«Μια χώρα υπάρχει εις τον κόσμον, το όρος Άθως, άξια μεγάλου θαυμασμού. Έχει θαυμάσιο κλίμα και κάθε είδους βάστηση . Λούζεται απο καθαρές του ήλιου ακτίνε και στολίζεται με δέντρα πολυποίκιλα, με άλση και λειμώνες. Είναι πλούσιο απο έργα ανθρώπων . Εδώ έχουν συγκεντρωθεί όλα τα γνωρίσματα της αρετής, είτε στη φύση κοιτάξει κανείς, είτε στο μοναζικό βίο των ανθρώπων.» - Νικηφόρος Γρηγοράς βυζαντινός ιστορικός.
Μια φορά , πίσω στα χρόνια του μύθου, ένας πελώριος γίγαντας που τον έλεγαν Άθω πέταξε καταπάνω σε έναν θεό έναν τεράστιο βράχο, τον οποίο μετά κατοίκησαν οι άνθρωποι...Κάπως έτσι θα ξεκινούσε ένα παραμύθι για τη χερσόνησο του Άθω. Τα υλικά του ονείρου είναι κι εδώ τα γνωστά, όπως σε όλο το Αιγαίο: πέτρα και βελανίδια, ελιές και γλυκός χειμώνας, αέρας τραγικός και το ταξίδι στο χρόνο ξεκινά. Η ανήσυχη ακτογραμμή της αθωνικής χερσονήσου θα φιλοξενήσει στα μάτια του περιηγητή, του προσκυνητή που δε μπορεί να περάσει τις ιερές πύλες σεβόμενος το άβατο. Πελασγοί και Τρώες που έφτασαν πρόσφυγες εδώ ήταν οι πρώτοι του κάτοικοι, καθώς και Χαλκιδείς που εποίκησαν την «Χαλκιδική» χερσόνησο τον 7ο αι. π.χ. Οι κάτοικοι τιυ γρήγορα ανέπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό , αλλά ο Πελοπονησιακός πόλεμος έγινε αιτία να καταστραφούν πολλές πόλεις. Όμως, μπροστα στον κίνδυνο, η ομόνοια είναι η μόνη απάνστηση: το «Κοινό των Χαλκιδέων επί Θράκης» άρχισε να γίνεται υπολογίσημη δύναμη, γι’ αυτό μπήκε στο στόχαστρο του Φιλίππου της Μακεδονίας, του βασιλιά που κατόρθωσε να εντάξει την περιοχή στο Βασίλειό του (348 πχ). Στα ερείπια της πόλης Σάνης του Άθω χτίστηκε μια νέα πόλη και όλη η περιοχή ακολούθησε έκτοτε τη μακεδονική μοίρα. Λίγο προτου ο απόστολος Παύλος φτάσει απο την Εγνατία (50μχ) στη Θες/κη, ο Άθως αποτελεί ρωμαϊκή αποικία-ή τουλάχιστον τμήμα της. Σύμφωνα με μια ρωσική παράδοση , η ίδια η Παναγία, μετά την Ανάσταση , κήρυξε τον χριστιανισμό απο τον κόλπο της μονής Ιβήρων , στον ειδωλολατρικό ως τότε Άθω. Με καταστροφές απο Γότθους και Ούννους πορεύτηκε ως τον 9ο αι., οπότε ξεκίνησε και η συστηματική οργάνωση του ορθόδοξου μοναχισμού. Το Άγιον Όρος, όπως καθιερώθηκε με χρυσόβουλο η ονομασία του Άθω απο τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό (11ο αι.), ενισχύθηκε με βυζαντινές αυτοκρατορικές επιχορηγήσεις. Ως τον 10 αι., το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου ήταν ιδιοκτησία των μονών, οι οποίες απορροφούσαν γοργά και κτήματα βυζαντινών αξιωματούχων. Όλες όμως ανεξαιρέτως οι μονές του Όρους αντιμετώπισαν τη μάστιγα των πειρατών και των πυρκαγιών, όπως 3 αιώνες αργότερα θα αντιμετωπίσουν τη λαίλαπα των Καταλανων , οι οποίοι θα λεηλατήσουν 2 ολόκληρα χρόνια ανενόχλητοι τα παραθαλάσσια μέρη. Οι μοναχοί του Άθω εξοντώθηκαν απο Φραγκούς και Λατίνους, ενώ στην περίοδο της Τουρκοκρατίας απόλαυσαν μια κάποια αυτονομία απο τους σουλτάνους. Είναι χαρακτηριστικό ότι απευθύνονταν στις τουρκικές αρχές στα ελληνικά.
Το 1794 ιδρύθηε η Αθωνιάδα Ακαδημία στα πλαίσια μιάς νέας περιόδου ακμής του Όρους, με φωτισμένους δασκάλους. Όλα χάθηκαν όμως μαζί με την Επανάσταση και μόλις μετά το 1826 άρχισαν οι μοναχοί να επιστ΄ρφουν στα ρημαγμένα μοναστήρια, σχδόν πάνω στην ώρα για να τα προστατεύσουν απο το κίνημα του πνασλαβισμού, των 4000(!) ρώσων μοναχών που κατέβηκαν κατά κύματα σύμφωνα με τις πολιτικές οδηγίες της ρωσικής κυβέρνησης. Το 1821 όμως πήραν ανοχτά το μέρος της Επανσάστασης ακολουθώντας τον ήραν Εμμανουήλ Παππά , με αποτέλσμα να εισβάλουν στο Όρος για πρώτη φορά 3000 Τούρκοι και να επικηρύξουν τον αγωνιστή στην αστρονομική τιμή των 2.500.000 γροσίων. Με φροντίδες των μοναχών εστάλησαν 6.000 γυναικόπαιδα με ψαριανά πλοία στα νησιά, ενώ 10.000 μαρτύρησαν ή πουλήθηκαν απο τους Τούρκους. Το 1878, νέες προσπάθειες για ενανάσταση στη Χαλκιδική ματαιώνονται εν οι μονές πρέπει τώρα να αντιμετωπίσουν και τις βουλγαρικές επιδρομές. Τέλος , την περίοδο των βαλκανικών πολέμων (1912) Έλληνες αντάρτες ξεσήκωσαν τα χωριά και κήρυξαν την ένωση με την Ελλάδα.
Στις 5/11/1912 ελληνικά πολεμικά πλοία με επικεφαλής τον «Αβέρωφ» ύψωσαν στο λιμάνι της Δάφνης την ελληνική σημαία. 14 χρόνια αργότερα αναγνωρίζεται απο το ελληνικό κράτος το καθεστός του Αγίου Όρους, αν και ο πληθυσμός του είχε αποδεκατιστεί.
Το 1922 εκατοντάδες πρόσφυγες κατέφυγαν στον Άθω να δουλέψουν στα μοναστηκά κτήματα, απομονωμένοι , διωγμένοι απο τους συμπατριώτες τους ως μιάσματα...Τα περισσότερα σπίτια στην Ουρανούπολη χτίστηκαν για να στεγάσουν τους πρόσφυγεες της Ιωνίας. Λίγο αργότερρα όμως, τα οικονομικά προβλήματα επέβαλλαν το ιδιόρυθμο καθεστός, σύμφωνα με το οποίο κάθε μοναχός ασκήτευε απο μόνος του εξασφαλίζοντας παράλληλα τα προς το ζήν.
Η μοναδική μοναστική πολιτεία στον κόσμο υπήρξε το λίκνο της τυπογραφίας και τς αγιογραφίας, με πανάξιους εκπροσώπους τον Θεοφάνη και τον Πανσέληνο, των οποίων οι βλοσυροί , αυστηροί άγιοι έλαμψαν στα Καθολικά της.
Πρώτος οικιστής θεωρρείται ο Πέτρος ο Αθωνίτης(7ος αι. μχ) και αγρότες μοναχοί που πλήθυναν απο τον 9ο αι. Η περίοδος ανάμεσα στους 10ο και 12ο αι. είναι η χρυσή περίοδος ακμής του Άθω, με την ακτινοβολία του να σκεπάζει όλα τα Βαλκάνια ως τη μακρινή Ρωσία. Τα προνόμια του κύρωσε ο Πορθητής.
Οι μονές επιμένουν ν’ακολουθούν και σήμερα το βυζαντινό ωρολόγιο και το Ιουλιανό ημερολόγιο, τουτέστιν η δύση του ήλιου είναι το πέρας της μέρας.
Το Όρος είναι αυτοδιοικούμενο τμήμα του ελληνικού κράτους. Υπάγεται στο ΥΠΕΞ και διοικείται με το σύστημα του νομού. Μοναστήρια, σκήτες και κελιά, καλύβες και καθίσματα, ερημητήρια, ησυχαστήρια (τα φοβερά Καρούλια ) –όλα αποτελούν την ιερά Κοινότητα του Όρους , το Περιβόλι της Παναγίας. 20 αντιπρόσωποι απο τις ισάριθμες μονές ασκούν ετήσια θητεία κατέχοντας ως σώμα τη δικαστική , νομοθετική και εκτελεστική εξουσία. Για τις καθημερινές υποθέσεις, υπάρχει ο επιστάτης και ο πρωτοεπιστάτης και ιδιωτική αστυνομία. Στις Καρυές , την πρωτεύουσα του Άθω, εδεύει ο πολιτικός διοικητής που εξαρτάται απο το ΥΠΕΞ και έχει συμβουλευτική γνώμη στις συνεδριάσεις της Ιεράς Κοινότητας.
Σήμερα οι ελπίδες είναι πολλές και καλές γι’ αυτό το υπερχρονικό περιβολάκι, που αναμετράται με τους καιρούς υψώνοντας τα πέτρινα τείχη της ψυχής του.
• Στον Άθω μπορεί κανείς να πάει πεζοπορώντας, με αυτοκίνητο ή καΐκι, ακολουθώντας τα δημοφιλή δρομολόγια απο την Ουρανούπολη στη Δάφνη ή απο την Ιερισσό ως τη Μεγίστη Λαύρα
Της Κατερίνας Κορρέ
Απο το περιοδικό ‘’άωτον’’
Μονή ΚωνσταμονίτουΤο καϊκι ξεκίνησε πολύ πρωΐ, για να παρολάβουμε το εκτυφλωτικό φώς του ήλιου της ανατολής που, ανεβαίνοντας πίσω απο τη ραχοκοκακιά του Άθω, θα μας εμπίδιζε να διακρίνουμε πάνω απο την θαλασσινή αύρα τα μοναστήρια της δυτικής πλευράς. Βυθισμένη μέσα σε δάσος απο βελανιδιές και κυπαρίσσια , η μονή Κωνσταμονίτου δεν διακρίνεται απο τη θάλασσα. Μόλις περάσαμε τον αρσανά μιας άλλης «αθέατης» μονής , της μονής Ζωγράφου, μας πληροφορούν ότι «βρίσκεται εκεί» δείχνοντας αόριστα κάπου στον ορίζοντα του ορεινού κορμού της χερσονήσου , σε ευθεία γραμμή πάνω απο τον αρσανά της. Ο κόσμος μέσα στο καΐκι συζητά για τις θαυματουργές της εικόνες, τον Άγιο Στέφανο και τη Θεοτόκο Αντιφωνήτρια. Σύμφωνα με το θρύλο, η εικόνα του πρώτου ήρθε μόνη της στο Όρος απο τα Ιεροσόλυμα της περίοδο της εικονομαχίας, μοσοκαμμένη και με σχισμή στο αριστερό μάτι. Για την Θεοτόκο Αντιφωνήτρια, υπάρχει ο θρύλος ότι την ημέρα της εορτής της μονής κι ενώ υπήρχε έλλειψη λαδιού , το πιθάρι που βρισκόταν κάτω απο την εικόνα γέμισε με λάδι , ενώ η Παναγία «αντιφώνησε» δηλ. Διαβεβαίωσε τον δύπιστο δοχειάρη (αποθηκάριο) ότι επρόκειτο βέβαια για θαύμα.
Το μοναστήρι πήρε το όμονά το απο την παράδοση , που θέλει την ίδρυσή του απο τον Κώνσταντα, γιο του Μ. Κωνσταντίνου ή απο κάποιον ασκητή απο την Κασταμονή της Μικράς Ασίας. Είχε ταραγμένο βίο. Τον 14ο αι. κατεστράφη απο τους Καταλανόυς και ανοικοδομήθηκε σύμφωνα με χρυσόβουλο του Ιω. Ε΄ Παλαιολόγου το 1351. Η οικονομική κρίση στην οποία την οδήγησαν οι ασήκωτοι τουρκικοί φόροι κόντεψε να την ερημώσει, ενώ τις ζημιές άλλης μιας φωτιάς τον 16ο αι. ανέλαβαν να καλύψουν Σέρβοι ευεργέτες. Η οριστική ανάδειξη της μονής συτελέστηκε το 1819, οπότε και η κυρά-Βασιλική (του Αλή πασά) δώρησε χρήματα στον ηγούμενο Χρύσανθο για την ανοικοδόμηση της ανατολικής της πλευράς. Με πληροφορούν ότι είναι εξίσου εντυπωσιακό με το εξωτερικό , το Καθολικό της, το οποίο ανεγέρθη σωρίς τοιχογραφίες, κατα τον λιτό αγειορείτικο τύπο. Σε 9 ακόμα παρεκκλήσια δεσπόζει η μονή , η οποία διατηρέι και αξιόλογη βιβλιοθήκη, με 110 χειρόγραφα και μεγάλο αριθμό εντύπων βιβλίων.
Μονή Δοχειαρίου
Ο ήλιος αχνοφαίνεται πίσω απο τον Άθω όταν αντικρύζουμε τη μονή Δοχειαρίου , ευτυχώς παραθαλάσσια, με τις βυζαντινές καμάρες , τους πύργους και τους ξύλινους εξώστες. Ο πετρόχτιστος αρσανάς της είναι πολύ κοντά μας, διακρίνω κίνηση στο υπόγειο στέγαστρο του. Η μονή ιδρύθηκε πρίν το 972, απο το μοναχό Ευθύμιο, δοχειάριο της Μεγίστης Λαύρας. Ευεργέτες της υπήρξαν πολλοί βυζαντινοί αυτοκράτορες αλλά δυστυχώς το 1578 χτυπήθηκε ανελέητα απο πειράτες , τη μάστιγα της χερσονήσου , εξαιτίας της επισφαλούς της θέσης δίπλα στη θάλασσα. Το 17-18ο αι. χτίστηκαν νέρες πτέρυγες με χορηγίες μολδοβλάχων ηγεμόνων.
Τους θησαυτούς της όμως άρπαξαν οι Τούρκοι, που δήμευσαν και τα κτήματα της. Η Παναγία Γοργοεπίκοος, το κυριότερο απο τα 9 παρεκκλήσια της, στην περίπτωση αυτή δεν έστερξε να βοηθήσει ώστε να κατατροπωθούν οι καταστροφείς των ιερών κειμηλίων. Οι συνταξιδιώτες μου σχολιάζουν ότι εντούτοις, τύφλωσε τον τραπεζάρη της μονής γιατί περνούσε απο την εικόνα της με αναμένο πυρσό και την κατέστρεφε, αν και τον είχε προειδοποιήσει. «Άγνωσταί αι βουλαί...»
Ένας επιβλητικός βυζαντινός πύργος δεσπόζει στο βόρειο μέρος της μονής και στεγάζει μια βιβλιοθήκη 5.000 βιλίβων , πεςργαμηνών και 441 χειρογράφων , ιδιαίτερα εικονογραφημέων. Το πλινθοπερίκλειστο Καθολικό της, ψηλό και ευρύχωρο, βρίσκεται στο κάτων μέρος της αυλής, πρός τη θάλασσα. Αφιερωμένο στους Ταξιάρχες, περιλαμβάνει εξαιρετικές τοιχογραφίες της κρητικής σχολής, οι περισσότερες απο τις οποίες αποδίδονται στο Τζώρτζη (1586): η ρίζα του Ιεσσαί και η Δευτερα Παρουσία έχουν συζητηθεί αρκετά απο ειδικούς της τέχνης. Το μεγαλύτερο μέρος των τοιχογραφιών όμως επιζωγραφίστηκε το 1855. Εξαιρετικής ομορφιάς και τέχνης είναι επίσης το ξυλόγλυπτο κιβώτιο και το τέμπλο του Καθολικού. Στον οδηγό χαζεύω μια υπέροχη τοιχογραφία: κάποιος αγιος , του οποίου το όνομα δεν διακρίνεται , βγάζει ένα αγκάθι απο το πόδι ένός λιονταριού που τον κοιτάζει με ευγνωμοσύνη. Πρόκειται για μια συμφωνία φωτός ανάμεσα σε δυο φαινομενικά ασυμβίβαστες υπάρξεις, ακριβώς όπως στο Όρος συμβιώνουν το πραγματικό και το υπερβατικό.
Μονή ΞενοφώντοςΛιγότερα απο 20 λεπτά δρόμος χωρίζει τη μονή Ξενοφώντος απο την Δοχειαρίου. Αυτό που εντυπωσιάζει αμέσως με το μάτι , στην θαλασσινή δυτική της πλευρά, είναι η πέτρινη θεμελίωση με τις διακοπτόμενες καμάρες πάνω στην οποία συνωστίζονται τα κελιά των μοναχών αλλά και τα διάφορα δωμάτια για τις άλλες λειτουργίες του συγκροτήματος. Ο τρούλος του καθολικού , αποφασισμένος, ορθώνεται καθαρά στο κέντρο της μονής, αφιερωμένο στον Αγ. Γεώργιο. Ιστορικά η μονή αναφέρεται για πρώτη φορά στα χρόνια του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ΄Βοτανειάτη (1083). Η ιστορία έχει κι εδώ πάρει το γνωστό μονοπάτι :πειρατικές επιδρομές, καταστροφές και ανακαινίσεις με δωρεές βυζάντινών ηγεμόνων των παραδουνάβιων περιοχών , πυρκαγιές που κατέκαψαν τον έντυπο πλούτο της, λεηλασίες και επαχθείς φόροι των τούρκων , ευεργεσίες απο λαϊκούς.
Απο τον σχετικό οδηγό πληροφορούμαι ότι η μονή διαθέτει το μεγαλύτερο ελληνικό καθολικό στο Όρος, με πολύχρωμο μαρμάρινο τέμπλο χωρίς τοιχογραφίες, αλλά με τις περίφημες ψηφιδωτές εικόνες των αγίων Δημητρίου και Γεωργίου. Λίγα μέτρα όμως πιο πάνω, το εύρημα ξαφνιάζει:υπάρχει και δεύτερο , παλαιότερο καθολικό, ο νάρθηκας του οποίου ενσωματώνεται στην δυτική πλευρά των κελιών της τράπεζας, το οποίο φέρει τοιχογραφίες Κρητικής σχολής και ξυλόγλυπτο τέμπλο του17ου αι. οι συνταξιδιώτες μου συμφωνούν ότι τα πολυτιμότερα κειμήλια της μονής είναι το τεμάχιο απο το Τίμιο Ξύλο και τα 300 περίπου χειρόγραφα στην οργανωμένη βιβλιοθήκη.
Η ωραία αγιορείτικη παραλία μπροστά απο τη μονή φιλοξενεί πρός στιγμή δύο βάρκες, ίσως των μοναχών που εφοδιάζουν με ψάρια το μαγειρίο- η περιοχή έχει πολλά χταπόδια, με διαβεβαιώνουν. Ένας χωματόδρομος που ξεκινά απο την παραλία οδηγεί, καθώς έμαθα, στα βοειανατολικά της μονής , στην Σκήτη Ξενοφώντος, όπου έζησε για λίγο ο λογοτέχνης μας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Αν περνούσα ένα δυο χρόνια πρίν, θα προλάβαινα τις εργασίες συντήρησης και ανοικοδόμησης του εξωτερικού τείχους.
Και η σύγχρονη θλίψη: δύο απ’ τα μεγαλύτερα κειμήλια της μονής , ένα ευαγγλίο του 9ου και ένα του 11ου αι. «αγοράστηκαν» απο τον άγγλο «περιηγητή» R. Curzon. Φυσικά χάθηκαν για πάντα.
Μονή Αγ. Παντελεήμονος.Ο επόμενος ορμίσκος κρύβει μια επιβλητική έκπληξη: το μοναστήρι του Αγ. Παντελεήμονα, δίπλα στο κύμα, μια ρωσική συμφωνία πέτρας, ασβέστη και τρούλου, που θυμίζει μια μκρή , πολυάνθρωπη πόλη. Κι αυτό ακριβώς φιλοδοξουσε να γίνει το μοναστήρι αυτό , μια πόλη καίριας επιρροής στα Βαλκάνια, μοχλός περισσότερο της επεκτατικής ρωσικής πολιτικής παρά ησυχαστήριο της ψυχής απο τα εγκόσμια.
Η παλιά μονή βρισκόταν στα βορειονατολικά της σημερινής στη θέση Παλαιομονάστηρο, ιδρυμένη και ελληνικότατη πρίν το 988 ως Μονή Θεσσαλονικέως. Καταστράφηκε όμως απο μεγάλη πυργκαγιά. Η ελληνιρωσική « Μονή των Ρούσων» δημιουργήθηκε απο ρώσους μοναχούς. Ισοπεδώθηκε όμως απο Καταλανούς πειρατές. Σέρβοι μοναχοί ήταν εκείνοι που βοήθησαν στην επιβίωση της. Ως τον 18ο αι. ήρθαν τόσοι Ρώσοι , ώστε αλλοιώθηκε ο πληθισμός του μοναστηριού. Μετακόμισαν τότε (1765) στν ωραία παραλία και τα χρήματα για να γίνει εκεί μοναστήρι παρείχαν οι ηγεμόνες της Βλαχίας Καλλιμάχηδες. Η Επανάσταση του 1821 το οδήγησε σε άσχημη κατάσταση. Ρώσοι μοναχοί κατάβαιναν έκτοτε κατά κύματα, με ευλογίες και γενναίες χορηγίες της ρωσικής κυβέρνησης. Ως το 1900, πάνω απο 2.000 ρώσοι μοναχοί κατάλυσαν στην μονή. Φυσικά πλειοψήφησαν και ψήφισαν δικό τους ηγούμενο. Το μοναστήρι έγιεν έτσι ρωσικό. Σχέδια υπήρχαν για τη διμιουργία μια μικρής ρωσικής...πόλης στον Άθω., η Οκτωβριανή Επανάσταση όμως ακύρωση τα πάντα.
Πίσω απο την υπέροχη , βοσταλωτή παραλία υψώνεται , πάνω απο πλατάνια και καστανιές, θεόρατα κτίρια πενταόροφα και εξαόροφα. Πρόκειται για ένα επιβλητικό συγκρότημα 3.000 κελιών στη μέση του οποίου διακρίνονται οι χαρακτηριστικοί βολβόμορφοι τρούλοι του καθολικού της μονής, το οποίο έχει 8 τρούλους επενδεδυμένους με καταπράσσινο μολύβι και συνοδεύεται απο το επίσης κωδωνοστάσιο με την τεράστια καμπάνα των 13 τόνων. Ο ναός, που είναι αφιερωμένος στην Αγία Σκέπη, έχει ταχθεί επίσης και στον Αλέξανδρο Νιέφσκι. Σήμερα, ελάχιστοι Έλληνες επισκέπτες διαλέγουν το μοναστήρι για διανυκτέρευση. Άλλωστε, μόνο δύο απο τον 33 μοναχούς είναι Έλληνες. Τι μένει απο την ιστορία και την πραγματικότητα στην απατηλή μνήμη; Ο παφλασμός των κυμάτων και ο ήλιος να λάμπει στους τρούλους. Ναι, και η γιγάντια καμπάνα που χτυπά, πάντα στην ώρα των ανθρώπων...
Μονή ΞηροποτάμουΤα ταξίδι συνεχίζεται καθώς το βλέμμα υψώνεται πάνω απο τον κόλπο της Δάφνης, σ’ ένα πλάτωμα του Άθω. Η Μονή Ξηροποτάμου που ορθώνεται , ίσως είναι η παλαιότερη μονή του Όρους. Αφιερωμένη στους 40 Μάρτυρες, στέκει στο μέσο της χερσονήσου. Παλιότερα ήταν μια απο τις πιο πλούσιες μονές, με περιουσία ως τη μονή Ιβήρων και δάσος απο αγριοκαστανιές.
Η παράδοση αναφέρει πως φτιάχτηκε απο την αυτοκράτειρα Πουλχερία το 424 ή τον Παύλο Ξηροποταμίτη το 960 μ.Χ. Ως πρός τον καθορισμό του περιουσιακού πλούτου της μονής , αυτός καθορίστηκε απο έναν αγώνα...βάδην μεταξύ των ιδρυτών μοναχών Αθανασίου και Παύλου , της Μεγίστης Λαύρας και Ξηροποτάμου αντίστοιχα. Για να προσδιοριστούν τα κτήματα που θα κατείχε η κάθε μονή, οι μοναχοί συμφώνησαν να ξεκινήσουν το περπάτημα απο τον Όρθο, ώσπου να συναντηθούν και, όση απόσταση κάλυπτε ο καθένας αυτή θα ανήκε και στη μονή του. Ο πονηρός μοναχός Παύλος όμως ξεκίνησε πρίν τον Όρθο, τον οποίο έψαλε...καθ’ οδόν! Έχοντας το προβάδισμα, συνάντησε τον Αθανάσιο στη σημερινή μονή Αγ. Παύλου , καλύπτωντας τα μέγιστα σε απόσταση.
Τα κειμήλια της αρκετά και μοναδικά, διασώθηκαν απο τις τουλάχιστον τέσσερις καταστροφικές φωτιές στην ιστορία της ( η τελευταία το 1952 και 1972), της έκαψαν ολοσχερώς. Ιδιαίτερη ακμή σημείωσε τους 12-12ο αι., αλλά στα χρόνια της Φραγκοκρατίας άρχισε να παρακμάζει.
Η Μονή Ξηροποτάμου είναι ασφαλώς απο τις πιο όμορφες με καστρόπετρα στα θεμέλια της και πορφυρές καμάρες στα παράθυρα των κελιών. Απο μακρυά διακρίνονται μόνο οι εξώστες της, ξύλινες κατασκευές που επεκτείνουν τη θέα στο αθωνικό άπειρο. Αυτό το άπειρο θα μετρούσε και ο μοναχός Καισάριος με χάρακα στον Άθω: «για τούτον και σε δίκαιον σε ονομάζουν όλοι της Παναγίας Δέσποινας, κήπον και περιβόλι...»
Μονή Σίμωνος Πέτρας
Φώς και θάλασσα...Ο ταπεινός αρσανάς της μονής Σίμωνος Πέτρας δεν προδιαθέτει για τον υποβλητικό κυρίαρχο του, το ομώνυμο επταόροφο (!) μοναστήρι που ακροβολίζεται πάνω σε μια κάθετη πλαγιά του βουνού. Τα αριστούργημα αυτό της αρχιτεκτονικής, εκμεταλλεύεται το χάος του Άθω κάνοντας το προμαχώνα του.
Το υπερβατικό σημάδευε πάντα την ιστορία του μοναστηριού, ήδη απο την ίδρυσή του. Λέγεται ότι ο Όσιος Σίμων το έχτισε σε αυτή τη θέση τον 14ο αι. ακολουθώντας ένα χριστουγεννιάτικο αστέρι. Κι όταν οι χτίστες που προσελήφθησαν για να το φτιάξουν φοβήθηκαν να μετεωριστούν πάνω απο το γκρεμό, ένα θαύμα τους απέδειξε ότι «το θέλει ο Θεός»: ο υποτακτικός που κερνούσε τους χτίστες, γλίστρισε κι έκανε να πέσει στον γκρεμό, αλλά επί πτερύγων σηκώθηκε, ολοζώντανος και χαμογελαστός. Η «Νέα Βηθλεέμ» τάχθηκε βέβαια στη γέννηση του Χριστού.
Τα κατακόρυφα βράχια προς στιγμή σε ξεγελούν...Το μοναστήρι φαίνεται χαμηλού ύψους απο το μικρό καϊκάκι μας· η πέτρινη θεμελίωση του παραμένει κρυμμένη απο τον βραχώδη όγκο που υψώνεται μπροστά στα μάτια μας. Εντούτοις , η πέτρα του Σίμωνα θα γινόταν ασπίδα του, αφού μόνο ένας απο τους επιδρομείς των υπολοίπων μονών του Άθω τόλμησε να φτασει ως εδώ-κι αυτοί ήταν Τούρκοι. Επενειλημμένες όμως πυρκαγιές(ιδίως εκείνη του 1580 που την κατέστρεψαν τον πλούτο του, αφήνοντάς το σχεδόν απο αγιογραφίες και κειμήλια.
Κοινοβιακή μμονή, στα μέσα του προηγούμενου αιώνα ίσα που είχε πεντέξι μοναχούς· τα χρέη της ήταν πολλά και η κατάσταση του χτίσματος επικίνδυνη. Ευτυχώς, εκτεταμένα αναστηλωτικά έργα γίνονται σήμερα και ο πληθυσμός της ενισχύθηκε απο μορφωμένους νέους μοναχούς των μετεώρων οι οποίοι , σύμφωνα με την πάνδημη εππιβεβαίωση των συνεπιβατών μου στο καϊκάκι, είναι οι πιο χαμογελαστοί του Όρους. Το μάτι βέβαια εξακολουθεί να δυσπιστεί για την ασφάλεια που παρέχουν οι απλωταριές της, τα μπαλκόνια εκείνα που ζώνουν τους ορόφους του συγκροτήματος κοιτάζοντας το θαλασσινό ορίζοντα μέχρι εκεί που παύει πια να ορίζει...Ίσως όμως κι αυτο να είναι θέμα πίστης τελικά.
Μονή Γρηγορίου.
«Ένας μικρός παράδεισος!» σκέφτηκα καθώς πλέαμε στον όρμο της μονής Γρηγορίου και αντικρύζοντας τον τρισχαριωμένο αρσανά της. Η μονή των δύο Γρηγορίων που είναι αφιερωμένη στον Άγ. Νικόλαο, βρίσκεται λίγο πιο πάνω, χτισμένη στα απόμερα βράχια της ακτής, σε μια απο τις ωραιότερες τοποθεσίες της χερσονήσου. Για χρόνια φτωχο , το μικρό μοναστήρι πορεύθηκε απο χρήματα που έστελναν παραδουνάβιοι ηγεμωνες. Αγαρηνοί πειρατές, φτώχεια και φωτιές ( η μεγαλύτερη το 1761 που το κετέστρεψε ολοσχερώς), δεν μπόιρεσαν να κάμψουν την πίστη των μοναχών του Ιωακείμ Μακρυγένη , που κατάφεραν να το ξαναχτίσουν μετά απο 22 χρόνια. Σμαραγδένια, κυπαρίσσια και κληματαριές, καλοστρωμένα καλντερίμια που οδηγόυν εντός του περιβόλου της μονής, μια συμφωνία απο εξώστε, βυζαντινές καμάρες, παράθυρα και πέτρα, προσφέρεται απλώχερα σταμάτια μας, αφού η μονή είναι χρισμένη κυριολακτικά πάνω στο κύμα.
Κοινοβιακή μονή, κατέχει αρκετούς θησαυρούς, και σημαντική βιβλιοθήκη. Το καθολικό της είνα αγιογραφημένο απο λαϊους ζωγράφους της Καστροιάς. Το σημαντικότερο όμως μετά το τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου είναι η φορητή εικόνα της Παναγιάς Γαλακτοτροφούσας, που απεικονίζει τη Θεοτόκο να θηλάζει το μικρό Χριστό- λικνισμένη στα λαγάζι του Αιγαίου, θα πρόσθετα...
Μονή Διονυσίου
Σε απόσταση μόλις 10 λεπτών απο τη μονή Γρηγορίου , είναι η επόμενη μονή. Ο ήλιος έχει σηκωθεί πια για τα καλά (είναι περίπου 10:30) το πρωί. Λουσμένη στο φως πάνω απο έναν απότομο βράχο που κρέμεται κυριολεκτικά πάνω απο τα κεφάλια μας, είναι «φυτρωμένη» η μονή Διονυσίου, απο τις μεγαλύτερες του Όρους. Ο όσιο Διονύσιος κατάφερε να χτίσει τα τείχει και του πύργο της μονής της «Νέας Πέτρας» το 1362 χάρη στις γενναίες χορηγίες των Κομνηνών της Τραπεζούντας, των Παλαιολόγων και των Μολδοβλαχών ηγεμόνων.
Οι ξύλινοι εξώστες κρέμονται 80 μ πάνω απο τη θάλασσα. Ούτε κι αυτό το μοναστήρι γλίτωσε απο τη φωτιά. Απο την ερήμωση όμως το έσωσαν οι χορηγίες ιδιωτών , όπως ο Ιω. Φραγγόπουλος, πρεσβευτής της Αυστρίας στην Κωνσταντινούπολη (1800) που κοινοβίασαν στη μονή και της μεταβίβασαν την περιουσία τους όταν πεθανάν.
Το καθολικό της μονή, πεντάτρουλο και μολυβδοσκέπαστο , είναι αφιερωμένο στον Ιω. Πρόδρομο. Παρουσιάζει ιδιαίτερο αριχτεκτονικό σχήμα, ιδίως στην ανατολική του πλευρά που σχηματίζονται τα «τυπικαριά», εξωτερικά οκταγωνικοί και σωτερικά κυκλικοί χώροι για λατευτικούς σκοπούς. Οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του καθολικού ανήκουν στον κρητικό Τζώρτζη και στον Ευφρόσυνο (1542), ενώ σπουδαίο είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού , επιχρυσωμένο με ατόφιο χρυσάφι και στολισμένο με φίλντισι. Κι όμως το σημαντικότερο κειμήλιο για τον ελληνισμό βρίσκεται στο παρεκκλήσι της Θεοτόκου: Η «Παναγιά του Ακάθιστου Ύμνου» η αρχαιότερη εικόνα της Θεοτοκου απο κηρομάστιχο. Σύμφωνα με το θρύλο, αυτή την εικόνα έφερε ο πατριάρχης Σέργιος σε λιτανεία στα τείχη της Κωνστανινούπολης, όταν απειλήθηκε η ύπαρξη της βασιλεύουσας απο τους Αβάρους (626 μ.Χ.) , τα ταραγμένα χρόνια του «Τη Υπαρμάχω» και του υγρου πυρός...
Μονή Αγ. Παύλου
Ο Άθωνας στεφανώνει τον Άγιο Παύλο, που χτίστηκε πλάι σε ένα μεγάλο χείμαρρο ( της Καλάθας), κάστρο περισσότερο παρά μοναστήρι, αφιερωμένο στην Υπαπαντή του Κυρίου. Στην απόληξη της ξηράς, οι μεγάλοι όγκοι στρογγυλεμένων βράχων μαρτυρούν τις συχνές πλημμύρες που απειλούν την περιοχή( κάποτε ονομαζόταν «Δύο Χείμαρροι».
Η παράδοση το θέλει να ιδρύθηκε στα τέλη του 8ου αι. απο το μοναχό Παύλο Ξηροποταμηννό, στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Χάρη όμως στις προσπάθειες των σέρων μοναχών Ραδώνια και Πηγάση και τις χορηγίες των Παλαιολόγων , έγινε πραγματικό μονστήρι.
Απρόσμενη εύνοια βρήκε και απο τη Μάρα, μητριά του Μωάμεθ Β΄του Πορθητή, ο οποίος της χάρισε θησαυρούς που είχε κατακλέψει απο την Πόλη στην τραγική Άλωση του 1453, ανάμεσα στους οποίους και τα δώρα των μάγων στο Χριστό. Λέγεται ότι η Μάρα, που ήταν Σέρβα, θέλησε να μεταφέρι η ίδια τα δώρα στη μονή , αλλά μια φωνή τη σταμάτησε λε΄γοντάς της ότι στο Όρος υπάρχει βασίλισσα , η Θεοτόκος. Ο σουλτάνος βέβαια δεν παρέλειψε να απειλησει και τελικά να καταληστέψει το μοναστήρι, το οποίο δεν έσωσαν οι γραφικές επάλξεις του. Στα χρόνια της Επανάστασηςερημώθηκε αφού οι μοναχοί προσέτρεξαν στον Αγώνα. Μετά απο πυρκαγιές (φυσικά), πλημμύρες και καταστροφές, χρειάστηκε να ξαναχτιστεί σχεδόν απο την αρχή την εποχή των βαλκανικών πολέμων. Το παλιό καθολικό της μονης είχε τοιχογραφίες της μακεδονικής σχολής, που δυστιχώς δεν σώζονται.
Αυτο που διατηρείται ευτυχώς είναι ιστορικά έγγραφα , χειρογραφα κώδικες και 15.000 περίπου έντυπα βιβλία , στην καλά ργανωμένη βιβλιοθήκη της.
Μονή Μεγίστης Λαυρας.
Στην στροφή του πλοίου προς τον βορρά, ο καιρός φαίνεται προς στιγμή να χαλάει. Τα βράχια γίνονται πιο απόκρημνα κι εμείς σκεφτόμαστε τον υπερήφανο περσικό στόλο του Μαρδόνιου των 30.000 στρατιωτών, 2500 χρόνια μακριά απο αυτο το δροσερό Αύγουστο του 2004 , που ναυάγησε στα νερά του Νυμφαίου , στην προσπάθεια του να κυριεύσει τη Μακεδονία. Ο επόμενος σατράπης της Περσίας , ο Ξέρξης, ήταν πιο εφευρετικός: έσυρε τα πλοία του απο τα Νέα Ρόδα, το πιο στενό σημείο της χερσονήσου , μέσα στα ασφαλή νερά του Σιγγιτικού κόλπου. Οι θησαυροί της μονής είναι πάμπολλοι αλλά πρακτικά αθώρητοι , αφου τρείς μοναχοί φυλάσσουν τα τρία διαφορετικά κλειδιά του σκευοφυλακίου. Έτσι , οι σημεντικές κλοπές απο «προσκυνητές» περιορίστηκαν στη βιβλιοθήκη: ο περίφημος Ευθάλιος κώδικας του 6ου αι. απόμεινε με 8 φύλλα- τα υπόλοιπα κατέληξαν σε 33 διαφορετιές ευρωπαϊκές βιβλιθήκες!
Πιό ευκρινή στον ήρεμο κατέβασμα του Άθω στην θάλασσα είναι η σκήτη της Αγίας Άννας και τα φοβερά Καρούλια, οι αετοφωλιές των ασκητών της αδιάκοπης ροσευχής: «...κατευθυνθήτων η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν Σου...». βρίσκονται στην Έρημο των αμέτρητων απόκρημνων χαραδρών , στο περιθώριο του βιωμενου χρόνου.
Ιδρυτής της Λαύρας «των Μελανών», που παθανότατα θεμελιώθηκε στην θέση της πελασγικής πόλης Ακρόθωοι, είναι ο σοφός φίλος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, ο μοναχός Αθανάσιος. Είναι κρίμα που ο περίπλους εμποδίζει τον επισκέπτη να αντικρίσει τις μελαγχολικές, γλυκές μορφές των αγίων του κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη στο Καθολικό της μονής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που κοιτάζουν εξεταστικά τις εναγώνιες φροντίδες του σημερινού ανθρώπου για τα εγκόσμια. Σίγουρα ο Ιω. Κουκουζέλης, μεγάλος πρωτοψάλτης , προσπάθησε να τις συναγωνιστεί υψώνοντας στον αχώρητο ασύγκρους ύμνους. Η ίδια η Παναγία , μαγεμένη απο τις μελωδίες του , ζήτησε να συνεχίσει να τις ψέλνει πληρώνοντας τον ένα χρυσό νόμισμα για τον κόπο του.
Μονή Καρακάλου
Τα νερά εδώ είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα γι’ αυτό , με την παραμικρή ένδειξη κακοκαιρίας , τα ταξιδάκια απο Ιεροσσό στον όρμο της Μορφωνούς κι ως την Μ. Ιβήρων , δεν πραγματοποιούνται.
Η μονή Καρακάλου , που χτίστηκε στα χρόνια του μοιραίου αυτοκράτορα Ρωμανού Δ΄Διογένη, αγναντεύει τη θάλασσα απο ένα πλάτωμε στη ΒΑ πλαγιά του Άθω. Μετά απο την πλήρη ερήμωση της τον 13ο αι., ανακαινίστηκε απο τους Παλαιολόγους. Άλλη μια μεγάλη καταστροφή τον 16ο αι. κάλυψε ο ηγεμόνας της Βλαχίας Πέτρος, που μόνασε εδώ. Το μοναστήρι υπέφερε επίσης απο Άραβες και Λατίνους πειρατές, ενώ πλήρωσε την ενεργή συμμετοχή του στην αντίσταση κατά των Τούρκων· μάλιστα, ο ηγούμενος της Δαμασκηνός, εκδιώχθηκε επειδή ενίσχυσε τον οπλαρχηγό Καρατάσο. Στα τέλη του 19ου αι. πολλοί ρώσοι μοναχοί επεχείρησαν να καταλάβουν τη μονή, κατά τον τρόπο που το έκαναν στην Παντελεήμονος· αλλά εδώ δεν τα κατάφερων.
Η μονή φρόυρείται στα ΝΔ απο έναν επιβλητικό πύργο , τον μεγαλύτερο στο Όρος, ορατό απο μεγάλη απόσταση και καλοδιατηρημένο. Απο τη μεριά της θάλασσας, την προστατεύει ο πύργος του αρσανα της, έργο του 16ου αι,. ο οποίος φέρει προτείχισμα και επάλξεις. Βρίσκεται χαμηλώτερα, πνιγμένος στις βελανιδιές, εφοδιασμένος στο μπαρμπακά του , με κανόνια στραμμένα προς τη θάλασσα. Η είσοδος σε αυτόν γινόταν με σκάλα που την έσυραν απο το εσωτερικό.
Το βυσσινί Καθολικό είναι αφιερωμένο στους αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Τοιχογραφήθηκε απο τον φημισμένο Θεοφάνη Κρή. Στο εικονοστάσιο του ναού βρίσκεται η θαυμάσια εικονα των αποστόλων Πέτρου και Παύλου , έργο του Κων/νου Παλαιοκαπά, ενώ στο ξυλόγλυπτο μεταβυζαντινό τέμπλο του σώζεται αξιόλογη φορητή εικόνα των 12 Αποστόλων , έργο του Διονυσίου εκ Φουρνά (1722)
Η μονή διατηρεί μκρό αρχείο και βιβλιοθήκη χειρογράφων.
Μονή Φιλοθέου
Κτισμένη σε ένα πλάτωμε 300μ. πάνω απο τη θάλασσα μέσα σε πυκνό καστανόδασος, η Μονή Φιλοθέου ατενίζει τη θάλασσα, τη Λήμνο και τη μαρτυρική Ίμβρο. Είναι αφιερωμένη στν Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Στο κατάφυτο οροπέδιο, τοποθετείται στους αρχαίους χρόνους το Ασκληπιείο.
Η μονή ιδρύθηκε απο τον ήσυχο Φιλόθεο , τον 10ο αι. Ο Νικηφόρος Βοτανειάτης και ο ηγεμόνας της Βλαχίας Γρηγόριος Γκίκας υπήρξαν ευεργέτες της. Μετά απο πολλά δεινά, κατάφερε να ακμάσει τον 18ο αι. οπότε και στα κελιά της ασκήτεψε ο ιεραπόστολος Κοσμάς Αιτωλός. Όμως, μια φοβερή φωτιά του 1871, την κατέστρεψε, αφήνοντας ανέπαφο μόνο ένα μικρό μέρος της, στο οποίο πριλαμβάνεται και το μολυβδοσκέπαστο Καθολικό , με το παμπάλαιο κυπαρίσσι που το συντροφεύει πιστά. Στους επόμενους αιώνες, η προσπάθεια εκσλαβισμού του μοναστηριού απο ρώσους καλόγερους δεν τελεσφόρησε.
Μέσα, στο Καθολικό η «Γλυκοφιλούσα», το φυλάκτό μιας πατρικίας, ήρθε απο τη Πόλη ταξιδεύοντας πάνω στα κύματα την εποχή της Εικονομαχίας.
Μονή Ιβήρων
Στο άνοιγμα ενός γραφικού ορμίσκου , πλάι στις εκβολές ενός μεγάλου χειμάρρου, βρίσκεται η Μονή Ιβήρων, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ιδρύθηκε τον 10ο αι. απο τον Βυζαντινό αξιωματούχο Ιω. Τορνίκιο.
Ένας τρυφερός θρύλος ζωντανεύει την εικόνα ενός ταπεινού παρεκκλησίου, απο τα 16 που ανήκουν στην μονή αυτή στο ταξίδι της κοντά στους ανθρώπους: μια βυζαντινή γυναίκα της μικρασιατική Νίκαιας, την περίοδο της εικονομαχίας, για να σώσει την εικόνα της Παναγιάς, την έριξε στη θάλασσα. Η εικόνα εμφανίστηκε μετά απο 70 χρόνια στα ανοκτά του Άθω, στη βάση μιας πύρινης ουρανομήκους φλόγας. Ένας ενάρετος ασκητής περπάτησε στα κύματα με την προτροπή της Παναγίας και την έφερε στη μονή. Η εικόνα επέμενε να εγκαταλείπει το ιερό του Καθολικού , εμφανιζόμενη στην πόρτα της πύλης, όπου τελικά φτιάχτηκε το εκκλησάκι της Πορταΐτισας. Όταν κάποτε Άραβες πάτησαν τη μονή κι ένας απο αυτούς τρύπησε την εικόνα με το σπαθί του, βγήκε αίμα. Συγκλονισμένος ο εισβολέας, έμεινε στην υπηρεσία της Παναγιάς , ο Άγιος Βάρβαρος.
Κάτι επίσης απρόσμενο που συναντά ο προσκυνητής στη μονή, είναι η σύζευξη της αρχαίας σοφίας με τη βυζαντινή μυσταγωγία: στο νάρθηκα του παρεκκλησίου εικονίζονται οι αρχαίοι Έλληνες σοφοί Σόλων , Σοφοκής, Θουκιδίδης, Πλάτων , Αριστοτέλης και Πλούταρχος και οι βασιλείς Αλέξανδρος και Δαρείος. Μια δικαιοσύνη γνώσης, η επιβράβευση του πνεύματος. Η μονή άλλωστε υπήρξε σπουδαίο πνευματικό κέντρο τον 16ο αι. οπότε και καλλιεργημένοι μοναχοί, όπως οι Παχώμιος Ρουσάνος, Συμεών Καβάσιλας και Θεοφάνης Ελεαβούλκος, διακόνησαν στα δώματά της.
Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται ανεκτίμητοι θησαυροί , ανάμεσα στους οποιους ο Σάκος του Τσιμισκή , στολισμένος με λιοντάρια και δικέφαλους αετούς, ένα αρχιτεκτονικό ένδυμα του 15ου αι. Αυτά τα θαύματα, τις εντυπωσιακές πτέρυγες, τους θησαυρούς και την αποθησαυρισμένη γνώση , μόνο το εξαιρετικό αθωννίτικο κρασί του Μυλοποτάμου , που παράγεται λίγα χιλιομετρα πιο πάνω απο το μοναστήρι μπορεί να συναγωνιστεί. Το κρασί όμως, όπως και το θαύμα, επιβεβαιώνει κι αυτό τελικά, απο στόμα σε στόμα, την ύπαρξη μια υπερβατικής πραγματικότητας πλάι στην ανθρώπινη , η οποία μερικές φορές δεν διστάζει να συνομιλήσει μαζί της.
Μονή Σταυρονικήτα
Ο μικρότερος ναός του όρους είναι ένα κάστρο , με επάλξεις και πολεμίστρες, ριζωμένο πάνω σ’ένα θαλασσοδαρμένο βράχο , το οποίο ιδρύθηκε επί Ιω. Τσιμισκή απο το μοναχό Νικηφόρο Σταυρονικήτα (ή Στραβονικήτα). Πιθανότερο όμως είναι να χτίστηκε απο τον πατρίκιο Νικήτα, που γιορτάζε την επομενη της Υψώσεως του Σταυρού.
Προσαρτήθηκε αρχικά στις μονές Κουτλουμουσίου και Φιλοθέου , ξέπεσε σε κελί και αργότερα επανήλθε σε τάξη μονής. Η περιορισμένη του περιουσία αφιερώθηκε στον Αγώνα· με την τουρκική εισβολή, τις φωτιές και τα χρέη ερήμωσε και τέθηκε υπο την κηδεμονία της Ιεράς Κοινότητας. Οικονομικές δυσκολίες είχε ώς το 1967, οπότε ομάδα μοναχών της Σκήτης Ιβήρων με επικεφαλής τον γέρονταΠαΐσιο, το ξανάκαναν εύρωστο κοινόβιο. Το 2000 έγιναν αναστηλωτικές εργασίες στον πύργο του και στο παλιό υδραγωγίο, στην είσοδο της μονής. Την άνοιξη το μοναστήρι πνίγεται στους ασπάλαθους, τις κουμαριές και τα λουλούδια, ένα κόσμημα ακροβολισμένο στον αθωνίτικο βράχο. Μοναδικό του κειμήλιο είναι η ψηφιδωτή εικόνα του Αγ. Νικολάου «Στρειδά» η οποία ανέβηκε απο το βυθό μετά απο 500 χρόνια, όπου την είχαν πετάξει πειρατές, έχοντας στο μέτωπο του α΄γιου κολλημένο ένα στρείδι. Η επίσης μικρή βιβλιοθήκη φιλοενεί 5.000 έντυπα και λίγα χειρόγραφα. Στο Καθολικό του διασώζεται μεγαλειώδης τοιχογράφιση του Θεοφάνη, ενώ τα κελιά των 40 περίπου μοναχών του είναι χτισμένα με θέα την αάγρια ομορφιά της θάλασσας.
Μονή Παντοκράτορος
Το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος είναι χτισμένο πάνω στα χαμηλά βράχια της ακτής, δίπλα στο ρέμα. Το ακανόνιστο πολύπλευρο σχήμα των κτιριακών εγκαταστάσεων, με τείχους γύρω και οχυρωματικό πύργο στην δυτική πλευρά, ξαφνιάζει για το χαρακτήρα του οικοδομήματος. Στην περιοχή αυτή πρός το εσωτερικό του Άθω υπάρχουν συνοικισμοί με πολυάριθμες μοναχικές καλύβες και η πρώην ρωσική κοινοβια σκήτη του προφήτη Ηλία.
Το παραμύθι αυτό του 14ου αι., ιδρύθηκε απο τα αδέλφια Αλέξιο και Ιωάννη, βυζαντινούς αξιωματούχους. Ανοικοδομήθηκε απο τον Μανουήλ Παλαιολόγο μετά απο φωτιά που το έκαψε ολοσχερώς, το 1393. Ρημάχτηκε κατόπιν απο τους πειρατές, αλλά μπόρεσε να ορθοποδήσει με τη βοήθεια του μολδαβού ηγεμόνα Ιω. Μαυροκορδάτου και των ρώσων τσάρων. Έλαβε ενεργά μέρος στην επανάσταση της Χαλκιδικής εξοπλίζοντας τον Εμμανουήλ Παπά με τα κανόνια και τα κειμήλια του. Υπήρξε επίσης σπουδαίο βιβλιογραφικό κεντρο με κώδικες (περγαμηνές) και έντυπα. Ο Καποδίστριας του επέστρεψε όσα δεν είχαν εξαργυρωθεί μετά το 1830. Το 1992 έγινε η μονή κοινοβιακή.
Στο παρεκκλήσι της Κοίμησης της Θεοτόκου υπάρχει η μόνη εικόνα στο Άθω που παρουσιάζει ολόσωμη την Παναγία, η «Γερόντισσα». Κατά την παράδοση , η Παναγία φώναξε μέσα απο την εικόνα τον ιερέα να συντομεύσει τη λειτουργία για να προλάβει να μεταλάβει ο γέροντας ηγούμενος και να πεθάνει ήσυχος. Απο τα λοιπά κειμήλεια, σώζεται τμήμα απο την ασπίδα του αγίου Μερκουρίου και τεμάζιο απο το Τιμιο Ξύλο
Μονή Κουτλουμουσίου
Η μονή αυτή βρίσκεται σε θαυμάσια κατάφυτη πλαγιά. Ιδρύθηκε πρίν το 988 αλλά καταστράφημε ολοσχερώς κι επανιδρύθηκε τον 13ο αι. από τον Κωνσταντίνο της οικογένειας Κουτλουμούς. Μια άλλη πράδοση θέλει το όνομα ν’ανήκει σε Σελτζούκο Τούρκο του 11ου αι. («Κουτλουμούς, στα τουρκικά σημαίνει «ο εξ Αιθιοπίας άγιος»), που αλλαξοπίστησε και μόνασε εδώ.
Οι χορηγίες απο τις παραδουνάβιες ηγεμονίες συνετέλσαν στην ακμή του μα κόντεψαν να αλλοιώσουν τον πληθυσμό του: ο Ιω. Βλαδισλάος αξίωσε αποδοχή των Ρουμάνων μοναχών , σε σημείο που να ανατραπεί η φυσιογνωμία της μονής – ο παμπόνηρος μοναχός Χαρίτων όμως απεσπασε γραπτή διαβεβαίωση του βασιλιά για τα πρωτεία των Ελλήνων μοναχών και την αποκλειστικότητα να εκλέγονται οι ηγούμενοι μόνο απο αυτούς, χωρίς να χάσει την οικονομκήενίσχυση. Κατέληξε μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας. Τον 15ο αι. το συγκρότημα ήταν ένα απο τα ισχυρότερα του Όρους· δύο φοβερές πυρκαγιές όμως φρέναραν την ακμή του.
Απο τα παρεκκλήσια του , το σπουδαιότερο είναι της Φοβεράς Πρστασίας (1733). Στην ομώνυμη θαυματουργική εικόνα ο μικρός Χριστός σφίγγει φοβισμένος έναν άγγελο που του δείχνει τα όργανα της Σταύρωσης, σταυρό , λόγχη, καλάμι και σπόγγο.
Το σφιχταγκάλιαμα της ορθοδοξίας με την αρχαιότητα και εδώ: αρχαία επιτύμβια στήλη ανάγλυφη παράσταση είναι εντοιχισμένη αριστερά της αυλής της μονής.
Μονή Χελανδαρίου
«Τοις σέρβοις δώρον αιώνιον», έγραφε το χυσόβουλο ου Αλεξίου Γ΄ Κομνηνού για την αθέατη απο την ακτή μονή Χελανδαρίου. Το κτιριακό της συγκρότημα είναι απο τα ωραιότερα του Όρους. Είναι επίσης το δεύτερο σε έκταση εδαφών μοναστήρι του Άθωνα, με πολλά κειμήλια, παλαιοσλαβικούς κώδικες, και πολύτιμη συλλογή εικόνων , ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει η Παναγιά Τριχερούσα.
Η μονή υπήρχε απο τον 10ο αι. μα στα τέλη του 12ου ήρθαν Σέρβοι μοναχοί με επικεφαλής τον πρίγκιπα Ράστκο κι επικράτησαν. Τον 18ο αι. κι όσο οι Σέρβοι ήταν απασχολημένοι με τους μουσουλμάνους, η μονή κόντεψε να γίνει βουλγάγικη. Μετά όμως απο μια επίσκψη του σέβου βασιλιά, αποφασίστηκε η εννίσχυση της και το σεβικό στοιχείο ανέκαμψε.
Εξωτερικά το μοναστήρι δινει την εντύπωση φρουρίου , με τον οχωρωματικό του περίβολο, τη διάταξη των οικοδομών του και δύο πύργους. Ένας ακόμη πύργος υπάρχει έξω απο το μονστήρι πρός το βορρά πηγαίνοντας για τον αρσανά του, ο πύργος του Μιλούτιν.
Αν και υπάρει η παράδοση ότι η μονή έλκει το όνομά της απο το βυζαντικό πλοιάριος χελάνδιο, πιθανότατα έτσι λεγόταν ο ιδρυτής της ( χιλιαντάρ στα σέρβικα). Αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, απο τον 13ο αι. έγινε το πνευματικό και θρηκευτικό κέντρο του σερβικού λαού.
Παλιαολόγοι , Σέρβοι και Ρώσοι το ευεργέτησαν – και όχι άδικα, όπως αποδείχτηκε. Οι σέρβοι μοναχοί συμπαραστάθηκαν στους αγώνες του Όρους για την ενσωμάτωση του με την Ελλάδα ιδίως στους βαλκανικούς πολέμους.
Δε μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει την αρμονικότατη διάταξη, τα σαφή βυζαντινά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, την πλαστικότητα και το δέσμο των χρωμάτων με το παριβάλλον του Άθω. Όλα αυτά βέβαια αν το δει απο κοντά...
Μονή Ζωγράφου
Ο ταπεινός αρσανάς της βουλγαρικής μονής Ζωγράφου δεν μας προϊδεάζει για ένα επιβλητικό κτίσμα στο εσωτερικό της αθωνικής πλαγιάς κι αυτό γιατί, για να επισκεφτεί κανείς το μοναστήρι , πρέπει να βαδίσει περίπου μια ώρα απο τον αρσανά του στη δασωμένη πλαγιά. Ιδρύθηκε απο τους αδερφούς Μωϋσή, Ααρών και Ιωάννη που κατάγονταν απο την Αχρίδα, τον 9ο αι., επί λέοντος Σοφού. Μια γλαφυρή παράδοση επεξηγεί το όνομα της μονσής: επειδή οι κτήτορες της διφωνούσαν ως πρός την αφιέρωση του μοναστηριού, άφησαν μια πλάκα στο Καθολικό και προσευχήθηκαν για το θαύμα. Η πλάκα βρέθηκε ζωγραφισμένη με τον Αγ. Γεώργιο- «δια χειρός αγνώστου ζωγράφου».
Υπερασπίζοντας σθεναρά την ορθοδοξία , οι μοναχοί της παραδόθηκαν στην πυρά γιατί δεν θέλησαν την ένωση των εκκλησιών επί Μιχαήλ Παλαιολόγου (1276). Μετά την άλωση της Πόλης το μοναστήρι κόντεψε να ερημωθεί εντελώς. Στίς αρχές του 18ου αι. μετά απο χορηγίες μολδαβών , βρέθηκαν να οικούν σε αυτό αρκετοί Έλληνες, βούλγαροι και Σέρβοι μοναχοί, αλλά απο τα 1845 επικράτησε το βουλγαρικό στοιχείο. Οι μοναχοί αυτοί δεν πήραν μέρος στο σχίσμα στο τέλος του 19ου αι. και ονομάστηκαν «βουλγαρορθόδοξοι».
Αργότερα η μονή έμπλεξε στο κίνημα του πανσλαβισμού , όταν εγκαταστάθηκε στα κελιά της ο βούλγαρος μοναχός Παΐσιος , ο οποίος έγραψε την ιστορία του βουλγαρικού έθνους. Στη βιβλιοθήκη της μονής φυλάσσεται το χειρόγραφο αυτό, ίσως το πιο σπουδαίο γραπτό κειμήλιο της ιστορία του βουλγαρικού έθνους.
Η αχειροποίητος εικονα του Αγ. Γεωργίου φυλάσσεται στο δεξί προσκυνητάρι του καθολικού της μονής. Λέγεται μάλιστα ότι ένας ολιγόπιστος επίσκοπος ακοόυμπησε το δάκτυλό του πάνω της κι εκείνο αποκόπηκε- ράγμα που φαίνεται κολλημένο στην εικονα. Επίσης, για την εικόνα της Παναγιάς Ακαθίστου λέγεται ότι όταν επρίκειτο να τους επιτεθούν πειρατές, ένας απο τους μοναχούς διάβαζε συνεχώς τον Ακάθιστο ενώπιον της Παναγίας, τους ειδοποίησε κι έτσι γλίτωσαν.
Μονή Βατοπεδίου
Σ’ έναν απάνεμο ορμίσκο, πρίσω ακριβώς απο τον αρσανά της, απλώνεται σε μια κατάφυτη πλαγιά το επιβλητικό συγκρότημα της μνής Βατοπεδίου. Το πολύγωνικό σχήμα της , καθαρά φρουριακού χαρακτήρα, κρύβει στο κέντρο του μια πελώρια πλακώστρωτη αυλή, όπου βρίσκεται ένα άλικο Καθολικό. Πρόκειται για ένα επιβλητικό συγκρότημα πορφυρών κελιών , με πύργο στα δυτικά., χτισμένο στα ίχνη της αρχαίας πολίχνης Δίον. Κατέχει τη δεύτερη υέση στην αθωνική ιεραρχία. Κατά την παράδοση , την παραθασάσσια μονή ίδρυσε ο Μ. κωνσταντίνος αλλά ως κτήτορες της φέρονται και οι αδριανουπολίτες αδερφοί Αθανάσιος, Νικόλας και Αντώνιος(972-80). Είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό· πως όχι, αφού το πολυτιμότερο κειμήλιο της είναι, η Ζώνη της Θεοτόκου.
Η ονομασία της, πραγματικό και συμβολική: ονομάζεται Βατοπέδιον, επειδή υπάρχουν πολλοί βάτοι στο πεδινό μέρος μπροστά απο το μοναστήρι ή Βατοπαίδιον, γιατί η Θεοτόκος έσωσε το γιο του αυτοκράτορα Θεοδώσιου Α΄απο ναυάγιο ξεβράζοντά τον στη στεριά αυτή, πλάι σε μια βάτο.
Καμάρι της μονής και όλου του Όρους αποτέλεσε η Αθωνιάδα Εκκλησιαστική Σχολή , η οποία στεγαζόταν σε ανεξάρτητο κτίριο απεναντι απο το μοναστήρι και παρείχε στους νέους μοναχούς γνώσεις αξιώσεων.
Η μναστηριακή κοινότητα προσπάθησε να επιβιώσει απο πολλά δεινά...Την Τουρκοκρατία, οι δυσβάσταχτοι φόροι τη γονάτισαν κι αναγκάστηκε να πουλήσει πολλά απο τα χρήματα της μονής. Μόλις τον 18ο αι. ανορθώθηκε οικονομικά.
Διατηρεί ακόμα μεγάλο αριθμό παρεκκλησίων και σπάνια κειμήλια, όπως τμήμα απο το καλάμι που έδιναν ξύδι στο Χριστό και ο πολύτιμος ίασπις, το πολύχρωμο κύπελλο του Μανουήλ Παλαιολόγου που μετέτρεπε το δηλητήριο σε άκακο υγρό. Η βιβλιοθήκη του είναι επίσης πάμπλουτη σε χειρογραφα.
Μονή Εσφιγμένου
Μετά τον αρσανά του Χελανδαρίου , σε ένα γαληνεμένο ορμίσκο, η θάλασσα ηρεμεί μπροστά στους τοίχους της απομονωμένης μονής Εσφιγμένου· μα είναι σίγουρο πως χτυπά αλύπητα το αυστηρότερο μοναστήρι στο Όρος, όταν σηκαθεί μπουρίνι. Είναι αλήθεια πως ο συντηριτισμός του το έφερε σε σύγκουση με την Κοινότητα: απο το 1974 η μονή δε στέλνει αντιπρόσωπο στην Ιερά Κοινότητα και στις λειτουργίες της δεν μνημμονεύει το πατριάρχη. Λέγεται ότι ο αυστηρός χαρακτήρας θεμελιώθηκε μαχί με την ίδρυση της μονής (10ος αι.) : ο πρώτος μοναχός επέμενε να φορά το ράσο του υπερβολικά σφιγμένο στη μέση· απο τότε , το όνομα της μονής έγινε συνώνυμο της προσκόλλησης στους κανόνες της ορθοδοξίας και στη στρατιωτική πειθαρχία που ακολουθούν οι μοναχοί της.
Η μονή καταγράφεται ως ιδρυμένη απο την Πουλχερία, αδερφή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Τα δύσκολα χρόνια ήρθαν μπροστά της απο χωρίς: το 1045 έγινε τρομερή καταστροφή απο καθίζηση στη περιοχή· οι Τούρκοι ακολουθως ερήμωσαν το καστρομνάστηρο, που εγκαταλείφθηκε για χρόνια, - τα ψυλά τείχη και οι δυο πύργοι του δε μπόρεσαν να το υπερσπιστούν. Στηνανασύσταση του βοήθησε ο τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος.
Η μονή είναι αφιερωένη στην Ανάληψη του Κυρίου. Το όνομα της πιθανότατα προέρχεται απο την «περισφυγμένη» θέση της ανάμεσα σε τρείς λόφους (Ζωοδόχου Πηγής, Σαμάρειας, Γριμποβίτσας). Το πολυτιμότερο φυλαχτό της; Ο σταυρός της Πουλχερίας, απο αστραφτερούς πολύτιμους λίθους.
Επίλογος.
Ο περίπλους του Αγίου Όρους είναι ομολογουμένως πιο «ελαφρύς» απο την επίσκεψη στις μονές και τη συζήτηση με τους ασκητές. Το άβατο όμως είναι αυστηρό για τις γυναίκες- μα σεβαστό-, όσο κι αν στηρίζεται σε μια αντίφαση: τους απαγορεύει να περάσουν στο εσωτερικό της μοναστικής πολιτείας, μιας πολιτείας που είαι αφιερωμένης σε μια γυναίκα, την Παναγία!
Για τον περιηγητή- προσκυνητή όμως που καταφέρνει να διαπεράσει τα ψηλά τείχη, ο περίπλους της Αθωνικής Πολιτείας έχει μόνο να δώσει: όλη η ιστορία, ζωντανή μέσα απο τα κτίσματα και το θρύλο που τα συνοδεύει , μοιάζει να είναι συνοδοιπόρος, συνταξιδιώτης σε ένα εσωτερικό ταξίδι. Φωτιές και πρειατές, εχθροί και καταπατητές, δε μπόρεσαν να κάμψουν το φρόνημα των μοναχών , ούτε όμως και την εκπεφρασμένη εμμονή τους να συνεχίσουν την κοινή μοίρα με τον υπόλοιπο ελληνισμό. Τον ΄Αγιον Όρος είναι ένα υπερεθνικό , αυτόνομο «κρατικό» μόρφωμα, αλλά παραμένει ελληνικότατο και προσανατολισμένο στην ιστορική πορεία της πατρίδας, όσο και αν έπαθε ακολουθώντας τη.
Καρδιά της ύπαρξης του είναι η συνομιλία του με το θεία, μια κουβεντούλα ψιθιριστή χωρίς εξάρσεις, που μαθαίνει την ταπεινότητα και στην πιο υπερφίαλη ματιά. Οι ασκητές του αναζητούν τη θεϊκή φλόγα στην απόλυτη μοναξιά , στο άγριο του τοπίου, στην έρημο των ανθρώπων. Πολλοί χαρακτήρισαν την κίνηση απομάκρυνσης απο τα εγκόσμια ως ανθρώπινο παράδοξο, μιας και η φύση των ανθρώπου βρίσκεται πλάι στον άλλο, στην συντροφικότητα, στην φροντίδα για την επιβίωση. Αυτό όμως το παράδοξο επιλέχθηκε για να συναντήσει το άλλο μεγάλο παράδοξο, που είναι η ύπαρξη του Θεού, η απουσία.
Εντούτοις, σύμφωνα με τα λεγόμενα όσων έχουν επισκεφθεί τις μονές και τους μοναχούς του Όρους, οι τελευταίοι δεν είναι διόλου πικρόχολοι , περιχαρακωμένοι στα πιστεύω τους, οχυρωμένοι σε μια μονολιθικότητα που δήθεν θα διαφυλάξει την κεκτημένη πίστη απο τους πειρασμούς του εξωτερικού κόσμου. Είναι ανοιχτοί στον κόσμο, καλόβολοι και γεναιόδωροι κατά κοινή ομολογία, με μια σοφία κατασταλαγμένη πάνω στην διαρκή πάλη με τον εαυτό τους. Μετά απο μια θαλασσινή ματιά στο Όρος, όποτε σκέφτομαι τους μοναχούς του, αναπολώ την φανταστική φιγούρα του αρχοντάρη που έρχεται να κεράσει λουκουμάκι τους ταξιδιώτες.
Ίσως αυτό που μου έλειψε μόνο είναι να αγγίξω μια απλωταριά σαν εκείνες της Σιμωνόπετρας ή ν’αγναντέψω τα καραβάκια του περίπλου φορτωμένα με ταξιδιώτες απο τις επάλξεις της Μονής Εσφιγμένου. Παρόλα αυτά , με την ολοκλήρωση του ταξιδιού δεν κατασταλάζει μέσα σου καμιά θλίψη· μόνο μια γαλήνη αισθάνεσαι, νοτισμένος απο το βορινό αεράκι της ανατολικής πλευράς και ένα δέος στη θύμηση εκείνου που διάβασες στον ταξιδιωτικό οδηγό: ότι με ουρανό καθαρό , αν ανεβεί κανείς στην κορυφή του Άθω, στα 2.050μ, μπορεί να ξεχωρίσει στο βάθος την Πόλη των πόλεων.
Η αδυναμία είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση που προσπαθεί να απαλλαγεί αν και δνε μπορεί να βρεί τον τρόπο. Όμως, ένα καντηλάκι πάνω απο το αιώνιο καί στον Άθω, έλεγαν οι παλιοί και ο Θεός θα συγχωράει την ανθρώπινη αδυναμία όσο αυτό το καντηλάκι είναι αναμμένο.
Της Κατερίνας Κορρέ
Περιοδικό ''άωτον''
