Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΕΣ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

                                                   Γεωργίου Κατσιμίγκα δρος Ἰατρικῆς-θεολόγου

Ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία, ἀπὸ τὴν ἵδρυση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους καὶ μετά, ἀκροβατεῖ μεταξύ τῶν δικῶν της καὶ τῶν δυτικοευρωπαϊκῶν πολιτισμικῶν στοιχείων ποὺ εἰσήχθησαν μὲ τὸν Διαφωτισμό. Εἶναι ἡ ἰδέα τῆς μετακένωσης τῶν ἰδεῶν ἀπὸ τὴν Δύση καὶ τῆς μεταπρατικῆς παιδείας ποὺ ξεκίνησε μὲ τὸν Ἀδαμάντιο Κοραή. Πάντως θὰ λέγαμε ὅτι ὁ νεοελληνικὸς πολιτισμὸς στηρίζεται σὲ δύο κύριους ἄξονες: Στὸν ἀπόηχο τῆς ἀρχαιοελληνικῆς κληρονομιᾶς καὶ στὸν ὀρθόδοξο παράγοντα, ὅπως αὐτὸς ἀπο-κρυσταλλώθηκε μέσῳ τοῦ Βυζαντίου 1.

Σχετικὰ μὲ τὴν ὑγεία, θὰ λέγαμε ὅτι αὐτὴ ἀσφαλῶς κι ἐπηρεάζεται ἀπὸ τὴν κυρίαρχη πολιτισμικὴ τάση ποὺ ἐπικρατεῖ στὴν Ἑλλάδα. Ἡ ὀρθόδοξη παράδοση

μᾶς ὑπογραμμίζει τὴν ἀξία τοῦ ἀνθρώπι-νου προσώπου ὡς εἰκόνας τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ1. Ἡ ἀσθένεια καὶ ὁ πόνος παίρνουν ὀντολογικὸ περιεχόμενο καὶ δὲν ἀποδίδο-νται στὴν τιμωρία ἢ τὴν ὀργὴ τοῦ Θεοῦ, ὅπως συμβαίνει σὲ ἄλλους πολιτισμούς, ἀλλὰ θεωροῦνται ὡς παιδαγωγικὰ μέσα καὶ ὡς εὐκαιρία ἐπαναξιολόγησης τοῦ νοήματος τῆς ζωῆς. Μάλιστα, ὁ Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς δὲν διστάζει νὰ συνδέσει τὸν πόνο μὲ τὴν ἐλευθερία, γιατί δίνεται ἡ εὐκαιρία στὸν ἄνθρωπο νὰ χρησιμοποιεῖ τὴν ἀρρώστια γιὰ τὴν τελείωσή του2. Ἐπίσης, ἡ Ὀρθοδοξία θεωρεῖ τὸν ἄνθρωπο ὡς ἑνιαία ψυχοσωματικὴ ὀντότητα καὶ εἶναι ὑπὲρ τῆς συνολικῆς ἀντιμετώπισης τῆς ὑγείας του3. Παράλληλα, τὸ σῶμα ἐξυψώνεται καὶ θεωρεῖται ὡς ναὸς τοῦ πνεύματος καὶ ὄχι σὰν κάτι τὸ ἐξ ὁρισμοῦ μιαρὸ καὶ ἁμαρτωλό, ὅπως ἔκανε ὁ πουριτανισμὸς τῆς Δύσης4. Ὁ ἄνθρωπος κατὰ τὴν ὀρθόδοξη διδασκαλία δὲν ἀντιμετωπίζεται μόνο ὡς βιολογικὴ ὀντότητα, ἀλλὰ καὶ ὡς ψυχική, πνευματικὴ καὶ κοινωνική. Ἄλλωστε, ὁ Χριστὸς παρουσιάζεται στὴν Καινὴ Διαθήκη ὡς ἰατρὸς ψυχῶν καὶ σωμάτων5. Τὸ ἀνθρώπινο πρόσω-πο δὲν ἀντικρίζεται σὰν κάτι τὸ ἐντελῶς ξεκομμένο ἀπὸ τὶς κοινωνικές, πολιτισμικὲς καὶ θρησκευ-τικὲς ἐπιδράσεις τοῦ περιβάλλοντός του.

Τὸ μυστήριο τοῦ ἀνθρώπινου βίου δὲν μπορεῖ νὰ ἰδωθεῖ ἔξω ἀπὸ τὶς ἀξίες καὶ τὶς ἐπιδιώξεις τοῦ ἀτόμου, ποὺ καθορίζουν τὴ στάση τῆς ζωῆς του καὶ τὴ συμπε-ριφορά του. Εἶναι φανερὸ ὅτι μᾶς ἔχει παραδοθεῖ πλούσιο ὑλικό, γιὰ νὰ ἀντιμετωπίζουμε τὰ σύγχρονα διλήμματα βιοηθικῆς, καθὼς καὶ τὶς καθημερινὲς ἐπιλογές μας σὲ ἐπίπεδο προσωπικῶν ἀποφάσεων ποὺ ἀφοροῦν τὴν ὑγεία μας. Γιὰ παράδειγμα, κάποιος δὲν θὰ καταφύγει σὲ καταχρήσεις ποὺ βλάπτουν τὴν ὑγεία του, ἂν θεωρεῖ τὴ ζωή του ὡς θεϊκὸ δῶρο καὶ τὸ σῶμα του ὡς κατοικητήριο τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ.

Ἐπίσης θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ Ἑλλάδα εἶχε ὡς τώρα ἕνα διατροφικὸ πολιτισμὸ ποὺ βασιζόταν στὸ ἐλαιόλα-δο, στὰ ὄσπρια καὶ τὰ δημητριακά, στὰ φροῦτα καὶ τὸ κρασί. Εἶναι ἡ περίφημη μεσογειακὴ δίαιτα ποὺ ἀποτελεῖ ἀσπίδα ὄχι μόνο κατὰ τῶν καρδιαγγειακῶν παθήσεων, ἀλλὰ καὶ κατὰ τοῦ καρκίνου τοῦ πεπτικοῦ συστήματος.

Ὅμως σήμερα, ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία ἐπηρεάζεται κι ἔχει ὡς πρότυπο τὸν δυτικὸ τρόπο ζωῆς. Ζοῦμε στὴν ἐποχὴ τῆς ὑπερνεωτερικότητας. Ἡ ἐπίδραση τοῦ σύγχρονου τρόπου ζωῆς στὴν ὑγεία εἶναι σημαντική. Ἡ ἔλλειψη ἐλεύθερου χρόνου, τὸ συνεχῶς αὐξανόμενο αἴσθημα τοῦ ἀτομοκεντρισμοῦ, τὸ ἄγχος, τὸ κυνήγι τοῦ χρόνου ὁδηγοῦν σὲ στρεσογόνες καταστάσεις. Ἡ καθιστικὴ ζωή, ἡ ἕτοιμη τυποποιημένη τροφὴ καὶ ἡ διατροφὴ τύπου fast food ὁδηγοῦν σὲ αὔξηση τῶν κρουσμάτων καρδιαγγειακῶν νόσων καὶ τοῦ καρκίνου. Αὐτὰ εἶναι δύο χαρακτηριστικὰ παραδείγματα. Τὰ νέα κοινωνικοοικονομικὰ δεδομένα τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας ἐπηρεάζουν τὴ δομὴ τῆς ἑλληνικῆς οἰκογένειας. Ἡ οἰκογένεια ἀπὸ ἐκτεταμένη, μὲ τὸν παπ-ποῦ, τὴ γιαγιὰ καὶ τοὺς γονεῖς, ἔγινε πυρηνική, μὲ τὴν παρουσία μόνο τῶν γονέων καί, συνήθως, ἑνὸς μόνο παιδιοῦ6. Ἡ ἐνασχόληση, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, μὲ τὸν τομέα παροχῆς ὑπηρεσιῶν, κάνει τὴν οἰκογένεια νὰ ἐξαρτᾶται ὁλοένα καὶ περισσότερο ἀπὸ τὸν κρατικὸ παρεμβατισμό. Ἡ ἐργασία καὶ τῶν δύο γονέων ἀλλάζει τὸν ρόλο τους μέσα στὴν οἰκο-γένεια καθὼς καὶ τὸν τρόπο διαπαιδα-γώγησης τῶν παιδιῶν.

Οἱ ἀλλαγὲς αὐτὲς ἔχουν ἐπιπτώσεις στὴν ὑγεία τῶν μελῶν τῆς οἰκογένειας. Σὲ ἐπίπεδο ψυχικῆς ὑγείας, τὴ διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν τὴν ἀναλαμβάνει ἐξ ὁλοκλήρου το κράτος, μὲ τοὺς παιδικοὺς σταθμούς, ἤ, δυστυχῶς, ἀκόμη καὶ ἡ τηλεόραση, ἐνῷ ἡ διασκέδαση μετατρέπεται σὲ μηχανικὴ καὶ μοναχικὴ, καταργῶντας τὴν ὁμαδικότητα ποὺ ὑπῆρχε σὲ ἐπίπεδο γειτονιᾶς.

Χάθηκε ἡ ἱκανότητα τῆς συνάφειας τῶν συγγενικῶν δεσμῶν καὶ μαζί της καὶ τὸ ὑποστηρικτικὸ συγγενικὸ περιβάλλον7. Τώρα τὸ ἄτομο νιώθει πιὸ εὐάλωτο καὶ μοναχικό. Σὲ ἐπίπεδο σωματικῆς ὑγείας, ἡ ἔλλειψη ἐλεύθερου χρόνου ἀνοίγει τὴν κερκόπορτα γιὰ τὴν κατανάλωση τοῦ πρόχειρου κι ἕτοιμου φαγητοῦ, μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπάγεται γιὰ τὴν ὑγεία τῶν μελῶν, ἐνῷ ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριά, ἡ πρόνοια καὶ ἡ φροντίδα φεύγουν ἀπὸ τὰ χέρια τῆς οἰκογένειας καὶ γίνονται κρατικὴ ὑπόθεση, συχνὰ ἀπρόσωπη καὶ μηχανιστική.

Τέλος εἶναι δυνατόν, ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας νὰ ἀποτελέσει μία σοβαρὴ πρόταση γιὰ τὴ διατήρηση καὶ τὴν προαγωγὴ τῆς ὑγείας τοῦ ἀτόμου. Ἡ ἀξία τοῦ σώματος ὡς ναοῦ καὶ κατοικητηρίου τοῦ Θεοῦ καὶ ὁ καθαγιασμός του μὲ τὴν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ καὶ ὄχι ἡ ὑποτίμησή του, ἡ θεώρηση τοῦ ἀνθρώπου ὡς ἑνιαίας ψυχοσωματικῆς ὀντότητας μὲ πνευματικὲς καὶ ὑλικὲς ἀνάγκες, ἡ ἀνεπανάληπτη ἀξία τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, οἱ ἀξίες τῆς ἀγάπης, τῆς πίστης καὶ τῆς ἐλπίδας, ἡ συνεχὴς ἄντληση νοήματος ζωῆς, ἡ ἀποφυγὴ τῶν ἀκροτήτων καὶ τῶν ὑπερβολῶν μὲ τὴν πρακτική της ἐγκράτειας καὶ τῆς νηστείας, καθὼς καὶ ἡ «ψυχοθεραπευτικὴ» δράση τῆς ἔνταξης τοῦ ἀτόμου μέσα στοὺς κόλπους καὶ τὴ ζωὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας ἀποτελοῦν στοιχεῖα καὶ πρακτικές τῆς Ὀρθοδοξίας, ποὺ μποροῦν νὰ ὁδηγήσουν στὴ διατήρηση τῆς σωματικῆς καὶ πνευματικῆς ὑγείας τοῦ ἀτόμου.

1. Ματσούκας Ν., Νεοελληνικὸς πολιτισμὸς καὶ Δια-νόηση. Θεσσαλονίκη, Πουρνάρα, 2006.

2. Μεταλληνὸς Γ., Παράδοση καὶ Ἀλλοτρίωση. Ἀθή-να, Δομός, 2001

3. Ματσούκας Ν., Δογματικὴ καὶ Συμβολικὴ Θεο-λογία Α΄ – Εἰσαγωγὴ στὴ Θεολογικὴ Γνωσιολογία.

Θεσσαλονίκη, Πουρνάρα, 1996.

3. Ἰωάννης Χρυσόστομος. Ὁμιλία εἰς τὴν πρὸς Ρω-μαίους, 23:4 PG 60: 620.

4. Μάξιμος Ὁμολογητής. Πρὸς Θαλάσσιον. PG 90:629D ’ 32A.

5. Μάξιμος Ὁμολογητής. Κεφάλαια διάφορα. 1:25 PG 90:1189.

6. Μπουγάτσος Κ., Κοινωνικὴ διδασκαλία Ἑλλή-νων Πατέρων. Ἀθήνα, Ἱερὰ Ἀποστολικὴ Διακονία, 1998.

7. Ἰωαννίδης Ἀ., Ἡ ἰατρικὴ στὴν Καινὴ Διαθήκη καὶ στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Θεσσαλονίκη, χ.ἔ, 1992.

8. Εὐτυχιάδης Ἀ., Φύση καὶ Πνεῦμα – Συμβολὴ στὴν ἰατρικὸ- φιλοσοφικὴ σκέψη. Ἀθήνα, χ.ἔ, 1995.

9. Μοδιανὸς Μ., Κοινωνία καὶ ψυχικὴ Ὑγεία, Ἀθή-να, Καστανιώτη, 1989.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ε.ΡΩ. ΤΕΥΧΟΣ 13