Δάσκαλε, πού δίδασκες…..;;;

Τους τελευταίους μήνες, γινόμαστε μάρτυρες μια πρωτόγνωρης, για τη γενιά μας, υγειονομικής κατάστασης, της αποκαλούμενης πανδημίας του κορώνα ιού. 

Με πλήθος ασθενών και θανόντων σε ολόκληρο τον κόσμο, με απανωτούς εγκλεισμούς και μέτρα τα οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων δε φαίνεται να αποδίδουν τα αναμενόμενα. 

Στη χώρα μας, παρά τα όποια μέτρα ελήφθησαν από την έναρξη της πανδημίας στις 11 Μαρτίου, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, η κατάσταση εξακολουθεί να είναι πολύ δύσκολη. Γίναμε επίσης μάρτυρες συνεχιζόμενων κλεισιμάτων ναών και μοναστηριών, ως επακόλουθο της ανάγκης για μικρότερο αριθμό συγκεντρωμένων και αποφυγής συναθροίσεων και θρησκευτικής λατρείας.

 Για το θέμα της Εκκλησίας θα ήθελα να αναφερθώ σε τούτο εδώ το κείμενο. Και αυτό γιατί τα ερωτήματα που εγείρονται είναι αρκετά και χρήζουν απαντήσεων από όλους μας. Κατά τη διάρκεια του πρώτου απαγορευτικού, παρέμειναν κλειστοί ναοί και μοναστήρια καθόλη τη διάρκεια της περιόδου της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής και, δυστυχώς, την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα με αποκορύφωμα την Αναστάσιμη Λειτουργία, που πραγματοποιήθηκε, όπου πραγματοποιήθηκε, με ελάχιστους παρόντες.

 Ο λαός δέχτηκε μοιρολατρικά θα έλεγε κάποιος, τις αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας με τη σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας των Ιεραρχών της Εκκλησίας μας. Η ανάγκη τήρησης των μέτρων για το «καλό όλων μας» πρυτάνευσε την κρίσιμη εκείνη ώρα, προφανώς χωρίς αναφορά στις όποιες πνευματικές ανάγκες ενός διηρημένου εκκλησιάσματος. 

Και σήμερα, μετά από μια σύντομη ανάπαυλα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, με ένα συγκεκριμένο αριθμό πιστών να συμμετέχουν, ετοιμαζόμαστε να εορτάσουμε την υπερφυά Γέννηση του Κυρίου, εν πολλοίς με τους όρους της Πασχαλινής περιόδου και πιθανώς με κλειστούς ναούς.

 Σε αυτή τη συγκυρία προκύπτουν ασφαλώς πολλά θέματα προς διερεύνηση. Προσωπικά, από μικρό παιδί βρίσκομαι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο χώρο της Εκκλησίας. Στο ψαλτήρι, δίπλα στον πρωτοψάλτη, στο κατηχητικό, σε θέση εκκλησιαστικού συμβούλου και τα τελευταία χρόνια με αξίωσε ο Κύριος να γίνω καθηγητής στο μάθημα των Θρησκευτικών στη Β/θμια εκπαίδευση. Με τις γνώσεις που απέκτησα στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και την όποια εμπειρία ακρόασης κηρυγμάτων και ανάγνωσης θεολογικών και πατερικών κειμένων, οφείλω να πω πως βρίσκομαι σε προβληματισμό. 

Στο μάθημα των διωγμών των χριστιανών τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά και τις μεταγενέστερες διώξεις που υφίσταται η Ορθοδοξία για κοινωνικούς, πολιτικούς, οικονομικούς και θρησκευτικούς λόγους , πληροφορηθήκαμε την ανάγκη ενότητας και αγάπης. Την αναγκαιότητα της ομολογίας σε περιπτώσεις απειλής της εν Χριστώ πίστεως. Το «πειθαρχείν δει Θεώ μάλλον ή ανθρώποις» των Πράξεων των Αποστόλων. Διδαχθήκαμε τους ανοικτούς ναούς εν μέσω πανδημιών και λιμού και την ομοθυμαδόν προσευχή στον Κύριο για τη σωτηρία του λαού Του. Με ανοικτούς ναούς, που και οι περισσότεροι κατακτητές σεβάστηκαν ή απλώς ανέχτηκαν. «Μας κοροϊδεύετε κύριε;» « τι είναι αυτά που λέτε, που τα βρίσκετε;». Ερωτήματα που προέκυψαν από μαθητές κατά τη διάρκεια ιστορικών αναφορών του Χριστιανισμού. Τα νέα παιδιά βλέπουν κλειστούς ναούς και αμφισβητούν. Πώς να τους μιλήσεις για το πνεύμα αυταπάρνησης; Την αγάπη, την φιλανθρωπία, τη θυσία, την ομολογία στην Εκκλησία; Πώς να τους μιλήσεις για έννοιες που τις βρίσκουν ανεφάρμοστες; Πως θα τους ελκύσεις να πιστεύεις για κάτι πνευματικό, όταν στην εφαρμογή του είναι πέρα για πέρα κοσμικό;Γιατί ως λαός απομακρυνθήκαμε από τις ρίζες μας, την ελληνορθόδοξη παράδοση; Γιατί δε συμμετέχουμε στην Θεία Ευχαριστία; Φύγαμε μακριά από τον Θεό και δεχτήκαμε ότι κοσμικό εισήλθε από τη Δύση ως καινοτομία. Αμαρτάνουμε χωρίς την παραμικρή διάθεση μετανοίας.

 Οι Αρχιερείς μας - στην πρώτη μεγάλη πνευματικά απαιτητική κατάσταση αντιμετώπισε μετά τον πόλεμο η Εκκλησία μας- ,στα πλαίσια μιας δυτικίζουσας ( ουσιαστικά προτεσταντίζουσας) θεολογίας, που έχει αλώσει και αλλοιώσει τον Ορθόδοξο χώρο, δείχνουν, σε μεγάλο βαθμό ανήμποροι να εστιάσουν στην βαρύτητα του προβλήματος. Οι κληρικοί μας, έμφοβοι, κάτω από καθεστώς πίεσης και με νοοτροπία, πολλοί εξ αυτών, υπαλλήλων, δε δείχνουν διάθεση να μιλήσουν. Ο δε λαός, τρομοκρατημένος, με διάθεση να κλειστεί στον εαυτό του, δείχνει αδιάφορος έως συμβιβασμένος με την μοίρα του. 

Και ο Χριστός; Τον αφήσαμε Μόνο Του στην πορεία Του στο Γολγοθά, τη Σταύρωση, την Ανάσταση. Θα Τον ξαναφήσουμε πάλι Μόνο Του στο σπήλαιο της Βηθλεέμ; Μήπως πρέπει να ξανα-γεννηθούμε και εμείς; Να ξαναβιώσουμε όσα αφήσαμε ή ξεχάσαμε; Να ξαναπλησιάσουμε τον Θεό, κλήρος και λαός, πριν να είναι αργά για το πνευματικό μας μέλλον; 

 Ν. Μ. 

 Ταπεινός δούλος του Κυρίου

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ - "Οι ναοί πρέπει να ανοίξουν άμεσα. Με όρους ασφαλώς υγειονομικούς και αυστηρούς. Αλλά και λογικούς" - "Έχουμε ανάγκη από ανάσα. Ασφυκτιούμε! Δεν μπορούμε άλλο"

 

ΔΗΛΩΣΗ

 

Μητροπολίτου Μεσογαίας & Λαυρεωτικής Νικολάου 1.12.2020

 

Διαβάζει κανείς ότι στην Αγγλία ανοίγουν οι εκκλησίες για τα Χριστούγεννα. Μαζί με όλες και οι Ορθόδοξες. Από σήμερα και η Ιρλανδία επιτρέπει 50 πιστούς στις λειτουργίες.

Στην Ολλανδία δεν έκλεισαν καθόλου στη δεύτερη φάση, και ας υπήρξε τεράστια έκρηξη κρουσμάτων και θυμάτων της πανδημίας.

Το ίδιο στην Πολωνία, καίτοι κι εδώ η κατάσταση υπήρξε πολύ δριμύτερη από ό,τι στην Ελλάδα.

Στις ΗΠΑ, το Ανώτατο Δικαστήριο απαγόρευσε στην πολιτεία της Νέας Υόρκης να επιβάλει αυστηρά όρια παρουσίας σε οίκους θρησκευτικής λατρείας, ως αντισυνταγματική ενέργεια.

Ο Μακρόν ανακοινώνει άνοιγμα των εκκλησιών στη Γαλλία. Γιατί; Επειδή οι πιστοί είναι λιγότεροι και συνεπώς η απειλή μικρότερη; Ή μήπως επειδή «η τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων είναι συνταγματικό δικαίωμα» στη Γαλλία και στην Αμερική και όχι στην Ελλάδα;

Τώρα βλέπουμε και στην Κύπρο. Επιβάλλονται μέτρα, που δεν στερούν από τον πιστό λαό την αναπνοή του. 75 πιστοί σε κάθε ναό. Η Λεμεσός και η Πάφος ανοίγουν τους ναούς για να γιορτάσουν τον Απόστολο Ανδρέα. Η Πάτρα κλείνει τον Άγιο Ανδρέα για να μη γιορτάσει τον Άγιό της ο λαός! Με αστυνομική επιτήρηση. Και ακολουθούν οι άγιοι του Δεκεμβρίου. Και μετά Χριστούγεννα...

Και διερωτώμαστε: Γιατί στην Ελλάδα τόσο ασφυκτικά τα μέτρα; Γιατί, αντί σταδιακά να χαλαρώνουν, τώρα η λατρεία να αστυνομεύεται;

Γιατί εδώ, στον ευλογημένο τόπο μας, που είναι γεμάτος από μοναστήρια, εκκλησάκια και προσκυνήματα, αν πας να ανάψεις ένα κεράκι στον ναό, κινδυνεύεις με πρόστιμο; Να πηγαίνεις σαν κλέφτης ή και λίγο ψεύτης!

Να μην υπάρχει πρόνοια να πας στο κοιμητήριο να κλάψεις τον άνθρωπό σου, να κάνεις ένα τρισάγιο για την ψυχή του, να ρίξεις λίγο σταράκι ή λίγο χώμα στο μνήμα του!

Γιατί δεν προβλέπεται ούτε ένας πιστός στη θεία λειτουργία ή στις ακολουθίες και απαγορεύονται παντελώς τα μυστήρια (γάμοι και βαπτίσεις) και οι ιεροτελεστίες;

Ακόμη και στις κηδείες η περιοριστική ασφυξία είναι ακατανόητη. Δηλαδή αν πεθάνει μια πολύτεκνη μάνα ή ένας πατέρας, τα αδέλφια, τα παιδιά και τα εγγόνια τους θα εμποδιστούν να πάνε να τους αποχαιρετίσουν, να τους κλάψουν και να προσευχηθούν;

Και τί θα πείραζε ένα μέτρο συμμετοχής των πιστών στους ναούς, όπως στην Κύπρο, ανάλογα με το μέγεθος του ναού και στη βάση των ενδεδειγμένων αποστάσεων ασφαλείας;

Μήπως οι Κύπριοι είναι λιγότερο θερμοί στην πίστη τους, λιγότερο εκδηλωτικοί από ό,τι εμείς και γι’ αυτό ο κίνδυνος εκτροπών είναι μεγαλύτερος στην Ελλάδα από ό,τι εκεί;

Μήπως υπήρξε διασπορά της πανδημίας στους ναούς, που ούτως ή άλλως ένας μικρός αριθμός πιστών συμμετείχε, μεγαλύτερη από τα supermarkets και τα καταστήματα; Υπάρχει τέτοια ένδειξη και δεν το γνωρίζουμε;

Και πώς εξηγείται η γεωγραφική κατανομή της διασποράς; Μήπως και γι’ αυτό έφταιγαν οι χριστιανοί της Μακεδονίας και της Θράκης, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα ήταν λιγότερο ευλαβείς;

Και αν αρρώστησαν κάποιοι κληρικοί ή μοναχοί, αυτό τί σημαίνει; Ότι κόλλησαν στην Εκκλησία; Και γιατί κόλλησαν οι κληρικοί και όχι οι πιστοί; Μήπως οι υπουργοί και βουλευτές κόλλησαν στα γραφεία τους;

Γιατί γίνονται ανεκτές οι αντιδράσεις και δημόσιες προκλητικές παραβιάσεις κομμάτων ή πολιτικών φορέων και δεν υπάρχει λίγη ανοχή για εκλογικευμένη λειτουργία των εκκλησιών; Γι’ αυτό μιλάμε, όχι για κάτι άλλο.

Έχουμε ανάγκη από ανάσα. Ασφυκτιούμε! Δεν μπορούμε άλλο.

Ποιος φταίει τελικά για όλα αυτά; Ο κακομαθημένος «λαός του Θεού»; Η παθητική στάση της Εκκλησίας; Η έλλειψη κατανόησης από την πλευρά της πολιτείας; Ή μήπως προκαταλήψεις και εχθρικότητα ή ακόμη και διάθεση προσβολής και δίωξης της Εκκλησίας και των πιστών; Τί φταίει;

Άσχετα με το ποιος φταίει, κάτι πρέπει να αλλάξει, με σεβασμό και στην κρισιμότητα της καταστάσεως, αλλά και στην αναγκαιότητα της πνευματικής επιβιώσεώς μας.

Η πίστη είναι πολύ βαθιά ριζωμένη στις καρδιές των πιστών. Είναι πιο αναγκαία από την αναπνοή μας. Τα μέτρα που επιβάλλονται χωρίς να ακούγεται ούτε η ανάσα μας ούτε και η κραυγή μας είναι θανατηφόρα για την ύπαρξή μας. Δεν αντέχουμε. Η ανάγκη της Εκκλησίας και των μυστηρίων της είναι υπαρκτική ανάγκη. Και όσο πλησιάζουν τα Χριστούγεννα το αίσθημα της ασφυξίας επιτείνεται.

Σεβόμαστε όλα τα μέτρα και πρέπει να τα τηρούμε με απόλυτη συνέπεια, και για να προφυλάξουμε τη δική μας και τη δημόσια υγεία ασφαλώς, αλλά και για να περισώσουμε τις τελευταίες αναπνοές της πίστης μας.

Δεχόμαστε ευχαρίστως τα πάντα προκειμένου να μείνουν οι εκκλησιές μας ανοιχτές. Για να μείνει ανοιχτή και μία χαραμάδα ελπίδας μέσα μας. Λίγο φως. Το οξυγόνο της θείας λατρείας μας είναι πολύ πιο αναγκαίο από το οξυγόνο της αναπνοής.

Και ο εκκλησιασμός μας τα Χριστούγεννα πολύ πιο ουσιαστικός από τους στολισμούς, τα δώρα, την εμπορική κίνηση, τις εστιάσεις. Γι’ αυτό βάλαμε πρόθυμα τις μάσκες. Με την ελπίδα ότι θα ανασάνει επιτέλους η ψυχή μας τέτοιες μέρες.

Οι ναοί πρέπει να ανοίξουν άμεσα. Με όρους ασφαλώς υγειονομικούς και αυστηρούς. Αλλά και λογικούς.

Σεβόμαστε την κρίση και τη λογική της προστασίας της υγείας μας. Δεν θέλουμε καθόλου να γίνουμε υπεύθυνοι για την κακή υγεία και τον θάνατο συνανθρώπων μας. Ούτε να ασεβήσουμε στην ευθύνη των αρμοδίων. Ποτέ και καθόλου. Ας αναλάβουμε κι εμείς ως Εκκλησία την ευθύνη που μας αναλογεί.

Ζητούμε όμως και τον σεβασμό στην πίστη και στην ανάγκη της πνευματικής επιβίωσής μας.

Τα μέτρα που εφαρμόστηκαν μας έριξαν στην Εντατική. Χρειαζόμαστε οπωσδήποτε οξυγόνο και... αναπνευστήρα. Χρειαζόμαστε τους ναούς μας ανοιχτούς. Τουλάχιστον όχι κλειδωμένους και επιτηρούμενους.

Οι κλειστοί ναοί απειλούν τους πιστούς. Οι ανοιχτοί όλους τους ιούς.

Μέτρα και rapit test στο Άγιον Όρος

Mε απόφαση του Αναπληρωτή Διοικητή του Αγίου Όρους παρατείνεται μέχρι 15 Δεκεμβρίου 2020 η αναστολή όλων των προσκυνηματικών επισκέψεων και επιβάλλεται η διενέργεια προληπτικών ελέγχων στα λιμάνια εισόδου του Αγίου Όρους σε οποιονδήποτε επιθυμεί να εισέλθει στην Αθωνική Πολιτεία, όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε το υπουργείο Εξωτερικών.

Oπως επισημαίνεται, όσοι επιθυμούν για άλλους λόγους (πέραν των προσκυνηματικών) να εισέλθουν στον Άθω θα πρέπει να κάνουν υποχρεωτικά rapid test και εφόσον βρεθούν θετικοί θα τους απαγορεύεται η είσοδος. Θα επιτρέπεται μόνο σε αυτούς που μένουν εντός του Όρους. Τα τεστ θα τα κάνουν γιατροί στον χώρο έκδοσης των διαμονητήριων.

ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ( ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΜΕΜΑΝ)

Μέσα στὴν ἴδια τὴν Ἐκκλησία ἡ ἔκκληση γιὰ ἐμβάθυνση στὴν ἐσωτερικὴ καὶ πνευματικὴ ζωὴ ἀκούγεται σπάνια, καὶ συχνὰ τὸ “πνευματικὸ” ἐξαντλεῖται σὲ συνεστιάσεις, ἐπετειακὲς πανηγύρεις, οἰκονομικὲς ἐξορμήσεις καὶ ψυχαγωγικὰ προγράμματα.

Ὑπάρχει μία τάση νὰ ἐπιλύουμε ὅλα τὰ φλέγοντα καὶ δύσκολα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης τῆς μετοχῆς στὴ θεία Κοινωνία, μὲ ἁπλὲς ἀναφορὲς στὸ παρελθόν: στὶς πρακτικὲς ποὺ χαρακτηρίζονταν ὡς κανονικὲς στὴ Ρωσία, τὴν Ἑλλάδα, τὴν Πολωνία, κ.λπ. Αὐτὴ ἡ τάση, ὡστόσο, δὲν εἶναι μόνο λανθασμένη ἀλλὰ καὶ ἐπικίνδυνη. Γιατὶ συχνὰ τὸ παρελθόν, ἀνεξαρτήτως χώρας, ἀπεῖχε πολὺ ἀπὸ τὸ νὰ εἶναι ὀρθόδοξο καὶ σωστό…

Ἡ ἐκκοσμίκευση εἶναι ἡ ἀπομάκρυνση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἀπὸ τὸν Θεό. Αὐτὴ εἶναι ἡ κρίση ποὺ ἀρχίζει νὰ ἐπηρεάζει καὶ τὴν Ἐκκλησία. Εἶναι ἐπικίνδυνο καὶ ἀφελὲς νὰ νομίζει κανεὶς ὅτι ἡ ἐκκοσμίκευση τῆς Ἐκκλησίας μπορεῖ νὰ σταματήσει μὲ ἀποφάσεις καὶ διοικητικὲς πράξεις. Γιατί, καταρχήν, ἡ ἐκκοσμίκευση πλήττει τὸν θησαυρὸ τῆς Ἐκκλησίας, τὰ ἅγια τῶν ἁγίων — τὰ θεία Μυστήρια…

Ὅπου ἡ ἐνοριακὴ ζωὴ δὲν θεμελιώνεται πάνω ἀπ’ ὅλα στὸν Ἰησοῦ Χριστὸ — ποὺ σημαίνει πάνω σὲ μία ζωντανὴ καὶ σταθερὴ κοινωνία μαζί Του καὶ μέσω Αὐτοῦ μὲ τὸ μυστήριο τῆς Παρουσίας Του, τὴ θεία Εὐχαριστία — ἐκεῖ, ἀργὰ ἢ γρήγορα ἀλλὰ ἀναπόφευκτα, κάτι διαφορετικὸ θὰ ἀναδυθεῖ καὶ θὰ ἐπικρατήσει: τὰ “περιουσιακὰ” καὶ ἡ “διεκδίκηση τους”, οἱ πολιτικὲς σκοπιμότητες, τὰ ἐθνικιστικὰ φρονήματα, οἱ ὑλικὲς ἐπιτυχίες, ἡ “καύχηση” τῆς κοινότητας. Σ’ αὐτὲς τὶς περιπτώσεις δὲν εἶναι πλέον ὁ Χριστός, ἀλλὰ κάτι ἄλλο ποὺ διαμορφώνει, καὶ ἐντέλει ἀπ-οἰκοδομεῖ, τὴν ἐνοριακὴ ζωή…

Ὅταν ἡ μετάληψη ὁλόκληρης τῆς σύναξης σὲ κάθε Λειτουργία, ποὺ ἐξέφραζε τὴ μετοχὴ στὴν ἀκολουθία, ἔπαψε νὰ εἶναι ὁ κανόνας καὶ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὴν πρακτικὴ τῆς σπάνιας προσέλευσης, ἔγινε πλέον φυσικὸ ὅτι θὰ προηγοῦνταν αὐτῆς τῆς προσέλευσης τὸ μυστήριο τῆς Μετανοίας — δηλαδὴ τῆς ἐξομολόγησης καὶ καταλλαγῆς τῶν πιστῶν μὲ τὴν Ἐκκλησία, μὲ τὴ μεσιτεία τῆς συγχωρητικῆς εὐχῆς.

Ἡ πρακτικὴ αὐτὴ — ἐπαναλαμβάνω, φυσικὴ καὶ προφανὴς στὴν περίπτωση τῆς σπάνιας προσέλευσης στὴ θεία Κοινωνία — ἐπέτρεψε τὴν ἐμφάνιση μίας νέας θεωρίας στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ Μετάληψη γιὰ τὸ σῶμα τῶν λαϊκῶν γίνεται ἀδύνατη χωρὶς τὸ μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης, σὲ ἀντίθεση μὲ αὐτὸ ποὺ συμβαίνει γιὰ τὸν κλῆρο. Ἔτσι, ἡ ἐξομολόγηση προηγεῖται ὑποχρεωτικὰ πάντοτε καὶ σὲ κάθε περίπτωση, τῆς μετάληψης.

Τολμῶ νὰ δηλώσω ὑπεύθυνα ὅτι ἡ θεωρία αὐτὴ (ποὺ βρῆκε εὐρεία ἐφαρμογὴ στὴ Ρωσικὴ Ἐκκλησία) δὲν θεμελιώνεται μὲ κανένα τρόπο στὴν Παράδοση, ἀλλὰ κατάφορα ἔρχεται σὲ σύγκρουση μὲ τὸ ὀρθόδοξο δόγμα τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν Κοινωνία καὶ τὴν Ἐξομολόγηση.

Γιὰ τοῦ λόγου τὸ ἀληθὲς δὲν ἔχει κανεὶς παρὰ νὰ θυμηθεῖ τὴν οὐσία τοῦ μυστηρίου τῆς Μετανοίας.

Ἐξ ἀρχῆς ἡ ἐξομολόγηση στὴν ἐκκλησιαστικὴ συνείδηση καὶ διδασκαλία ἦταν τὸ μυστήριο τῆς συμφιλίωσης μὲ τὴν Ἐκκλησία γιὰ ὅσους εἶχαν ἀφοριστεῖ ἀπ’ αὐτήν, δηλαδὴ ἐκείνους ποὺ εἶχαν ἀποκλειστεῖ ἀπὸ τὴν εὐχαριστιακὴ σύναξη. Γνωρίζουμε ὅτι, ἀρχικά, ἡ ἰδιαίτερα αὐστηρὴ ἐκκλησιαστικὴ πειθαρχία ἐπέτρεπε μία τέτοια συμφιλίωση ἅπαξ στὴ διάρκεια τοῦ βίου τοῦ μετανοοῦντα, ἀλλὰ ἀργότερα, εἰδικὰ μετὰ τὴν εἴσοδο στὴν Ἐκκλησία ὁλόκληρου τοῦ πληθυσμοῦ, ὁ συγκεκριμένος κανόνας ἔγινε πιὸ χαλαρός.

Στὴν οὐσία του, τὸ Μυστήριο τῆς Μετανοίας ὡς μυστήριο συμφιλίωσης μὲ τὴν Ἐκκλησία ἀφοροῦσε ἐκείνους μόνο ποὺ ἡ Ἐκκλησία εἶχε ἀφορίσει γιὰ ἁμαρτίες καὶ πράξεις ἐπ’ ἀκριβῶς ὁριζόμενες στὴν Κανονικὴ παράδοσή της. Κάτι, ἄλλωστε, ποὺ γίνεται φανερὸ κι ἀπὸ τὴν συγχωρητικὴ εὐχή: “Ἀδελφέ, δι’ ὃ ἦλθες πρὸς τὸν Θεό, καὶ πρὸς ἐμέ, μὴ αἰσχυνθῇς, οὐ γὰρ ἐμοὶ ἀναγγέλεις, ἀλλὰ τῷ Θεῷ, ἐν ὧ ἵστασαι”. (Παρεμπιπτόντως: ὀφείλουμε νὰ χρησιμοποιοῦμε τὴν ὀρθὴ εὐχὴ τῆς συγχωρήσεως κι ὄχι τὴν ἄλλη, ξένη στὶς ἀνατολικὲς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, ἐκδοχή της —“Ἐγώ, ὁ ἀνάξιος ἱερέας, μὲ τὴν ἐξουσία ποὺ μοῦ ἔχει δοθεῖ, σὲ ἀπαλλάσσω…”— ποὺ εἶναι λατινογενοῦς προέλευσης καὶ παρεισέφρησε στὰ λειτουργικά μας βιβλία κατὰ τὴν περίοδο τῆς ἐπικράτησης στοιχείων τῆς Δυτικῆς θεολογίας ἀνάμεσα στοὺς Ὀρθοδόξους).

Ὅλα αὐτὰ δὲν σημαίνουν, βέβαια, ὅτι οἱ “πιστοί”, δηλαδὴ οἱ “μὴ ἀφορισμένοι”, θεωροῦνταν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ἀναμάρτητοι. Καταρχήν, σύμφωνα μὲ τὴν ὀρθόδοξη διδασκαλία κανένα ἀνθρώπινο ὂν δὲν εἶναι ἀναμάρτητο… Κατὰ δεύτερον, ἡ προσευχὴ γιὰ τὴν συγχώρεση καὶ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι ἀναπόσπαστο μέρος τῆς ἴδιας τῆς Λειτουργίας (βλ. τὸν Τρισάγιο Ὕμνο καὶ τὶς δυὸ “Εὐχὲς τῶν πιστῶν”). Τέλος, ἡ Ἐκκλησία πάντοτε φρονοῦσε ὅτι ἡ Θεία Κοινωνία προσφέρεται “εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν”.

Ἔτσι τὸ θέμα ἐδῶ δὲν εἶναι ἡ ἀναμαρτησία, ποὺ καμία συγχωρητικὴ εὐχὴ δὲν εἶναι ἱκανὴ νὰ τὴν ἐπιτύχει. Ἀλλὰ ἡ διάκριση ποὺ πάντοτε γινόταν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ἀνάμεσα στὴν ἁμαρτία ποὺ ἐξορίζει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴ ζωὴ τῆς χάριτος τῆς Ἐκκλησίας, καὶ στὴν ἁμαρτωλότητα ποὺ ἀναπόφευκτα συνοδεύει τὴ ζωὴ κάθε ἀνθρώπινου ὄντος “ποὺ ζεῖ ἐν τῷ κόσμῳ καὶ ἐνδύεται σάρκα”.

Θὰ λέγαμε ὅτι μέσα στὴν ἀκολουθία τῆς Λειτουργίας ἡ φθαρεῖσα ἀπὸ τὴν ἁμαρτία φύση μας “ἀναπλάθεται” ὅπως ὁμολογοῦμε στὶς εὐχὲς τῶν πιστῶν πρὶν ἀπὸ τὴν προσφορὰ τῶν θείων Δώρων. Ἐνώπιον τοῦ Ἁγίου Ποτηρίου, τὴ στιγμὴ τῆς πρόσληψης τῶν Μυστηρίων, παρακαλοῦμε γιὰ συγχώρεση τῶν ἁμαρτιῶν “ἑκουσίων τε καὶ ἀκουσίων, ἐν λόγοις ἢ ἔργοις, ἐν γνώσῃ καὶ ἁγνοίᾳ” καὶ ἐμπιστευόμαστε ὅτι, στὸ μέτρο τῆς μετανοίας μας, θὰ λάβουμε αὐτὴ τὴν συγχώρεση.

Ὅλα αὐτὰ βεβαίως σημαίνουν — καὶ κανεὶς δὲν τὸ ἀρνεῖται — ὅτι ὁ μόνος πραγματικὸς ὅρος γιὰ τὴν προσέλευση στὰ θεία Μυστήρια εἶναι ἡ μετοχή μας στὸ Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, μετοχὴ ποὺ ἀντιστρόφως βρίσκει τὴν πληρότητά της μὲ τὴν πρόσληψη τῶν μυστηρίων. Ἡ Μετάληψη δίνεται πρὸς “ἄφεση ἁμαρτιῶν καὶ ἴαση ψυχῶν τε καὶ σωμάτων”, πράγμα ποὺ ὑποδηλώνει μὲ σαφήνεια, τί ἄλλο, παρὰ τὴ μετάνοια, τὴ συναίσθηση τῆς πλήρους ἀναξιότητάς μας καὶ τὴ συνείδηση τῆς Κοινωνίας ὡς θείου δώρου ποὺ κανένα ἐπίγειο ὂν δὲν εἶναι “ἄξιο” νὰ λάβει.

Ὅλο τὸ νόημα τῆς προετοιμασίας γιὰ τὴν Κοινωνία, ὅπως ὁρίστηκε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία (στὴν Ἀκολουθία τῆς θείας Μεταλήψεως) δὲν εἶναι νὰ δημιουργήσει στὸν ἄνθρωπο τὸ αἴσθημα τῆς “ἀξιότητας”, ἀντίθετα, σκοπεύει στὸ νὰ δείξει σ’ αὐτὸν τὴν ἄβυσσο τοῦ ἐλέους καὶ τῆς ἄπειρης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ: “Τέκνον μου πνευματικόν, ὁ τῇ ἐμῇ ταπεινότητι ἐξομολογούμενος, ἐγὼ ὁ ταπεινὸς καὶ ἁμαρτωλὸς οὐκ ἰσχύω ἀφιέναι ἁμάρτημα ἐπὶ τῆς γῆς, εἰ μὴ ὁ Θεός… ὁ συγχωρήσας Δαυΐδ, διὰ Νάθαν τοῦ Προφήτου, τὰ ἴδια ἐξομολογήσαντι ἁμαρτήματα, καὶ Πέτρῳ τὴν ἄρνησιν, κλαύσαντι πικρῶς, καὶ Πόρνῃ δακρυσάσῃ ἐπὶ τοὺς αὐτοῦ πόδας, καὶ Τελώνῃ καὶ Ἀσώτῳ, αὐτὸς ὁ Θεός, συγχωρῆσαι σοὶ δι’ ἐμοῦ τοῦ ἁμαρτωλοῦ πάντα, καὶ ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, καὶ ἐν τῷ μέλλοντι, καὶ ἀκατάκριτόν σε παραστῆσαι ἐν τῷ φοβερῷ Βήματι”.

Ἐνώπιον τῆς Τράπεζας τοῦ Κυρίου, ἡ μόνη “ἀξιωσύνη” τῶν κοινωνούντων εἶναι αὐτὴ ἡ βαθιὰ συναίσθηση τῆς “ἀναξιότητας τους”. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀρχὴ τῆς σωτηρίας.

Εἶναι ἑπομένως ὑψίστης σημασίας γιὰ μᾶς νὰ κατανοήσουμε ὅτι ἡ μετατροπὴ τοῦ μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης σὲ μία ἀναγκαστικὴ προϋπόθεση γιὰ τὴν Κοινωνία, ὄχι μόνο συγκρούεται μὲ τὴν Παράδοση, ἀλλὰ προφανῶς τὴν παραμορφώνει. Διαστρέφει καταρχὴν τὸ δόγμα τῆς Ἐκκλησίας, δημιουργῶντας δυὸ κατηγορίες μελῶν, ἡ μία ἀπὸ τὶς ὁποῖες εἶναι ἀφορισμένη στὴν πραγματικότητα ἀπὸ τὴν Εὐχαριστία. Ἐπιπλέον, στρεβλώνει τὸ νόημα καὶ πλήρωμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς μετοχῆς.

Δὲν προκαλεῖ ἔκπληξη κατὰ συνέπεια τὸ γεγονὸς ὅτι αὐτοὶ ποὺ ὁ Ἀπόστολος καλεῖ “συμπολῖτες τῶν ἁγίων καὶ οἰκείους τοῦ Θεοῦ” (Ἐφεσ. 2:19) γίνονται καὶ πάλι “ἐθνικοί”, “ἐκκοσμικεύονται,” καὶ ἡ μετοχή τους στὴν Ἐκκλησία μετριέται καὶ ὁρίζεται μὲ χρηματικοὺς ὅρους ὀφειλῶν καὶ “δικαιωμάτων”. Ἀλλά, ἐπίσης, αὐτὸ ποὺ παραμορφώνεται εἶναι τὸ δόγμα περὶ τῆς θείας Κοινωνίας ποὺ γίνεται πλέον ἀντιληπτὸ ὡς τὸ μυστήριο γιὰ τοὺς λίγους “ἐκλεκτοὺς” καὶ ὄχι ὡς τὸ μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας τῶν ἁμαρτωλῶν ποὺ μέσα ἀπὸ τὸ ἄπειρο ἔλεος τοῦ Χριστοῦ μεταμορφώνονται διαρκῶς σὲ Σῶμα Κυρίου.

Καὶ τελικά, ἀνάλογα διαστρέφεται καὶ ἡ διδασκαλία γιὰ τὴν ἐξομολόγηση. Παραποιημένη σὲ ὑποχρεωτικὴ προϋπόθεση τῆς Μετάληψης, ἀρχίζει ὅλο καὶ πιὸ φανερὰ νὰ ὑποκαθιστᾶ τὴν πραγματικὴ ἑτοιμότητα γιὰ τὴν Εὐχαριστία, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴ γνήσια ἐσωτερικὴ μετάνοια, αὐτὴ ποὺ ἔχει ἐμπνεύσει ὅλες τὶς εὐχὲς πρὸ τῆς θείας Κοινωνίας.

Ὕστερα ἀπὸ μία τρίλεπτη ἐξομολόγηση καὶ συγχωρητικὴ εὐχὴ ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται πλέον “δικαιοῦχος” τοῦ μυστηρίου, “ἄξιος”, ἴσως καὶ ἀπαλλαγμένος ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες του, αἰσθάνεται μὲ ἄλλα λόγια τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο ἀπ’ αὐτὸ στὸ ὁποῖο μᾶς καλεῖ ἡ ἀληθινὴ μετάνοια!

Μὲ ποιὸ τρόπο λοιπὸν μία τέτοια πρακτικὴ ἐμφανίστηκε καὶ καθιερώθηκε, ὥστε σήμερα πολλοὶ νὰ τὴν ὑπερασπίζονται ὡς τὴν πλέον ὀρθόδοξη; Γιὰ νὰ ἀπαντήσουμε στὴν ἐρώτηση πρέπει νὰ λάβουμε ὑπόψη μας τρεῖς παράγοντες: Ἔχουμε ἤδη ἀναφερθεῖ στὸν ἕνα: Πρόκειται γιὰ τὴν ἐπιφανειακὴ καὶ χλιαρὴ προσέγγιση τῆς πίστης καὶ τῆς εὐσέβειας ἀπὸ τὴν ἴδια τη χριστιανικὴ κοινότητα, ποὺ ὁδήγησε ἀρχικὰ στὴν σπάνια Μετάληψη καὶ τελικὰ στὸν ὑποβιβασμό της σὲ ἅπαξ τοῦ ἔτους “ὑποχρέωση”…

Ὁ δεύτερος παράγοντας εἶναι ἡ ἐπιρροὴ τῆς μοναστικῆς πρακτικῆς, ποὺ βέβαια στὸ σύνολό της εἶναι ἰδιαίτερα εὐεργετικὴ γιὰ τὴν Ἐκκλησία. Οἱ μοναχοὶ λοιπόν, γνώριζαν καὶ ἀσκοῦσαν ἐξ’ ἀρχῆς τὴν πρακτικὴ τῆς “ἔκθεσης τῶν λογισμῶν” καὶ τῆς πνευματικῆς καθοδήγησης τῶν ἀπείρων ἀπὸ τὸν πιὸ ἔμπειρο τῆς κοινότητας. Ἀλλὰ — κι αὐτὸ εἶναι τὸ οὐσιῶδες — αὐτὸς ὁ πνευματικὸς πατέρας ἢ “γέροντας” δὲν ἦταν ἀπαραίτητα ἱερέας ἀφοῦ ἡ πνευματικὴ καθοδήγηση συνδεόταν μὲ τὴν πνευματικὴ ἐμπειρία καὶ ὄχι τὴν ἱεροσύνη.

Στὰ Βυζαντινὰ μοναστικὰ τυπικὰ τοῦ 7ου–8ου αἰῶνα οἱ μοναχοὶ ἀπαγορεύεται νὰ ἀποφασίζουν μόνοι τους γιὰ τὴν προσέλευση ἢ τὴν ἀποχή τους ἀπὸ τὸ Ἅγιο Ποτήριο, χωρὶς δηλαδὴ τὴ συγκατάθεση τοῦ πνευματικοῦ τους πατέρα, καθὼς “ἡ ἐξαίρεση ἑαυτοῦ ἀπὸ τὴν Κοινωνία εἶναι ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ ἰδίου θελήματος”. Στὶς γυναικεῖες μονὲς παρόμοια ἄδεια ἀπαιτεῖται ἀπὸ τὴν ἡγουμένη.

Παρατηροῦμε, λοιπόν, πὼς ἡ ἐξομολόγηση ἐδῶ εἶναι μή-μυστηριακοῦ τύπου καὶ βασίζεται στὴν πνευματικὴ ἐμπειρία καὶ τὴν διαρκῆ καθοδήγηση. Ὡστόσο, αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ πρακτικὴ ἔχει ἔντονο ἀντίκτυπο στὸ καθαυτὸ μυστήριο τῆς Ἐξομολόγησης. Στὴ διάρκεια τῆς πνευματικῆς παρακμῆς (τῆς ὁποίας τὴν ἀληθινὴ ἔκταση καὶ σημασία ἀνακαλύπτει κανεὶς μέσα στοὺς κανόνες τῆς λεγομένης Συνόδου τοῦ Τρούλου τοῦ 6ου αἰῶνα), τὰ μοναστήρια παρέμειναν τὰ κέντρα τῆς πνευματικῆς μέριμνας καὶ νουθεσίας τῶν λαϊκῶν…

Ὁ λαὸς μὲ φυσικὸ τρόπο ταύτισε αὐτὸ τὸ εἶδος τῆς πνευματικῆς καθοδήγησης μὲ τὴν μυστηριακὴ ἐξομολόγηση. Θὰ πρέπει, ὡστόσο, νὰ τονίσουμε ὅτι τὴν ἱκανότητα τῆς πνευματικῆς καθοδήγησης δὲν διαθέτει ὁ κάθε ἐνοριακὸς ἱερέας, ἀφοῦ αὐτὴ προϋποθέτει βαθιὰ πνευματικὴ ἐμπειρία, χωρὶς τὴν ὁποία ἡ “καθοδήγηση” μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει, καὶ στὴν πραγματικότητα συχνὰ ὁδηγεῖ, σὲ ἀληθινὲς πνευματικὲς τραγωδίες. Αὐτὸ ποὺ ἐνδιαφέρει ἐδῶ, εἶναι ὅτι τὸ μυστήριο τῆς μετανοίας συνδέθηκε κατὰ μία ἔννοια μὲ τὴν πνευματικὴ καθοδήγηση, τὴν ἐπίλυση “δυσκολιῶν” καὶ “προβλημάτων”, κατ’ ἐπέκταση στὴν παροῦσα ἐνοριακὴ ζωὴ ταυτίστηκε μὲ τὶς “μαζικὲς” ὀλιγόλεπτες ἐξομολογήσεις ποὺ ἑστιάζονται κυρίως στὴ διάρκεια τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς, ὅπου ἡ ὅποια νουθεσία καὶ ἀνέφικτη γίνεται, ἀλλὰ καὶ εἶναι πιθανὸ ὅτι φέρει περισσότερη βλάβη παρὰ ὄφελος.

Ἡ πνευματικὴ καθοδήγηση πρέπει νὰ ἀποσυνδεθεῖ ἀπὸ τὴν μυστηριακὴ ἐξομολόγηση, ἔστω κι ἂν αὐτὴ ἡ τελευταία εἶναι προφανῶς τὸ ἀπώτερο τέλος κι ὁ σκοπός της.

Ὁ τρίτος καὶ ἀποφασιστικὸς παράγοντας ἦταν, φυσικά, ἡ ἐπίδραση τῆς Δυτικῆς, Σχολαστικῆς καὶ δικανικῆς κατανόησης τῆς μετανοίας. Ἔχουν πολλὰ γραφεῖ γιὰ τὴν “δυτικὴ ὑποδούλωση” τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας, ἀλλὰ φοβᾶμαι πὼς λίγοι ἄνθρωποι συνειδητοποιοῦν τὸ βάθος καὶ τὸ ἀληθινὸ νόημα τῆς στρέβλωσης στὴν ὁποία ἡ Δυτικὴ ἐπιρροὴ ὁδήγησε τὴν ἴδια τὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας καὶ πάνω ἀπ’ ὅλα τὴν κατανόηση τῶν Μυστηρίων. Αὐτὸ γίνεται φανερὸ στὸ μυστήριο τῆς μετανοίας. Ἡ σοβαρὴ παραμόρφωση ἐδῶ συνίσταται στὴν μετατόπιση τοῦ νοήματος τοῦ μυστηρίου ἀπὸ τὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγηση στὴν στιγμὴ τῆς “ἄφεσης” ποὺ προσλαμβάνεται δικανικά.

Ἡ Δυτικὴ Σχολαστικὴ θεολογία διαχώρισε σὲ δικανικὲς κατηγορίες τὴν ἴδια τὴν οὐσία τῆς ἁμαρτίας καί, ἀντίστοιχα, τὴν ἔννοια τῆς ἄφεσης. Ἡ τελευταία πηγάζει ἐδῶ ὄχι ἀπὸ τὴν ἀλήθεια, δηλαδὴ τὴν αὐθεντικὴ φύση τῆς μετανοίας, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἐξουσία τοῦ ἱερέως. Ἐὰν γιὰ τὴν ἀρχικὴ ὀρθόδοξη κατανόηση τοῦ μυστηρίου τῆς ἐξομολόγησης ὁ ἱερέας εἶναι ὁ παρευρισκόμενος μάρτυρας τῆς μετανοίας, καὶ ὡς ἐκ τούτου μάρτυρας τῆς πλήρους “καταλλαγῆς μὲ τὴν Ἐκκλησία ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ…”, ὁ Λατινικὸς νομικισμὸς ὑπερτονίζει τὴν ἐξουσία τοῦ ἴδιου του ἱερέως νὰ δίνει ἄφεση ἁμαρτιῶν.

Ἔτσι προκύπτει ἡ ὁλότελα καινοφανὴς γιὰ τὸ Ὀρθόδοξο δόγμα ἀλλὰ ἀρκετὰ δημοφιλὴς σύγχρονη πρακτική της “ἄφεσης-ἁπαλλαγῆς” χωρὶς ἐξομολόγηση. Ἡ ἀρχικὴ διάκριση ἀνάμεσα σὲ ἁμαρτίες – ἀφορισμοὺς ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία (ἀπὸ τοὺς ὁποίους προέκυπτε ἡ ἀνάγκη τῆς μυστηριακῆς συμφιλίωσης μὲ τὸ Ἐκκλησιαστικὸ Σῶμα) καὶ τῆς ἁμαρτωλότητας ποὺ δὲν ἐξέβαλε τὸν πιστὸ ἐκτὸς Ἐκκλησίας, ἐκλογικεύθηκε ἀπὸ τὸν Δυτικὸ Σχολαστικισμὸ σὲ διαχωρισμὸ ἀνάμεσα στὶς λεγόμενες θανάσιμες καὶ ἐξαγοράσιμες (συγγνωστὲς) ἁμαρτίες.

Οἱ πρῶτες, ἔχοντας ἀπομακρύνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν “κατάσταση τῆς χάριτος” ἀπαιτοῦν μυστηριακὴ ἐξομολόγηση καὶ ἄφεση, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιπες χρήζουν μόνο ἐσωτερικῆς μεταμέλειας. Στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολή, ὡστόσο, καὶ ἰδιαίτερα στὴ Ρωσία (κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τῆς Λατινόφρονος θεολογίας τοῦ Πέτρου Μογίλα καὶ τῶν μαθητῶν του) ἡ θεωρία αὐτὴ κατέληξε στὴν ὑποχρεωτικὴ καὶ δικανικὴ σύνδεση ἀνάμεσα στὴν ἐξομολόγηση-ἄφεση καὶ τὴν Εὐχαριστία.

Κατὰ ἕναν εἰρωνικὸ τρόπο ἡ πιὸ ὁλοφάνερη “διείσδυση” τῶν Λατίνων ἀντιμετωπίζεται ἀπὸ μεγάλο ἀριθμὸ πιστῶν ὡς ὀρθόδοξη νόρμα, ἐνῶ ἡ πιὸ ἁπλὴ ἀπόπειρα γιὰ ἐπαναξιολόγηση τῆς πρακτικῆς κάτω ἀπὸ τὸ φῶς τοῦ αὐθεντικοῦ ὀρθόδοξου δόγματος τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν μυστηρίων καταγγέλλεται ὡς “Ρωμαιοκαθολική”!…