Με την ονομασία Φαναριώτες ονομάζουμε όλους τους
Έλληνες που έζησαν στην Τουρκοκρατούμενη πλέον Κωνσταντινούπολη, μετά την
Άλωση. Η ονομασία προέρχεται από την συνοικία Φανάρι, είναι η περιοχή που
εδρεύει το Ελληνορθόδο Πατριαρχείο από το 1601, πιο πριν έδρευε στην
Παμμακάριστο. Γύρω από την συνοικία του Φαναριού λοιπόν, συγκεντρώθηκαν και
έζησαν οι Έλληνες κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι Έλληνες της
Τουρκοκρατούμενης πλέον Κωνσταντινούπολης, ήταν μορφωμένοι άνθρωποι που
διατηρούσαν στενή σχέση αλληλεξάρτησης με το Πατριαρχείο. Ασχολήθηκαν κυρίως με
το εμπόριο και την είσπραξη φόρων: νοίκιαζαν μονοπώλια ή δικαίωμα εκμετάλλευσης
φόρων από τους Τούρκους για δική τους εκμετάλλευση. Kατ΄αυτόν τον τρόπο, πολλοί από αυτούς πλούτισαν και
προόδευσαν. Αρκετοί από αυτούς έγιναν Δραγουμάνοι της Υψηλής Πύλης και
επηρέαζαν τους Τούρκους και τις πολιτικές αποφάσεις που αυτοί έπαιρναν.
Συναντάμε εδώ ένα μεγάλο παράδοξο: οι νικητές Τούρκοι εμπιστεύονται κάποιες από
τις σημαντικότερες πολιτικές θέσεις στους νικημένους, αλλόθρησκoυς Έλληνες. Φυσικά υπήρχε ο κίνδυνος οι Έλληνες να
δρουν εναντίον των Τούρκων, και αυτό γινόταν όντως αρκετές φορές. Γιατί μπορεί
οι Φαναριώτες να ζούσαν και να ευημερούσαν στην Τουρκία αλλά το μεγάλο τους
όνειρο, όπως κάθε Έλληνα, ήταν η ανάκτηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Ποιες ήταν οι πιο γνωστές Φαναριώτικες οικογένειες; Μα
φυσικά, οι Καντακουζηνοί, με παλαιά Βυζαντινή καταγωγή, απόγονοι του
αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού και με δράση σε όλη την περίοδο της
Βυζαντινής αυτοκρατορίας αλλά και της Τουρκοκρατίας. Η οικογένεια Μουρούζη,
στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν το γένος, συνωμοτώντας κατά των Τούρκων,
πέντε νέοι Μουρούζηδες αποκεφαλίστηκαν από τους Τούρκους, ήταν όλοι Μεγάλοι
Διερμηνείς είτε της Πύλης είτε του Στόλου. Οι Μαυροκορδάτοι, που έπαιξαν ενεργό
ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση. Οι Υψηλάντηδες, η συμμετοχή τους στην Φιλική
Εταιρεία είναι σε όλους γνωστή. Και πόσες άλλες οικογένειες ακόμα: Σούτσου,
Ραγκαβή, Μαυρογένη, Σχινά, Νέγρη κλπ. Αρκετοί από αυτούς είχαν ιταλική,
ποντιακή, μολδαβική καταγωγή. Κυριάρχησαν στην Τουρκική ζωή για τετρακόσια
χρόνια, πολλοί από αυτούς έπαιξαν το κεφάλι τους κορώνα γράμματα για την λεγόμενη Μεγάλη Ιδέα του Γένους.
Προτίμησαν όμως να παίξουν το δικό τους κεφάλι και όχι τη Μεγάλη Ιδέα. Το
κεφάλι ήταν δικό τους και σε τελική ανάλυση μπορούσαν να το διαθέσουν όπως
θέλουν, η ιδέα όμως δεν τους ανήκε, ήταν του Γένους.
Δύο κοινά είχαν όλοι οι Φαναριώτες, ασχέτως καταγωγής
και άλλων γνωρισμάτων: α) την ελληνική γλώσσα, όλοι τους ήταν άριστοι γνώστες
της ελληνικής γλώσσας, όλα τα επίσημα έγγραφα του Οθωμανικού κράτους και η
αλληλογραφία με τα λοιπά κράτη γινόταν στην ελληνική! και β) η Ορθοδοξία. Αυτοί
οι δύο πόλοι, άλλωστε κράτησαν ζωντανό το όνειρο.
Οι Φαναριώτες επίσης διακρίθηκαν ως Ηγεμόνες της
Μολδαβίας και της Βλαχίας, θέσεις με μεγάλη ισχύ και οικονομικές απολαβές. Από
τις αρχές του 18ου αιώνα έως και το 1821 τουλάχιστον 45 Φαναριώτες διετέλεσαν
Ηγεμόνες των δύο Παραδουνάβιων περιοχών.
Μετά την ελληνική επανάσταση και την απελευθέρωση του
ελληνικού κράτους, πολλοί Φαναριώτες ήρθαν στην Ελλάδα. Αντιμετωπίστηκαν με
καχυποψία και έχθρα από τους ντόπιους και κανείς δεν τους αναγνώρισε το έργο
τους. Τι ήταν αυτό που οδήγησε τους Παλαιοελλαδίτες να φερθούν έτσι; Η ζήλια
για τα πλούτη και τα μεγαλεία των Φαναριωτών; Η άποψη ότι ήταν Τουρκόφιλοι,
συνεργάτες του εχθρού; Η διαφορετική νοοτροπία; Γιατί έως και τα σύγχρονα
χρόνια οι ιστορικοί δεν αναγνωρίζουν το μεγάλο έργο των Φαναριωτών;
Υπήρχαν πολλές διαφορές νοοτροπίας τότε. Ο Μωραΐτης
και ο Ηπειρώτης που είχαν δώσει και αυτοί τη ζωή τους για την επανάσταση,
φορούσαν φουστανέλες και τσαρούχια και ήταν αγράμματοι (όχι επειδή δεν ήθελαν
τα γράμματα, αλλά επειδή ήταν φτωχοί και σκλάβοι και δεν είχαν την ευκαιρία να
τα μάθουν). Από την άλλη οι Φαναριώτες φορούσαν φράγκικα ρούχα, ήταν πλούσιοι
και ήξεραν πέντε γλώσσες ο καθένας τους. Οι Παλαιοελλαδίτες πάλεψαν για την
απελευθέρωση της Ελλάδας όπως μπορούσαν με όπλα και με πόλεμο. Από την άλλη οι
Φαναριώτες πάλεψαν με διπλωματία γράφοντας γράμματα και συνωμοτώντας. Οι
Παλαιοελλαδίτες ήθελαν την επανάσταση και να ελευθερώσουν όσο πιο πολλές
περιοχές μπορούσαν με το τσεκούρι. Οι Φαναριώτες πίστευαν στη μεγάλη ιδέα της
ανάκτησης της Πολυεθνικής Αυτοκρατορίας με αρχηγό την ελληνική νοοτροπία,
γλώσσα και θρησκεία. Δηλαδή, με άλλα λόγια πίστευαν στο όνειρο του Ρήγα
Βελεστινλή. Οι Παλαιοελλαδίτες είχαν ενστερνιστεί την ιδέα της Γαλλικής
Επανάστασης, της ισότητας και της ελευθερίας, ενώ οι Φαναριώτες αντιπροσώπευαν
το παλιό κατεστημένο: αριστοκράτες, δωροδοκίες, παλιά τζάκια.
Η Ελλάδα είχε απελευθερωθεί μετά από τετρακόσια χρόνια
και οι Έλληνες αντί να πορευτούν μαζί προσπαθώντας για ό,τι καλύτερο,
κατηγορούσαν τον ελληνισμό- ή έστω ένα κομμάτι του. Γιατί κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί
στους Φαναριώτες την ελληνικότητα! Γιατί άραγε ο πόλεμος με τα σπαθιά και τα
κουμπούρια είναι ανώτερος από τον πόλεμο της συνωμοσίας και της γραφειοκρατίας;
Πώς μπορεί κανείς να βαθμολογήσει τον πατριωτισμό και τις διαφορετικές
προσεγγίσεις του;
Πλέον στον 21ο αιώνα, το έργο των Φαναριωτών είναι
γνωστό στους Έλληνες. Έχουμε δυστυχώς βρει άλλα πράγματα για να μαλώνουμε
μεταξύ μας. Θα ήθελα να κλείσω αυτό το κείμενο αντιγράφοντας τα λόγια ενός πολύ
αγαπημένου μου Έλληνα, του μεγάλου Διονύση Ρώμα. Τα έχει γράψει με αφορμή το
θέμα των Φαναριωτών και της έχθρας που αντιμετώπισαν από τον υπόλοιπο ελληνικό
λαό.
«Όλα αυτά όμως ήτανε χολή και
ξίδι για έναν κόσμο που μόλις είχε αποτινάξει το ζυγό του πασά και του μπέη και
θεωρούσε κάθε υπεροχή σαν μια καταπάτηση της ιερής αρχής «Ελευθερία, Ισότης,
Αδελφότης». Πρόκειται για την αιώνια -και τόσο ανθρώπινη- παρερμηνεία της
ισότητας σαν αναγκαστικού υποβιβασμού του δυνατού στα επίπεδα του αδύναμου και
όχι σαν προώθηση του τελευταίου στο επίπεδο του πρώτου.»
Εύη Ρούτουλα
http://anastasiosds.blogspot.gr/2016/01/blog-post_26.html
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου