Διπλή και μεγάλη γιορτή σήμερα για την Ελλάδα, καθώς η 25η
Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είχε οριστεί και ως ημέρα
έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης, από τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρίας,
Αλέξανδρο Υψηλάντη.
Κάθε χρόνο λοιπόν,
ανήμερα της 25ης Μαρτίου που είναι επίσημη αργία στην Ελλάδα, λαμβάνουν χώρα
εκδηλώσεις εορτασμού, παρελάσεις μαθητών, η μεγάλη στρατιωτική παρέλαση στο κέντρο της Αθήνας, αλλά και δοξολογίες σε ναούς, με τους Έλληνες να ενώνονται με ένα κοινό αίσθημα πατριωτισμού αλλά και πίστης.
Σήμα… κατατεθέν της 25ης Μαρτίου (εκτός από την ιστορική της
σημασία και το συμβολικό της νόημα), είναι επίσης και ο… μπακαλιάρος
σκορδαλιά που τρώμε, ένα από τα γνωστότερα έθιμα.
Αν έχετε αναρωτηθεί
για ποιο λόγο, η παράδοση μας «καλεί» να τρώμε το εν λόγω φαγητό στο οικογενειακό τραπέζι, η απάντηση βρίσκεται στην θρησκεία,
καθώς η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η παλαιότερη και πιο αυστηρή χρονική περίοδος νηστείας για την ορθόδοξη εκκλησία. Στην έναρξη της καθιέρωσης της, περί τον 4ο αιώνα μ.Χ.,
προβλεπόταν
μάλιστα κατά τα μοναχικά πρότυπα ξηροφαγία, με τους πιστούς να τρώνε
μόνο μια φορά την ημέρα κι αυτή μετά τις 3 το μεσημέρι.
Μέσα στην περίοδο της Τεσσαρακοστής η
νηστεία καταλύεται, διαφοροποιείται δηλαδή, τρεις φορές, δίνοντας μια
ευκαιρία στους πιστούς για ενδυνάμωση μιας και η νηστεία αυτή είναι η πιο αυστηρή.
Η πρώτη από αυτές τις εξαιρέσεις είναι ανήμερα της εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, όπως έχει καθιερωθεί η 25η Μαρτίου. Πρόκειται για μια
χαρμόσυνη εορτή μέσα στην περίοδο του πένθους της Σαρακοστής και επειδή είναι
θεομητορική εορτή, αφιερωμένη στην Παναγία και ως εκ τούτου ιδιαίτερα σημαντική, καταλύονται το ψάρι, το έλαιο και ο οίνος.
Για ποιο λόγο όμως τρώμε συγκεκριμένα μπακαλιάρο και όχι κάποιο άλλο ψάρι; Σύμφωνα με το dogma, η εξήγηση για τη γευστική αυτή συνήθεια είναι αρκετά απλή κι
έχει να κάνει κυρίως με την αδυναμία των κατοίκων της ενδοχώρας να προμηθεύονται άμεσα και οικονομικά φρέσκο ψάρι. Παρά το ότι
ο
μπακαλιάρος δεν είναι ένα «ελληνικό» ψάρι, καθώς απαντάται κυρίως στις
ακτές του βορειοανατολικού Ατλαντικού, το γεγονός ότι γίνεται παστός τον
καθιστά ένα τρόφιμο φθηνό κι εύκολο στη συντήρηση.
Ο μπακαλιάρος
έφτασε στο ελληνικό τραπέζι περί τον 15ο αιώνα και καθιερώθηκε άμεσα ως το εθνικό φαγητό της 25ης Μαρτίου, καθώς με εξαίρεση τα νησιά μας,
το φρέσκο ψάρι αποτελούσε πολυτέλεια για τους φτωχούς κατοίκους της ηπειρωτικής Ελλάδας. Έτσι, ο
παστός μπακαλιάρος, που
δεν χρειαζόταν ιδιαίτερη συντήρηση, αποτέλεσε την εύκολη και φθηνή συνάμα λύση, έθιμο που κρατά μέχρι τις μέρες μας.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ 25ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ:
Στην Σκιάθο έχουμε την λαμπαδηφορία, και το «εωθινό»
που αναβιώνουν τα τελευταία χρόνια από τον δήμο, την τοπική ομάδα
Σώματος Ελληνικού Οδηγισμού και το Πνευματικό Κέντρο των εκκλησιών της
Σκιάθου. Το εωθινό σημαίνει το εορταστικό ξύπνημα του νησιού και γινόταν
ανήμερα της 25ης Μαρτίου στις 5.00το πρωί με τη συμμετοχή των μαθητών
της ΣΤ΄ τάξης του τότε δημοτικού σχολείου. Ψέλνονταν τα ίδια εμβατήρια
με αυτά του εθίμου της λαμπαδηφορίας («Όλη δόξα όλη χάρη» και «Της δόξας
λάμπει γαλανό το φως στη χώρα»), καθώς και ύμνοι της Εκκλησίας προς
τιμήν της απελευθέρωσης του γένους.
Στις 8.00 το βράδυ γινόταν η
λαμπαδηφορία. Μαθητές και ενήλικες ξεχύνονταν στους δρόμους του νησιού
με λαμπάδες και κεριά, ψάλλοντας τα δύο εμβατήρια («Ολη δόξα όλη χάρη»
και «Της δόξας λάμπει γαλανό το φως στη χώρα»). Πρόκειται για ένα έθιμο
που πηγάζει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και συνδυάζει την ανάσταση
του Χριστού με την ανάσταση του γένους, παραλληλίζοντας το άγιο φως με
το φως της ελευθερίας.
Η Βαγγελίστρια στο χωριό Φαρακλάτα της Κεφαλονιάς:
Την προηγούμενη μέρα οι άνθρωποι πήγαιναν στην εκκλησία και σ’ ένα
πανέρι τοποθετούσαν τέσσερα μικρά ψωμιά, έναν μεγάλο άρτο, ένα μπουκάλι
λάδι και ένα μπουκάλι κρασί, για να εκκλησιαστούν. Μετά το τέλος της
θείας λειτουργίας έπαιρναν πίσω τον μεγάλο άρτο, τον οποίο έκοβαν σε
κομμάτια και τον μοίραζαν στους πιστούς, αφήνοντας το ψωμί, το λάδι και
το κρασί στον ναό.
Όταν ολοκληρωνόταν ο εσπερινός, πραγματοποιούταν ολονυχτία, όπου οι
κάτοικοι του χωριού «βαρούσαν τουφεκιές» ή έφερναν μπαρούτι από τον
Μοριά και έριχναν πυροτεχνήματα. Στο κελί της εκκλησίας και όπου αλλού
υπήρχε κόσμος μοιραζόταν φαγητό. Κάποιοι μάλιστα μαγείρευαν αλιάδα, το
τυπικό φαγητό της ημέρας, μπακαλεόπιτα και κοφισόπιτα, ειδικά φτιαγμένες
για το πανηγύρι που στηνόταν αμέσως μετά.
Το ξημέρωμα έβγαζαν λιτανεία την εικόνα της Βαγγελίστρας σε όλο το
χωριό με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής του Αργοστολίου, ενώ τα τελευταία
χρόνια η λιτανεία πραγματοποιείται το απόγευμα της 25ης Μαρτίου.
Αξίζει, επίσης, να αναφέρουμε ότι τη συγκεκριμένη μέρα απαγορεύεται
οι Κεφαλονίτες να βάλουν στο σπίτι τους λουλούδια ή χόρτα, διότι τον
επόμενο χρόνο θα βρουν μέσα του φίδι, σύμφωνα πάντα με τη λαϊκή
παράδοση.
Στο Ρουμλούκι της Ημαθίας:
Η λέξη ρουμλούκι σημαίνει ελληνότοπος ή ελληνοχώρα. Το τοπωνύμιο αυτό
δόθηκε στην περιοχή από Τούρκους κατακτητές, υποδεικνύοντας την
αναγνώριση ως προς τον ελληνικό πληθυσμό που κατοικούσε στην περιοχή και
η απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό έγινε από τον ελληνικό στρατό
στις 18 Οκτωβρίου του 1912. Σήμερα, Ρουμλούκι εννοούμε το τμήμα του
κάμπου της Ημαθίας που διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμονας και απλώνεται από
τα υψώματα της Βέροιας μέχρι τον Λουδία και τον Θερμαϊκό.
Στην περιοχή Ρουμλούκι,την 25η Μαρτίου οι κάτοικοι έπρεπε απαραιτήτως
να εκκλησιαστούν και κανείς μα κανείς δεν εργαζόταν. Μετά το πέρας της
θείας λειτουργίας, ακόμη και κατά τη διάρκεια της τούρκικης κατοχής, ο
δάσκαλος εκφωνούσε λόγο που τόνιζε τη διττή σημασία της ημέρας για τους
ορθόδοξους Έλληνες, ενώ τη δημιουργία ελεύθερου ελληνικού κράτους οι
υπόδουλοι Ρουμλουκιώτες τη χαρακτήριζαν ως Παλαιά Ελλάδα.
Στη συνέχεια, ο ιερέας τελούσε επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς
αγωνιστές του 1821 και έπειτα οι μαθητές τραγουδούσαν τον Εθνικό Ύμνο
και δημοτικά τραγούδια που αναφέρονταν στους ήρωες της Ελληνικής
Επανάστασης. Μετά την απελευθέρωση της περιοχής, στις εκδηλώσεις για την
25η Μαρτίου συμπεριλαμβανόταν και η παρουσίαση σχετικών θεατρικών
έργων.
Το μεσημέρι, οι Ρουμλουκιώτες έτρωγαν το καθιερωμένο γι’ αυτούς
φαγητό της ημέρας, ταβά (ταψί) στο φούρνο με ψάρι γριβάδι και κρεμμύδια.
Στα Καλάβρυτα:
Στα Καλάβρυτα, ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η αναπαράσταση της
ορκωμοσίας των αγωνιστών και η κήρυξη της Επανάστασης. Ακολουθεί
παρουσίαση εθνικών παραδοσιακών χορών, ενώ στις 24 του μήνα ο ηγούμενος
της μονής συνηθίζεται να παραδίδει το λάβαρο της επανάστασης και ένα
στεφάνι δάφνης στον πρώτο δαφνοδρόμο, για να μεταφερθούν στην Πάτρα προς
στέψη του ανδριάντα Παλαιών Πατρών Γερμανός και στις 25 να επιστραφούν.
http://www.star.gr/Pages/Ellada.aspx?art=318041&artTitle=eseis_xerete_giati_simera_trome_mpakaliaro_kai_skordalia_ta_ethima_tis_25is_martiou