Το όνομα ΧΡΙΣΤΟΣ ~

ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΑΥΤΟ συνέβη το εξής καινοφανές στην ιστορία της ονοματοδοσίας: δόθηκε ένας προσδιορισμός σε κάποιον που ΘΑ ερχόταν πολύ αργότερα, και, όταν αυτός ήλθε, ο προσδιορισμός έγινε το κύριο όνομά του. Πιο αναλυτικά:

  Η λ. χριστός είναι ρηματικό επίθετο από το ρήμα «χρίω». «Χριστός» λοιπόν είναι ο χρισμένος, ο αλειμμένος (πβ. Ευριπ. Ἱππόλ. 516: πότερα δὲ χριστὸν ἢ ποτὸν τὸ φάρμακον; = το φάρμακο το πίνουμε ή το αλείφουμε; ).

  Αλλά στην Π. Διαθήκη οι μεταφραστές της Π. Διαθήκης χρησιμοποιούν τη λ. ως μετάφραση της αραμαϊκής λέξης Mashiach, που σημαίνει «χρισμένος» (και που απαντά εξελληνισμένη και ως «Μεσσίας»).

 

  2). Γιατί χρίση;

Η χρίση με έλαιο ήταν μια τελετή καθοσιώσεως με την οποία ο Θεός έδινε σε έναν άνθρωπο μια ειδική αποστολή. Η λέξη «χριστός» λέγεται κυρίως για τους βασιλείς που χρίονται από εντεταλμένο του Θεού, ιερέα ή προφήτη.

Ο βασιλεύς μάλιστα έχει ειδική ονομασία: ονομάζεται «χριστός Κυρίου» (δηλαδή χρισμένος από τον Κύριο) σε πάρα πολλά χωρία (κυρίως των βιβλίων των Βασιλειών).

 

3). Ο «χριστός Κυρίου».

Ήδη αυτή η χρήση της λ. για κάποιον απεσταλμένο του Θεού, προδιαθέτει για τη χρήση της για τον κατ’ εξοχήν εντεταλμένο του Θεού, τον ερχόμενο ΜΕΣΣΙΑ. Γίνεται στην Π. Διαθήκη αυτή η ταύτιση; Ναι, και έμμεσα και άμεσα.

 

Έμμεσα, όταν ο Ησαϊας (μιλώντας εξ ονόματος του Μεσσία) λέει τα εξής:
📜 Ἠσ. 61.1: «Πνεῦμα κυρίου ἐπ΄ ἐμέ͵ οὗ εἵνεκεν ἔχρισέν με·
εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέν με͵ ἰάσασθαι τοὺς
συντετριμμένους τῇ καρδίᾳ͵ κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν»​

Άμεσα, όταν σε διάφορα κείμενα και ειδικά στους ψαλμούς χρησιμοποιείται για τον Μεσσία η λέξη «χριστός (του Κυρίου ή του Θεού)». Έτσι, σε έναν από τους λεγόμενους μεσσιανικούς ψαλμούς διαβάζουμε:
📜Ψαλμ.

  2.2: «παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς͵ καὶ οἱ
ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ κυρίου καὶ
κατὰ τοῦ χριστοῦ αὐτοῦ»​

4) Ιησούς Χριστός. 

 

  Αφού η λέξη "χριστός" στο νου των ελληνόγλωσσων Ιουδαίων που μελετούσαν την Π. Διαθήκη ήταν ένας προσδιορισμός προδιαγεγραμμένος για τον ερχόμενο Μεσσία που θα έλθει, δεν είναι παράδοξο ότι συνεμφανίζεται με το όνομα Ιησούς, όταν πλέον ο Ιησούς θεωρείται ότι είναι ο Μεσσίας που ανέμεναν. Δεν είναι τυχαίο που και τα δύο ευαγγέλια, Ματθαίου και Μάρκου αρχίζουν με αναφορά στο όνομα αυτό:

📜Ματθ. 1.1. «Βίβλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ Δαυὶδ υἱοῦ
Ἀβραάμ»​
Μρκ. 1,1 «Ἀρχὴ τοῦ εὐαγγελίου Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ τοῦ
Θεοῦ».

  Τα ευαγγέλια δεν καινοτομούν εδώ, δεν δημιουργούν ένα όνομα από το πουθενά· αποδίδουν μια ήδη υπαρκτή ονομασία, το πώς δηλαδή λεγόταν και ακουγόταν το όνομα στους ελληνόγλωσσους της εποχής.

5) Χριστός. 

 

  Για να γίνει όμως το Χριστός ανθρωπωνύμιο έπρεπε να πάψει να λειτουργεί ως προσδιορισμός. Αυτό είναι το χαρακτηριστικό ενός ανθρωπωνυμίου, ότι χάνεται η προσηγορική σημασία της λ. Στην Καινή Διαθήκη βρίσκουμε διάσπαρτα και τα δύο.

14/ Αλλού υπάρχουν πολλές αναμνήσεις της προσηγορικής σημασίας:

📜Λουκ. 23.35. « Ἄλλους ἔσωσεν͵ σωσάτω ἑαυτόν͵ εἰ οὗτός ἐστιν
ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ ὁ ἐκλεκτός».​
Ἰω. Α΄, 5.1.1-2: « Πᾶς ὁ πιστεύων ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστὸς ἐκ
τοῦ Θεοῦ γεγέννηται»

Παρατηρείται εδώ αμφιταλάντευση. Ο ιστορικός Ιησούς αναγνωρίζεται ως ο «χριστός Κυρίου της Π. Διαθήκης», αλλά το Χριστός δεν είναι ακόμα ανθρωπωνύμιο.

  Σε άλλα χωρία της Κ. Διαθήκης όμως φαίνεται ότι έχει πλέον παγιωθεί το όνομα χωρίς προσδιοριστική σημασία, χωρίς να παραπέμπει καθόλου στη λεξική σημασία της χρίσης (Χριστός=Μεσσίας), κι ας διαμορφώθηκε από αυτήν.

  📜 Ματθ. 16, 1-2: « Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωσὴφ τὸν ἄνδρα
Μαρίας͵ ἐξ ἧς ἐγεννήθη Ἰησοῦς ὁ λεγόμενος Χριστός».​
​
Ο Ματθαίος εδώ είναι σαν να μας λέγει πώς προσφωνούσαν ήδη οι ελληνόγλωσσοι της εποχής του τον Ιησού. Τον έλεγαν «Χριστό».

  Και ήταν τόση η επίδοση και η απήχηση του νέου ονόματος, ώστε, όπως μας πληροφορούν οι Πράξεις των Αποστόλων, οι μαθητές, οι ακόλουθοι του Χριστού ονομάστηκαν για πρώτη φορά στην Αντιόχεια Χριστιανοί.

6). Νέο νόημα στη «χρίση». 

 

  Από τη στιγμή που εμπεδώθηκε το μοναδικό ανθρωπωνύμιο Χριστός, πολλοί πατέρες δεν δίστασαν να ξαναγυρίσουν στην προσηγορική σημασία τη χρίσης δίνοντάς της πλέον νέο περιεχόμενο. Μιλούν για «χρίση του Ιησού με την θεότητα» ή για «χρίση του από το άγιο Πνεύμα».

Έτσι, π.χ. ο Κύριλλος Αλεξανδρείας γράφει:

📜 «Τὸ δὲ Χριστὸς ὑπόστασιν δηλοῖ σύνθετον͵ ἐκ θεότητός τε καὶ ἀνθρωπότητος. Καὶ τὸ χρίσαν μὲν ἡ θεότης͵ ἡ ἀνθρωπότης δὲ͵ τὸ χρισθέν».​
​
Και ο Βασίλειος Καισαρείας:

📜 «Ἐπειδὴ ἕδει σχηματίσαι τὸ τυπικὸν χρίσμα͵ καὶ τοὺς τυπικοὺς ἀρχιερέας καὶ βασιλέας͵ ἐχρίσθη τῷ ἀλη θινῷ χρίσματι ἡ σὰρξ τοῦ Κυρίου͵ τῇ τοῦ ἁγίου Πνεύματος εἰς αὐτὴν ἐπιδημίᾳ» 

 

  ▪️ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΝΟΝΤΑΣ

η εξέλιξη του ονόματος Χριστός πέρασε από 4 στάδια κυρίως:
Α) χριστός = χρισμένος
Β) χριστός (Κυρίου) = Μεσσίας (ως χρισμένος από τον Θεό),
Γ) Χριστός Ιησούς / Ιησούς Χριστός = προσηγορικό όνομα του Ιησού

23/ Δ) Χριστός = μη προσηγορικό όνομα, ανθρωπωνύμιο για τον Ιησού.

Η μετατροπή του ονόματος ΧΡΙΣΤΟΣ από προσηγορικό σε κύριο σημαίνει ότι σταδιακά έπαψε να συνδέεται στο νου των ομιλητών με τον «χρισμένο», τον Μεσσία.

  Η ανασημασιοδότηση, ή μάλλον η νέα λειτουργία του κυρίου ονόματος Χριστός σε σχέση με το παλιό «χριστός (Κυρίου)», είναι κατα έναν τρόπο συμβολική της ίδιας της μετάβασης από την Παλαιά στην Καινή Διαθήκη: ο προσδοκώμενος Μεσσίας γίνεται ο σαρκωμένος Υιός του Θεού.

 

  ________________
[ "Λεξικό Κυρίων Ονομάτων", Γ. Μπαμπινιώτη, λ. Χριστός [προσαρμογή]
☛ Ξεφυλλίστε το λεξικό: lexicon.gr/fyllo-k-onomat…