Η περίοδοςτου Τριωδίου και της Μεγάλης Σαρακοστής αρχίζει με μια αναζήτηση, μια προσευχή για ταπείνωση που είναι η αρχή της αληθινής μετάνοιας

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ

Με την σημερινή Κυριακή αρχίζει το Τριώδιο. Τριώδιο ονομάζεται η περίοδος της πνευματικής προετοιμασίας, εν όψει των συγκλονιστικών γεγονότων του Θείου Πάθους της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα, που ακολουθούν. Κατά την περίοδο του Τριωδίου αρχίζουν οι κινητές εορτές πριν από το Πάσχα και κλείνει με την ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου μας,

Η σημερινή Κυριακή ονομάστηκε, ως Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου από την ευαγγελική παραβολή, που η Εκκλησία μας, όρισε να διαβάζεται την πρώτη Κυριακή του Τριωδίου. Στην παραβολή αυτή ο Κύριος αναφέρει δύο διαφορετικούς τύπους ανθρώπων. Τον Τελώνη και τον Φαρισαίο, οι οποίοι ενσαρκώνουν δυο διαφορετικούς χαρακτήρες ανθρώπων.

Ο Τελώνης θεωρείται, ως αμαρτωλός και παράδειγμα προς αποφυγήν από τους θρησκευτικούς χαρακτήρες.

Ο Φαρισαίος θεωρείται, ως ο κλασσικός θρησκευτικός χαρακτήρας, που πείθει όλους, για τις αρετές του και τις αγαθοεργίες του.

Και όμως τη λογική αυτή σήμερα την ανατρέπει ο Χριστός, δια της ευαγγελικής περικοπής.

Ο Φαρισαίος, πράγματι, ήταν άνθρωπος της προσευχής, της νηστείας και της φιλανθρωπίας. Ήταν άνθρωπος, που ήθελε την αυστηρή εφαρμογή του Μωσαϊκού Νόμου και των Λατρευτικών διατάξεων. Γι’ αυτό και περίμενε να εύρει δικαίωση ενώπιον του Θεού. Ο Θεός όμως έχει άλλα κριτήρια. Δεν παρασύρεται από την συμπεριφορά του και την θρησκευτική του αυτοαπαρουσίαση. Τα κριτήρια του Θεού έχουν να κάνουν με το ταπεινό φρόνημα. Ο Φαρισαίος, έδειχνε σαν να εξανάγκαζε τον Θεό να τον ανταμείψει για τις αρετές του. «Νηστεύω δύο φόρες την εβδομάδα και δίνω στον Ναό το δέκατο από τα εισοδήματά μου».

Η στάση του Φαρισαίου είναι προκλητική, κάτι που συμβαίνει με όλους εκείνους τους ανθρώπους οι οποίοι έχουν πωρωμένη την συνείδησή τους. Στέκονται και αυτοί ενώπιον του Θεού με υπερηφάνεια, σαν αναμάρτητοι. Αντὶ να ζητούν το έλεός Του, για να τους ενισχύσει στον αγώνα εναντίον του κακού, αντὶ να Τον ευχαριστήσουν για τις δωρεές και τις χαρές, που τους παρέχει, δικαιώνουν τον εαυτό τους για τις αμαρτίες τους. Ο Φαρισαίος της παραβολής δεν μπορούσε να δει το κακό, που του συνέβαινε. Ο εγωισμός τύφλωσε τα μάτια της ψυχής του και δεν έβλεπε τον δρόμο, που θα τον οδηγούσε στη σωτηρία του.

Ο Τελώνης ήθελε να βρει παρηγοριά και ανακούφιση στη συνείδησή του, η οποία τον βασάνιζε επειδή αισθανόταν ότι ήταν αμαρτωλός. Ο Τελώνης, με την ταπείνωση και με την συναίσθηση ότι είναι αμαρτωλός, σώθηκε. Η στάση αυτή μας διδάσκει ότι πρέπει να αγωνιζόμαστε τον πνευματικό μας αγώνα με ταπεινοφροσύνη, επειδή αυτή τελειοποιεί τους ανθρώπους και τους ανακηρύσσει σε αγίους.

Ο φαρισαίος δεν δικαιώθηκε, επειδή δεν ζήτησε δικαίωση. Και δεν ζήτησε δικαίωση, επειδή δεν ήταν ταπεινός και θεωρούσε τον εαυτό του αυτάρκη. Ο τελώνης, που ήταν ταπεινός και ένιωθε την ανεπάρκειά του, ζήτησε και έλαβε τη σωτηρία.

Είναι γνωστό ότι οτιδήποτε εννοεί, ως αμαρτία η εκκλησιαστική σκέψη και οτιδήποτε ονομάζει συμπλέγματα η επιστήμη της Ψυχολογίας βρίσκει την έκφρασή του στον όρο «φαρισαϊσμός», ο οποίος χωρίζει τους ανθρώπους, σκορπά τη δυστυχία στη ζωή τους και ματαιώνει τη σωτηρία τους. Γι’ αυτό το Τριώδιο αρχίζει με την παραβολή του τελώνου και φαρισαίου και η Εκκλησία διδάσκει: «Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν και τελώνου μάθωμεν το ταπεινόν».

Ο φαρισαϊσμός, αλλοτριώνει τον άνθρωπο και τον κάνει δυστυχισμένο. Ο φαρισαϊκός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι πνευματικός άνθρωπος. Δεν έχει τη χάρη του Θεού, διότι δεν τη ζητά και συνεπώς δεν μπορεί να χριστοποιηθεί. Η τελωνική ταπείνωση, που προβάλλει η Εκκλησία ως αρετή, είναι η συναίσθηση και η βαθειά επίγνωση ότι ο άνθρωπος είναι δούλος Θεού και σύνδουλος των ανθρώπων.

Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής προσδιορίζει την ουσία της ταπείνωσης ως εξής: «Ταπεινοφροσύνη είναι συνεχής προσευχή, διότι αυτή, επικαλούμενη πάντοτε τον Θεό σε βοήθεια, δεν αφήνει τον άνθρωπο να πιστεύει ανόητα στη δική του δύναμη και σοφία, ούτε να ταπεινώνει άλλους. Η ταπείνωση αποτελεί τη βάση όλων των αρετών, την προϋπόθεση της χριστιανικής ζωής, καθώς και την ουσία της ορθόδοξης πνευματικότητας».

Αυτή η συναίσθηση κάνει τον άνθρωπο ισορροπημένο και τον απαλλάσσει από το άγχος και την αγωνία. Η ταπεινοφροσύνη, ως ρεαλιστική θεώρηση της ζωής, απαλλάσσει τον άνθρωπο από τη ματαιοδοξία, το άγχος και την αγωνία. Εξασφαλίζει στον άνθρωπο ψυχική γαλήνη, τη βασικότερη προϋπόθεση της ανθρώπινης ευτυχίας.

Ο Φαρισαίος προσευχόμενος δεν κατάφερε να επικοινωνήσει με τον Θεό, διότι η αλαζονεία του δεν τον άφηνε να προσευχηθεί με ειλικρίνεια. Αντίθετα ο Τελώνης, με την ψυχική του συντριβή, κατάφερε η προσευχή του να φθάσει στο θρόνο του Κυρίου και να φύγει από τον Ναό «δικαιωμένος». Γι’ αυτό και ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέγει ότι η ειλικρινής προσευχή «ανεβάζει τον άνθρωπο από τη γη στον ουρανό και τον φέρνει μπροστά σ’ αυτόν τον ίδιο τον Θεό, που είναι πάνω από όλους και όλα», διότι η προσευχή είναι ανέβασμα, είναι συνάντηση με τον Θεό.

Η περίοδος λοιπόν του Τριωδίου και της Μεγάλης Σαρακοστής αρχίζει με μια αναζήτηση, μια προσευχή για ταπείνωση που είναι η αρχή της αληθινής μετάνοιας. Γιατί μετάνοια, πάνω από καθετί άλλο, είναι η επιστροφή στη γνήσια τάξη των πραγμάτων, είναι «η «αναμόρφωση του αρχαίου κάλλους». Η μετάνοια επομένως είναι θεμελιωμένη στην ταπείνωση και η ταπείνωση είναι καρπός της και τέρμα της. «Φαρισαίου φύγωμεν υψηγορίαν», λέει το Κοντάκιο της ημέρας, «και Τελώνου μάθωμεν το ταπεινόν εν
στεναγμοίς».

Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Σούλου

HΛΙΑΣ  ΧΑΙΝΤΟΥΤΗΣ   23 ΦΕΒ 2013