὐλογεῖ τά ἀγαθά τους. Τότε μόνο κατακρίνει τόν πλοῦτο, ὅταν ἀποκτᾶται μέ φάυλο τρόπο καί διατίθεται σέ ἐγωιστικούς σκοπούς. Ἀκόμα, ὅταν ὁ πλούσιος προσκολλᾶται σ’ αὐτόν καί πιστεύει ὅτι μπορεῖ νά ζήσει στηριζόμενος στήν δύναμή του χωρίς τό Θεό. Τά ἀγαθά τότε συσσωρεύουν τήν ὀργή τοῦ Θεοῦ. «Ὁ πεποιθῶς ἐπί πλούτῳ, οὗτως πεσεῖται» (Παροιμ. ια΄ 28) λέγει ἡ Γραφή. Ἐκεῖνος πού θά στηρίξει τίς ἐλπίδες του στή δύναμη τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν θά συντριβεῖ, ἔστω κι ἄν ἐφαρμόζει τίς ὑπόλοιπες ἐντολές τοῦ Θεοῦ. «Ἡ ἀλαζονεία τοῦ βίου» τοῦ κλείνει τά σπλάχνα τῆς ἀγάπης καί τόν κάνει ἀδιάφορο στούς πόνους καί στίς ἀνάγκες τοῦ ἀδελφοῦ (Α΄  Ἰωάν. β΄ 15).

Τό χρῆμα ἐξαπατᾶ ἀκόμα κι ἐκεῖνες τίς ψυχές πού ἔχουν καλές διαθέσεις. Φράζει τό δρόμο τῆς τελειότητος, πνίγει τόν Εὐαγγελικό λόγο καί κάνει νά ξεχαστεῖ τό οὐσιῶδες, ὅτι «οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινι ἡ ζωή αὐτοῦ ἐστιν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ» (Λούκ. ιβ΄ 15). Εἶναι πολύ δύσκολο νά μείνει κανείς πιστός, ὅταν εὐημερεῖ. Ἡ ὕλη τοῦ σκεπάζει τήν καρδιά καί ἀμείλικτα τόν ἐξουσιάζει. Τοῦ προκαλεῖ ψυχική ἀναισθησία ἀπό τήν ὁποία γεννᾶται «ὁ πολυκέφαλος τῆς εἰδωλολατρίας ὄφις» (Ἅγιος Ἰωάννης Κλίμακος), δηλ. ἡ φιλαργυρία. Στό Εὐαγγέλιο ὅμως ὑπάρχει ἕνας νόμος ἀπόλυτος πού δέν ἐπιδέχεται καμία ἐξαίρεση, ὅτι δέν μπορεῖ ἐκεῖνος πού θέλει νά σωθεῖ, νά ὑπηρετεῖ δυό ἀφέντες: «Οὐδείς δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν» καί «οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καί μαμωνά» (Ματθ. στ΄ 24). Ἐκεῖνος πού ἔχει σ’ αὐτόν τόν κόσμο τά ἀγαθά του δέν μπορεῖ νά εἰσέλθει στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Δέν ζητεῖ ὁ Κύριος νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τήν περιοσία του, ὅπως ζήτησε ἀπό τόν πλούσιο νεανίσκο. Ζητεῖ νά ἀποδεσμευθεῖ ἀπό τήν προσκόλληση τοῦ πλούτου καί ν’ ἀνοίξει τήν καρδιά του στά αἰτήματα τῶν πτωχῶν ἀδελφῶν. Ὅποιος θέλει νά ἀποκτήσει οὐρανίους θησαυρούς, πρέπει νά διανείμει τούς ἐπίγειους. «Ὁ κτησάμενος ἀγάπην διεσκόρπισε χρήματα· ὁ δέ λέγων ἀμφοτέροις συζεῖν, ἑαυτόν ἠπάτησεν» (Ἰω. Κλίμακος). Ποτέ δέν μποροῦν νά συνυπάρξουν ἡ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί ἡ ἀγάπη πρός τά χρήματα.

Ἡ Ἐκκλησία δέν ἀρνεῖται τόν ἀπό Θεοῦ πλοῦτο, οὔτε ὑπογορεύει στούς πιστούς νά ἀρνηθοῦν τήν ἰδιοκτησία. Δέχεται τόν πλοῦτο σάν δῶρο τοῦ Θεοῦ πού ἔχει δοθεῖ γιά τήν ἀνακούφιση τῶν πτωχῶν. Ἑπομένως, ὅποιος ἔχει πλούτη, πρέπει νά εὐεργετεῖ. Πραγματικός πλούσιος δέν εἶναι ἐκεῖνος πού κατέχει, ἀλλά ἐκεῖνος πού δίνει. Μέ τή δωρεά προσελκύεται ἡ γενναιοδωρία τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία αὐξάνει καί πολλαπλασιάζει τά πλούτη. Ὅσο δίνει ὁ πλούσιος, τόσο περισσότερο πλουτίζει καί καί σέ ἐπίγεια καί σέ ἐπουράνια ἀγαθά. Ἔτσι ἀποδεικνύεται ἡ ἀξία τοῦ ἀποστολικοῦ λόγου: «μακάριόν ἐστι μᾶλλον διδόναι ἤ λαμβάνειν» (Πράξ. κ΄ 35).

Ὁ Κύριος προέτρεψε τόν πλούσιο νεανίσκο νά μοιράσει τόν πλοῦτο του στούς φτωχούς. Μέσα στήν οἰκογένεια τῆς Ἐκκλησίας δέν μπορεῖ ὁ ἕνας νά ἔχει θησαυρούς καί ὁ ἄλλος νά στερεῖται τόν ἐπιούσιο. Ἡ ἐλεημοσύνη καί ἡ φιλανθρωπία εἶναι μία εὐαγγελική πράξη ἀγάπης, ἡ ὁποία καταργεῖ τίς διαφορές καί μέ τό μέτρο τῆς ὀλιγάρκειας δίνει τή δυνατότητα τῆς ἁρμονικῆς συμβιώσεως πτωχῶν καί πλουσίων. Ὅταν λείπει τό πνεῦμα τῆς ἀγάπης, οἱ πτωχοί μισοῦν τούς πλούσιους καί βίαια οἰκειοποιοῦνται τίς περιουσίες τους, οἱ δέ πλούσιοι περιφρονοῦν τούς φτωχούς καί λαμβάνουν ἐχθρική στάση ἀπέναντί τους. Ὅταν ὑπάρχει πνεῦμα Χριστοῦ, οἱ πλούσιοι εὐεργετοῦν τούς ἐνδεεῖς καί ἐκεῖνοι εὐγνωμονοῦν τούς πλουσίους.

Ἄν αὐτό τό πνεῦμα εἶχαν οἱ σημερινοί ἑκατομμυριοῦχοι δέν θά ὑπῆρχε πείνα στόν κόσμο, δέν θά πέθαιναν ἀπό ἐπιδημίες χιλιάδες σκελετωμένα παιδιά τοῦ τρίτου κόσμου, οἱ ἄνεργοι νέοι δέν θά ἔφθαναν ποτέ στό ἔγκλημα, δέν θά ὑπῆρχε στίς συναλλαγές τῶν ἀνθρώπων ἡ πονηρία. Μέ τά ὑπεράφθονα χρήματά τους θά ἔτρεφαν τούς πεινασμένους καί θά σκορποῦσαν ἀγάπη. Τί κρίμα ὅμως! Οἱ πιό πολλοί εἶναι σφιχταγκαλιασμένοι μέ τό μαμωνά. Ἔχουν παραδοθεῖ στήν ἐξουσία του κι ἔχουν κλείσει τά μάτια τους σέ κάθε δυστυχία. Ἡ σωτηρία γι’ αὐτούς εἶναι δύσκολη ὑπόθεση, ἐκτός κι ἄν ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ τούς ξυπνήσει ἀπό τό λήθαργο τῆς ἀναισθησίας καί τούς ὁδηγήσει στήν συναίσθηση. Μποροῦν κι αὐτοί νά σωθοῦν καί μέ τόν πλοῦτο τους ν’ ἀνοίξουν τή θύρα τοῦ Παραδείσου, ἄν θρέψουν τό φτωχό, ἄν ντύσουν τό γυμνό, ἄν περιθάλψουν τόν ἄστεγο, ἄν βοηθήσουν τόν ἀπελπισμένο, ἄν δώσουν χαρά στόν ἐμπερίστατο. «Οὐκ ἐστι γάρ ἄλλως σωθῆναι, εἰ μή διά τοῦ πλησίον» τονίζει ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος.

Ἀγαπητοί ἀδελφοί,

Τό πάθος τῆς πλεονεξίας ἔχει καταλάβει πολλούς. Ἡ θεραπεία του εἶναι δύσκολη, ὄχι ὅμως ἀδύνατη. Ὅπως γιά νά θεραπευθεῖ ἕνα σπυρί πρέπει πρῶτα νά βγάλουμε τό πύον, ἔτσι καί γιά νά θεραπεύσουμε τό οἴδημα τῆς πλεονεξίας, πρέπει νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τά περιττά. «Ἀπορρίψωμεν τό φορτίον, ἴνα μικρόν ἀνανεύσῃ τό πλοῖον· ἐκβάλωμεν χειμαζόμενοι καί τῶν σκευῶν τά πολλά…», συμβουλεύει ὁ ἅγιος Νεῖλος.

Ὅποιος σκορπίσει στούς φτωχούς καί μέ τόν πλοῦτο του φέρει τήν ἐλπίδα ἐκεῖ ὅπου ὑπῆρχε πρίν σκοτάδι ἀπογνώσεως, θά βρεῖ ἀδαπάνητους θησαυρούς στόν οὐρανό. Ἀμήν.

Ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως

Τὸ ἐκκλησάκι

Εἰς τὸ βουνὸ ψηλὰ ἐκεῖ
εἶν᾿ ἐκκλησιὰ ἐρημική,
τὸ σήμαντρό της δὲ χτυπᾶ,
δὲν ἔχει ψάλτη οὔτε παπά.
Ἕνα καντήλι θαμπερὸ
καὶ ἕναν πέτρινο σταυρὸ
ἔχει στολίδι μοναχὸ
τὸ ἐκκλησάκι τὸ φτωχό.
Ἀλλ᾿ ὁ διαβάτης σὰν περνᾶ
στέκεται καὶ τὸ προσκυνᾶ
καὶ μὲ εὐλάβεια πολλὴ
τὸν ἄσπρο του σταυρὸ φιλεῖ.
Ἐπάνω στὸ σταυρὸ ἐκεῖ
εἶναι εἰκόνα μυστικὴ
μ᾿ αἷμα τὴν ἔγραψε ὁ Θεὸς
καὶ τὴν λατρεύει ὁ λαός.

 Ἄγγελος Βλάχος (1838-1920): Ἀθηναῖος λογοτέχνης, διπλωμάτης καὶ πολιτικός

Λυχνάρια, καντήλια, πυρσοί -Τα «φωτιστικά» του Βυζαντίου και οι μύθοι τους [εικόνες] Πηγή: Λυχνάρια, καντήλια, πυρσοί -Τα «φωτιστικά» του Βυζαντίου και οι μύθοι τους [εικόνες] | iefimerida.gr

Τα φωτιστικά μέσα της βυζαντινής περιόδου θα βρεθούν στο επίκεντρο εισήγησης- θεματικής ξενάγησης, που προετοιμάζεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη.

Η εισήγηση- ξενάγηση θα πραγματοποιηθεί στις 2 Αυγούστου και την προετοιμάζει ο αρχαιολόγος- μουσειολόγος Ιωάννης Μότσιανος, ενώ εντάσσεται στο πλαίσιο σειράς δράσεων με γενικό τίτλο «Εν νυκτί», που καθιέρωσε από την περασμένη χρονιά το υπουργείο Πολιτισμού.

Ελαιόλαδο και μελισσοκέρι: το... «σκληρό νόμισμα» της εποχής

Οι Βυζαντινοί εξακολούθησαν να μετέρχονται τις μεθόδους αφής της φωτιάς που χρησιμοποιούνταν και στην αρχαιότητα: 1) με κρούση, 2) με τριβή και 3) με κοίλους γυάλινους φακούς ή κάτοπτρα. «Άλλωστε, με τη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα, τα σπίρτα δεν υπήρχαν πριν το 1827 και ο αναπτήρας δεν ήταν σε χρήση πριν τις αρχές του 20ού αιώνα», λεει στο AΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μότσιανος.

Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα που ζούμε στην εποχή του ηλεκτρισμού, στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο, όπως άλλωστε και έως τα τέλη του 19ου αι., ο τεχνητός φωτισμός ταυτιζόταν με τη φωτιά. Και ως καύσιμη ύλη για τη συντήρηση των φωτιστικών στα βυζαντινά χρόνια χρησιμοποιήθηκαν α) στερεά καύσιμα, όπως το ξύλο και οι φυτικοί βλαστοί, το ζωικό λίπος και το μελισσόκερο και β) ρευστά καύσιμα όπως το κατράμι, η πίσσα και άλλες ρητίνες, ορυκτά ρευστά καύσιμα και φυτικά ρευστά καύσιμα που χρησιμοποιήθηκαν για φωτιστικά ελαίου. Από την πρώιμη βυζαντινή περίοδο τα καύσιμα που χρησιμοποιήθηκαν για να φωτίσουν τους τόπους λατρείας ήταν αποκλειστικά το ελαιόλαδο και το μελισσόκερο. Πίσω από τις θρησκευτικές διατάξεις υποκρύπτονται επιλογές πρακτικού χαρακτήρα. Σαφώς έπρεπε να αποφεύγουν να καπνίσουν και να μαυρίσουν τα κτήρια με τη χρήση καυσίμων κακής ποιότητας με δυσάρεστες μυρωδιές, όπως αυτές των ρητινών ή των ζωικών λιπών, ενώ, από την άλλη, φωτιστικά που ανέδιδαν έντονο και ενοχλητικό καπνό και αντίστοιχη οσμή σίγουρα θα απέτρεπαν τους πιστούς από τη μακρόχρονη παραμονή στους ναούς. Έτσι, πολύ γρήγορα, ήδη από τον 4ο αι. μ.Χ. το ελαιόλαδο και το μελλισόκερο που προορίζονταν για την παραγωγή φωτός έπρεπε να διατίθενται σε... βολική αξία. Στην προσπάθεια αυτή μάλιστα φαίνεται ότι επιστρατεύτηκαν και παλιότεροι μύθοι και συμβολισμοί. Έτσι, θεωρήθηκε ότι το έλαιον συμβολίζει «την ειρήνην και την ευσπλαχνία του Θεού (τὸν τοῦ Θεοῦ ἔλεον)» και όπως το κερί παράγεται από τις μέλισσες, που είναι παρθένοι, έτσι και από την Παρθένο Μαρία προήλθε ο Χριστός, το Φως το Αληθινό, «τὸ φωτίζον καὶ ἁγιάζον πάντα ἄνθρωπον, ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον».

Πήλινο λυχνάρι κατασκευασμένο με μήτρα από τις Λουλουδιές Κίτρους Πιερίας.5ος αιώνας μ.Χ.

Πήλινο λυχνάρι κατασκευασμένο με μήτρα από τις Λουλουδιές Κίτρους Πιερίας διακοσμημένο με επτάφωτη λυχνία. 4ος αιώνας μ.Χ.

Μετάλλινο πολυκάνδηλο παλαιοχριστιανικών χρόνων

Εδώ, βρίσκεται και η «λογική απάντηση» στο έκτοτε «λογικό» ερώτημα: Γιατί στη διάρκεια των νηστειών επιτρέπεται η κατανάλωση ελαιών και όχι ελαιολάδου;

«Η αποχή από το ελαιόλαδο κατά τις χριστιανικές νηστείες είχε προφανώς και οικονομική σημασία, αφού ο καρπός της ελιάς και το μεταποιημένο προϊόν (ελαιόλαδο) διαφέρουν πολύ ως προς το κόστος παραγωγής τους και η συνήθεια της αποχής από το ελαιόλαδο φαίνεται ότι αποδεικνυόταν πολύ πρακτική. Η ποσότητα του ελαιόλαδου που περίσσευε μπορούσε να προσφερθεί στις εκκλησίες για να φωτιστούν με ιδιαίτερο τρόπο κατά τη διάρκεια των εορτών (που έπονται των μεγάλων νηστειών)» λεει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μότσιανος. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι ο φωτισμός γινόταν ανταγωνιστής της πλούσιας σε λίπη διατροφής, καθώς «ἡ τοῦ ἐλαίου τροφή» δεν προοριζόταν μόνο για «τὸ λυχνιαῖον πῦρ» και για άλλα φωτιστικά μέσα όπως οι καντήλες, αλλά αφορούσε και τη δίαιτα των ανθρώπων. Τα έλαια που χρησιμοποιούνταν ως καύσιμο για τα φωτιστικά μέσα ήταν κατά κανόνα βρώσιμα. Έτσι, λοιπόν, η ανεπάρκεια των φυτικών ελαίων και ζωικών λιπών επηρέαζε τόσο τη διατροφή όσο και τον φωτισμό. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όσοι δεν διέθεταν λάδι για το λυχνάρι τους ονομάζονταν «ἂλυχνοι», χαρακτηρισμός έσχατης ένδειας.

Μετάλλινο πολυκάνδηλο. Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. 6ος αιώνας μ.Χ. Στην περιφέρεια του εξωτερικού δίσκου υπάρχει εγχάρακτη επιγραφή «αγίου Λεοντίου και Ιουλίου».

Πυρσός που χρησιμοποιήθηκε ως πυροφάνι για νυχτερινό ψάρεμα
Καθώς στον εκκλησιαστικό βίο κυριάρχησαν ως καύσιμη ύλη για τον φωτισμό το ελαιόλαδο και το μελισσόκερο, στην πορεία του χρόνου ήταν σαφής η προσπάθεια των εκκλησιών και των μονών να εξασφαλίσουν εκκλησιαστικούς ελαιώνες και μελισσουργεία, αλλά και ελαιοτριβεία και κηροπλαστεία, προκειμένου να εξασφαλίζουν τα απαραίτητα για τον φωτισμό τους καύσιμα, περιορίζοντας παράλληλα το κόστος τους, ενώ στην περίπτωση των αγιορείτικων μονών οι φωτιστικές ανάγκες ήταν αυτές που τις ώθησαν στην καλλιέργεια και οργάνωση ιδιόκτητων ελαιώνων και μελισσουργείων. Η δε συνήθεια της προσφοράς κεριών, η οποία επιβεβαιώνεται από πολλές αναφορές στις γραπτές βυζαντινές πηγές, συνεχίζεται στη χριστιανική εκκλησία αδιάλειπτα έως τις μέρες μας...
Η Προδοσία του Χριστού, απεικόνιση δάδων και πυρσών. Κάτω: Άρνηση του Πέτρου, απεικόνιση ανοιχτής φωτιάς, β΄ μισό 11ου αι
Γυάλινη καντήλα. Κολχίδα Κιλκίς. 5ος αιώνας μ.Χ.
Πήλινη μήτρα λυχναριών
Πηγή: ΑΠΕ
Φωτογραφίες: Μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού Θεσσαλονίκης

Πηγή: Λυχνάρια, καντήλια, πυρσοί -Τα «φωτιστικά» του Βυζαντίου και οι μύθοι τους [εικόνες] | iefimerida.gr