Ιστολόγιο Τάλαντο : Η Αυτοκράτειρα Θεοφανώ

Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου 2022

Η Αυτοκράτειρα Θεοφανώ

Μια ασυνήθιστη και συναρπαστική φιγούρα βρισκόταν στην καρδιά της αυτοκρατορικής εξουσίας κατά τη διάρκεια της Χρυσής Εποχής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια μιας εποχής μεγάλων κατακτητών και στρατηγών, υπήρχε μια απλή γυναίκα που καθοδηγούσε την αυτοκρατορική αυλή και τη μοίρα της Αυτοκρατορίας. Μια δημοσίευση για την Θεοφανώ την «Πορφυρή Αυτοκράτειρα».

Η Θεοφανώ, με το όνομα Αναστασώ, γεννήθηκε στη Λακωνία της Ελλάδας γύρω στο 941 μ.Χ. Ο πατέρας της, ο Κρατερός, ένας φτωχός ταβερνιάρης, μετακόμισε την οικογένεια στην Κωνσταντινούπολη μετά από μια εξέγερση των Μελίγγων, ορεινών σλαβικών φυλών στην Πελοπόννησο, που κατέστρεψαν την πατρίδα τους.

Η Βασίλισσα των Πόλεων πρόσφερε καταφύγιο, ευκαιρίες και προστασία από τον κίνδυνο σε όλους όσους έφτιαξαν το σπίτι τους πίσω από τα αδιαπέραστα τείχη της και κάτω από τους χρυσούς τρούλους της. Η Θεοφανώ δεν ήταν διαφορετική. Παρά την ταπεινή της καταγωγή, ήταν γνωστή για τη μαγευτική ομορφιά της και τράβηξε τα βλέμματα του πρίγκιπα Ρωμανού Β'.

Ο Ρωμανός ήταν ένας νεαρός που αγαπούσε την καλοζωία και ο πατέρας του, Κωνσταντίνος Ζ', δεν ενέκρινε να παντρευτεί την κοινή Αναστασία. Ο Ρωμανός ωστόσο, ήταν αποφασισμένος και στο τέλος του επετράπη να παντρευτεί την Αναστασία, η οποία επέλεξε το όνομα Θεοφανώ για πριγκίπισσα.

Ο Θεοφανώ θεωρούνταν ξένη στα ανάκτορα και αντιδημοφιλής στις ελίτ. Ανάμεσα σε διπλοπρόσωπους ευνούχους, φιλόδοξους στρατηγούς και πονηρούς αυλικούς, η Θεοφανώ, το κορίτσι της ταβέρνας, έμαθε να επιβιώνει από ανάγκη. Σύντομα, ο Αυτοκράτορας πέθανε και η Θεοφανώ βρέθηκε ανυψωμένη σε αυτοκράτειρα.

Κάποιοι λένε ότι η Θεοφανώ δηλητηρίασε τον Κωνσταντίνο για να εξασφαλίσει τη θέση της στο παλάτι , η αυτοκράτειρα Θεοφανώ θα μπορούσε να κάνει πολύ περισσότερα με τον εντυπωσιακό σύζυγό της επικεφαλής από τον δύσπιστο πατέρα του. Οι φήμες κυκλοφόρησαν καθώς ο Ρωμανός έδιωξε τη μητέρα του από τα ανάκτορα και έστειλε τις πέντε αδερφές του σε μοναστήρια.

Οι εχθροί της Θεοφανώ είχαν εκδιωχθεί και το μέλλον της φαινόταν λαμπρό, ο Ρωμανός στο πλευρό της και ένας μικρός Βασίλειος Β' στο ισχίο της. Ωστόσο, ο Ρωμανός αρρώστησε σε ένα από τα πολλά κυνηγετικά του ταξίδια, πέθανε στις 15 Μαρτίου 963. Η Θεοφανώ έφταιγε, σίγουρα, ήθελε να έχει όλη τη δύναμη η ίδια.

Τα κουτσομπολιά διέδιδαν ότι η Θεοφανώ είχε δηλητηριάσει διαβολικά τον άντρα της όπως και τον πεθερό της. Τι είχε όμως να κερδίσει ως χήρα; Και η Θεοφανώ ήταν ακόμα κατάκοιτη αφού γέννησε την κόρη της Άννα δύο μέρες πριν τον θάνατο του Ρωμανού.

Δηλητηριαστής ή όχι, η χήρα Θεοφανώ και τα τρία μικρά παιδιά της βρέθηκαν σε επισφαλή θέση. Με λίγους συμμάχους και πολλούς εχθρούς, η Θεοφανώ έκανε ό,τι έπρεπε για να επιβιώσει. Ο Νικηφόρος Φωκάς υπήρξε μεγάλος σύμμαχος του συζύγου της και ήταν αρχηγός του στρατού.

Ο Νικηφόρος, ο κατακτητής της Κρήτης και νικητής των Σαρακηνών, θα μπορούσε να βοηθήσει να κρατήσει την οικογένειά της ασφαλή. Ο Νικηφόρος δεσμεύτηκε να προστατεύσει τα παιδιά της με αντάλλαγμα το χέρι της. Κυριαρχώντας τον πονηρό ευνούχο Ιωσήφ Βρίγκα, ο Νικηφόρος φόρεσε το μωβ.

Ο εκ νέου γάμος προκάλεσε προβλήματα με την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία μόνο με φειδώ επιτρέπει τον νέο γάμο. Ο Νικηφόρος, ένας ευσεβής άνθρωπος, μετανόησε και ορκίστηκε ότι δεν ήταν νονός κανενός από τα παιδιά της Θεοφανώ. Ο Πατριάρχης Πολύευκτος υποχώρησε μετά από αυτό και ευλόγησε τον γάμο.

Ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν ένας αυστηρός στρατιωτικός. Συνήθιζε να τον υπακούουν χωρίς αμφιβολία, του έλειπε η δόλος που απαιτούνταν στα ανάκτορα. Οι πρώτες του εκστρατείες έφεραν στο Βυζάντιο δόξα και δύναμη, αλλά οι αυξημένοι φόροι, οι φτωχές σοδειές και οι προσπάθειες υπερφορολόγησης της Εκκλησίας τον έκαναν αντιδημοφιλή.

Μετά από στρατιωτικές αποτυχίες στη Σικελία και επιτρέποντας στη Ρωσία υπό τον Σβιατοσλάβ να κυριεύσει τη Βουλγαρία και να απειλήσει την Κωνσταντινούπολη, ο Νικηφόρος Φωκάς βρέθηκε σε μπελάδες. Βασιζόμενος στην πίστη του στρατού του μετέτρεψε το παλάτι σε στρατώνα, αποτειχίζοντάς το από την υπόλοιπη Πόλη.

Στο τέλος πια και αναπτύχθηκε μια συνωμοσία εναντίον του. Ο ανιψιός του Νικηφόρου Φωκά, ο Ιωάννης Τζιμισκής ανακυρήχτηκε ως Αυτοκράτορας από τους Ανατολικό Στράτευμα και βάδισε στην Κωνσταντινούπολη. Ο Νικηφόρος ένιωθε ασφαλής πίσω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, αλλά ο Τζιμισκής, ο πάντα τολμηρός διοικητής, είχε ένα σχέδιο.

Σε μια θυελλώδη νύχτα, ο Τζιμισκής και μερικοί έμπιστοι πολεμιστές του διέσχισαν τον Βόσπορο μέχρι τα Θαλάσσια Τείχη δίπλα στο παλάτι. Ένα καλάθι κατέβηκε και οι άντρες ανέβηκαν ένας-ένας. Η ομάδα μπήκε στην κάμαρα του Νικηφόρου αλλά μόνο ου κατάφερε είναι να βρει το κρεβάτι του άδειο.

Οι άνδρες πανικοβλήθηκαν, πιστεύοντας ότι είχαν προδοθεί μέχρι που βρήκαν τον ασκητή αυτοκράτορα να κοιμάται στο έδαφος δίπλα από το κρεβάτι του. Ο Νικηφόρος σφαγιάστηκε και το κομμένο κεφάλι του παρουσιάστηκε στους στρατιώτες του. Ο Τζιμισκής είχε κερδίσει το στέμμα του και ζήτησε αμέσως το χέρι της δύο φορές χήρας Θεοφανώ.

Το σκάνδαλο ήταν υπερβολικό. Ποιος εκτός από τη Θεοφανώ θα μπορούσε να είχε βοηθήσει τον Τζιμισκή να μπει στο παλάτι; Ακούστηκε ότι η Θεοφάνω εξασφάλισε ότι οι θάλαμοι του Αυτοκράτορα θα ήταν αφύλακτοι και ξεκλείδωτοι. Είχαν ήδη κυκλοφορήσει φήμες ότι ήταν εραστές.

Ο Τζιμισκής είχε σκοτώσει εν ψυχρώ τον θείο του και για άλλη μια φορά ο Θεοφανώ είχε «ενορχηστρώσει τον θάνατο ενός Αυτοκράτορα». Ο Πατριάρχης Πολύευκτος δεν το άντεξε. Η «Πορφυρή αυτοκράτειρα» πρέπει να τιμωρηθεί για το αποτρόπαιο έγκλημά της. Ο Τζιμισκής εξόρισε τη Θεοφανώ και πήρε τον θρόνο.

Η Θεοφανώ εξοργίστηκε με τα νέα, ουρλιάζοντας στον πρώην εραστή της Τζιμισκή και τον προδοτικό ευνούχο Βασίλειο Λεκαπηνό, τον οποίο αποκαλούσε «Βάρβαρο και Σκύθη», χτυπώντας τον με τις γροθιές της. Η Θεοφανώ έμεινε σε μοναστήρι για 5 χρόνια. Κάποιοι λένε ότι ο Τζιμισκής την επισκέφτηκε μια φορά πριν πεθάνει

Όταν πέθανε ο Τζιμισκής, ο Βασίλειος Β΄( ο πολύ αργότερα ενονομαζόμενος Βουλγαροκτόνος) , ο γιος της Θεοφανώς, ανέλαβε τον θρόνο. Η πρώτη του πράξη ως Αυτοκράτορας ήταν να φέρει τη μητέρα του στο σπίτι. Η Θεοφανώ έζησε και πέθανε στο παλάτι, βοηθώντας στην καταστολή της εξέγερσης του Φωκά πείθοντας τον πρώην στρατηγό και μοναχό Ιωάννη Τορνίκιο του Τάο (Γεωργιανής καταγωγής) να βγει από Άγιο Όρος που μόναζε.(για ευχαριστήρια ο Βασίλειος Β΄τον βοήθηκε να κτίσει τη μονή Ιβήρων )

Ο ελιγμός της Θεοφάνους εισήγαγε τις μεγάλες στρατιωτικές οικογένειες της Ανατολίας στον Αυτοκρατορικό θρόνο για πρώτη φορά, ενώ διατήρησε και τη Μακεδονική Δυναστεία διατηρώντας τους μικρούς της γιους ζωντανούς και ονομαστικά στην εξουσία.

Αυτές οι εντάσεις μεταξύ των Μακεδόνων και των στρατηγών τους θα καθόριζαν τη βασιλεία του Βασιλείου και το πολιτικό χάος που θα οδηγούσε στην κατάρρευση του Βυζαντίου στα τέλη του 11ου αιώνα. Μεγάλο μέρος της κυριαρχίας του Βασιλείου Β' μπορεί να εξηγηθεί από αυτό που βίωσε ως παιδί στο παλάτι.

Ο Βασίλειος είδε την ταραχώδη σχέση μεταξύ της μητέρας του και των συζύγων και εραστών της, τη λιτότητα και τον πολεμικό χαρακτήρα του Νικηφόρου, τη γοητεία του Τζιμισκή και τον οδυνηρό χωρισμό της Θεοφανώ από τα παιδιά της. Ακόμη και μετά την επιστροφή της Θεοφανώς, οι αριστοκράτες της Ανατολίας οργάνωσαν εξεγέρσεις.

Αυτές οι μεγάλες οικογένειες διψούν για μια γεύση αυτοκρατορικής εξουσίας. Είναι εύλογο ότι ο Βασίλειος έμαθε την προθυμία του για πόλεμο από τους κηδεμόνες του Νικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τζιμισκή, τη δυσπιστία του για τις ευγενείς οικογένειες από τις εξεγέρσεις τους και απογοητεύτηκε από το γάμο από την εμπειρία της μητέρας του.

Η ιδιόμορφη διακυβέρνηση του Βασιλείου ως πολεμιστή-αυτοκράτορα θα φέρει το Βυζάντιο σε ιλιγγιώδη ύψη. Αλλά θα πεθάνει χωρίς κληρονόμο. Οι εντάσεις μεταξύ της Μακεδονικής Δυναστείας και των μεγιστάνων της Ανατολίας θα αποδυναμώσουν το Βυζάντιο καθώς αντιμετώπισε μια νέα απειλή, τους Τούρκους, με καταστροφικές συνέπειες.

Οι αποφάσεις που πήρε η Θεοφανώ διαμόρφωσαν την πορεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν μια από τις γυναίκες με τη μεγαλύτερη επιρροή στη Βυζαντινή Ιστορία. όχι και άσχημα για την κόρη ενός ταβερνιάρη.

Παρά την ηλεκτρισμένη φύση της ιστορίας της Θεοφανώς, οι πηγές μας για τη ζωή της είναι γενικά εχθρικές και την κατηγορούν για θάνατο και ίντριγκα στα ανάκτωρα, πιθανώς λόγω της ομορφιάς και της απλής καταγωγής της. Είναι άγνωστο, αλλά απίθανο, η Θεοφανώ ήταν υπεύθυνη για όλα όσα της αποδίδονται.

@byzantinetales έχει γράψει ένα εξαιρετικό κόμικ που συνοψίζει τη ζωή της Θεοφανώς, αν σας ενδιαφέρει να μάθετε περισσότερα για αυτήν, αυτό είναι ένα διασκεδαστικό ανάγνωσμα.