Το χρέος, ο Καλβίνος και ο Θωμάς Ακινάτης

Για «θρησκευτικό πόλεμο πίσω από την ευρωπαϊκή κρίση χρέους» μίλησε ο γάλλος υπουργός Οικονομίας Εμανουέλ Μακρόν τοποθετώντας τον «αυστηρό» προτεστάντη κατά του «ανεκτικού» καθολικού και την ηθικολογία της Μέρκελ κατά των πολιτικών του Νότου

Ιωάννης Καλβίνος εναντίον Θωμά Ακινάτη - «Αφού τα χρήματα δεν παράγουν καρπούς, είναι ανήθικο να επιβάλλεις τόκο όταν τα δανείζεις» υποστήριξε τον 13ο αιώνα μ.Χ. ο ιταλός ιερωμένος Θωμάς Ακινάτης (δεξιά), ο σημαντικότερος θεολόγος του καθολικισμού. Η αντίθετη άποψη εδραιώθηκε τον 16ο αιώνα μ.Χ. από τον προτεστάντη γάλλο θεολόγο Ιωάννη Καλβίνο (αριστερά), ο οποίος θεωρούσε την έντοκη επιστροφή των δανεικών «ηθική υποχρέωση»

 

Δημοσιονομική πειθαρχία, επιτόκια, ελάφρυνση χρέους: οικονομικοί όροι με τους οποίους βομβαρδίζονται καθημερινά οι πολίτες της Ευρώπης. Ο γάλλος υπουργός Οικονομίας Εμανουέλ Μακρόν τους προσέδωσε πρόσφατα ακόμη μία διάσταση, τη θρησκευτική. Συγκεκριμένα, όπως σχολίασε σε ένα συνέδριο διπλωματών στο Βερολίνο, στην Ευρώπη «έχει ξεσπάσει ένας θρησκευτικός πόλεμος για το χρέος», στον οποίο το κυρίαρχο θρησκευτικό δόγμα της κάθε χώρας καθορίζει με ποια πλευρά θα συμπαραταχθεί: με τα τέκνα του Καλβίνου, τους άτεγκτους οπαδούς της δημοσιονομικής πειθαρχίας του ευρωπαϊκού Βορρά ή με τους πιο χαλαρούς Νότιους που πιστεύουν ότι οι αμαρτίες  πρέπει να συγχωρούνται; Το τεκτονικό ρήγμα της Ευρώπης, υποστήριξε ο Μακρόν, εντοπίζεται στα διαφορετικά δόγματα του χριστιανισμού. Από τη μία, ο προτεσταντικός Βορράς του οποίου ηγείται η γερμανίδα καγκελάριος και κόρη πάστορα Ανγκελα Μέρκελ και από την άλλη ο καθολικός - και ορθόδοξος στα Βαλκάνια - Νότος, στον οποίο πολιτισμικά ανήκει και η Γαλλία.

Τα σχόλια του γάλλου υπουργού μπορεί να έγιναν στο πλαίσιο μιας ανάλαφρης, ίσως χιουμοριστικής, συζήτησης για τις γαλλογερμανικές διαφορές σε σχέση με τη δημοσιονομική πειθαρχία, δεν είναι όμως αβάσιμα: περιγράφουν πραγματικές θρησκευτικές διαφορές ως προς το ζήτημα του χρέους, οι οποίες είναι βαθιά ριζωμένες στον πολιτισμό του κάθε κράτους. «Ο προτεσταντισμός ενδεχομένως δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στο να μη χρωστάει ένα άτομο και να είναι αυτόνομο. Οι καθολικοί και οι ορθόδοξοι από πολύ παλιά έβλεπαν το χρέος μερικές φορές ως έναν θετικό δεσμό ευγνωμοσύνης, παρότι ο καπιταλισμός έχει διαβρώσει αυτή την έννοια» είπε στο «Βήμα» ο Τζον Μίλμπανκ, καθηγητής Θεολογίας, Πολιτικής και Ηθικής στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ στη Βρετανία.

«Και η Γερμανία χρειάζεται τη δική της ισορροπία»

«Ενδεχομένως να ισχύουν ακόμη οι διαφορετικές πολιτισμικές προσεγγίσεις ως προς το χρέος, που έχουν τις ρίζες τους στις θρησκευτικές παραδόσεις. Η Γαλλία εντοπίζεται κάπου στη μέση. Οι νοτιοευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν το χρέος περισσότερο ως ένα είδος δεσμού, έναν κοινό σύνδεσμο μέσα στα χρόνια. Οι βορειοευρωπαϊκές χώρες το βλέπουν ως ανευθυνότητα. Παραδοσιακά ο χριστιανισμός γνώριζε ωστόσο ότι το υπερβολικό χρέος μπορεί να αποδειχθεί δηλητηριώδες για όλους. Γι' αυτό περιοδικά πρέπει να διαγράφεται. Ο καπιταλισμός με την τυπικότητα που προκύπτει από το συμβόλαιο το βρίσκει δύσκολο να αποδεχθεί την αναγκαιότητα της γενναιοδωρίας. Στην Ελλάδα πρέπει να επιτραπεί να ξεκινήσει από την αρχή αλλά με μια πιο συνετή προσέγγιση: περισσότερη προσπάθεια για να γίνει η οικονομία πιο παραγωγική αλλά και δίκαιη, χωρίς φοροδιαφυγή από τους πλούσιους. Και η Γερμανία χρειάζεται τη δική της ισορροπία: να ξοδεύει και να εισάγει περισσότερα για να αντιμετωπίσει τη ροπή προς τις εξαγωγές. Αυτή θα ήταν μια χριστιανική προσέγγιση για την Ευρώπη» προσέθεσε ο καθηγητής Μίλμπανκ.

Για τον Ντέιβιντ Φέργκιουσον, καθηγητή Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, η χριστιανική σκέψη θα μπορούσε να προσφέρει την καθοδήγηση για τη διαχείριση του χρέους. «Αν λάβουμε υπόψη τις διαφορετικές αντιλήψεις για τη δικαιοσύνη, τις επιπτώσεις του υπερβολικού χρέους στους φτωχούς και την ανάγκη να διατηρήσουμε το κοινό καλό για την κοινωνία, τότε η χριστιανική σκέψη θα μπορούσε να μας βοηθήσει να διαχειριστούμε το πρόβλημα του δυσβάσταχτου χρέους. Ωστόσο, δεν πρόκειται ακριβώς για έναν θρησκευτικό πόλεμο για το χρέος, όπως είπε ο Μακρόν, αφού οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί διαφωνούν στη βάση της κοινής λογικής» μας είπε.

Ντάνιελ Φιν: «Εφόσον ζημιώνονται οι φτωχοί,  προκύπτει θεολογικό πρόβλημα»

«Ο ηθικός προβληματισμός για το χρέος στην Ελλάδα είναι διττός: αφορά τόσο τις πολιτικές που προκάλεσαν την κρίση στη χώρα όσο και τις πολιτικές λιτότητας που επιβάλλει η υπόλοιπη Ευρώπη και στοχεύουν στους φτωχούς» περιέγραψε στο «Βήμα», ο Ντάνιελ Φιν, καθηγητής Θεολογίας και Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο St. John's, στη Μινεσότα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Πώς ερμηνεύουν το χρέος τα χριστιανικά δόγματα του καθολικισμού και του προτεσταντισμού;

«Από τη βιβλική εποχή, ο πρωταρχικός ηθικός προβληματισμός που είχαν οι χριστιανοί για το χρέος ήταν η επίπτωσή του στους φτωχούς. Εμείς και οι πνευματικοί μας πρόγονοι δεν ανησυχούμε τόσο για το χρέος όσο για το έντοκο χρέος. Οι χριστιανοί και οι εβραίοι θεωρούσαν ευγενή πράξη να βοηθούν έναν γείτονα δανείζοντάς του το ποσό που χρειαζόταν. Ο αποδέκτης θα το επέστρεφε όταν είχε τη δυνατότητα. Οι Γραφές απαγορεύουν την επιβολή τόκων σε ένα δάνειο και ο πρωταρχικός λόγος είναι ότι σε μια αγροτική οικονομία αυτοκατανάλωσης είναι οι φτωχοί εκείνοι που δανείζονται, όταν η σοδειά δεν είναι καλή, και δεν μπορούν να βγάλουν τον χειμώνα ως τον επόμενο θερισμό.

Η κλασική μεσαιωνική ανάλυση του Θωμά Ακινάτη είχε ως εξής: αφού τα χρήματα δεν παράγουν καρπούς, ήταν ανήθικο να επιβάλλεις τόκο όταν τα δάνειζες. Η απαγόρευση του έντοκου δανεισμού στον χριστιανισμό άρχισε να αλλάζει από τον Ιωάννη Καλβίνο, στα μέσα του 16ου αιώνα. Επέτρεπε τον τόκο μόνο στον δανεισμό μεταξύ ευκατάστατων ανθρώπων, αλλά όχι στα δάνεια προς τους φτωχούς. Οι νόμοι κατά της τοκογλυφίας στην Ευρώπη άλλαξαν με το πέρασμα των αιώνων. Σταδιακά, σχεδόν όλοι οι χριστιανοί επέτρεψαν τον τόκο, όσο αυτός δεν ήταν υπερβολικός και δυσβάσταχτος, ενώ ο όρος "τοκογλυφία" σήμερα αναφέρεται στα υπερβολικά υψηλά επιτόκια».

Μπορεί η σημερινή οικονομική κρίση στην Ευρώπη να αναλυθεί στη βάση των διαφορετικών διδαγμάτων της χριστιανικής ηθικής, όπως είπε ο γάλλος υπουργός Οικονομίας;

«Οχι με την κυριολεκτική έννοια. Υποθέτω ότι ο Μακρόν το είπε αυτό μεταφορικά, εννοώντας ότι οι πεποιθήσεις είναι πολύ βαθιές και πολύ δύσκολο να αλλάξουν, όπως συμβαίνει και με τη θρησκεία. Εφόσον οι πολιτικές λιτότητας που επιβάλλονται στην Ελλάδα προκαλούν ζημιά στους φτωχούς, κάτι που εμφανώς ισχύει, προκύπτει θεολογικό και ηθικό πρόβλημα. Φυσικά, οι φτωχοί σπάνια ευθύνονται για τα οικονομικά προβλήματα μιας εθνικής οικονομίας. Επομένως, ο ηθικός προβληματισμός αφορά τόσο τις πολιτικές που προκάλεσαν την κρίση στην Ελλάδα όσο και τη λιτότητα που επιβάλλει η υπόλοιπη Ευρώπη. Η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να δανειστεί αντί, για παράδειγμα, να εισπράττει φόρους και οι δανειστές επέλεξαν να δανείσουν με επιτόκια που τους συνέφεραν. Η ελάφρυνση του χρέους μπορεί να είναι ένας σημαντικός τρόπος για να βοηθηθούν οι φτωχοί. Οταν όμως τα χρέη είναι της κυβέρνησης, υπάρχει ο κίνδυνος η ελάφρυνση να πάει στην αποπληρωμή των επιτοκίων και η κατάσταση των φτωχών να μην αλλάξει σημαντικά».

http://www.tovima.gr/world/article/?aid=732900