Η μοίρα των αυτοκρατοριών -THE FATE OF EMPIRES

Θα κάνουμε μια αναφορά στο βιβλίο που έγραψε ο Τζών Γλάμπ ( Sir John Glubb) το έτος 1977 για την κοινή μοίρα όλων των αυτοκρατοριών, την άνοδο και την πτώση τους.

Το βιβλίο στην Αγγλική μπορείτε να το διαβάσετε εδώ

Διαβάζουμε στην αρχή του βιβλίου:Το μόνο που μαθαίνουμε από την ιστορία είναι ότι ο άνθρωπος δεν μαθαίνει τίποτα από την ιστορία

Ο συγγραφέας μέσα από μια κυκλική θεώρηση του χρόνου και εξετάζοντας ιστορικά αρκετές από τις αυτοκρατορίες που πέρασαν βρήκε κάποια κοινά χαρακτηριστικά στη “ζωή” τους δηλαδή κάποια στάδια που περνάνε νομοτελειακά όλες οι αυτοκρατορίες ακριβώς όπως είναι τα στάδια της ζωής του ανθρώπου.

Ο ίδιος αναφέρει ότι είναι μια απλοποιημένη γενίκευση της ιστορίας η οποία όμως χρήζει μελέτης.

Με την έννοια αυτοκρατορία θεωρεί τα κράτη υπερδυνάμεις, ανεξάρτητα εάν είχαν αποικίες σε διάφορα μέρη της γης όπως η Βρετανία ή χωρίς αποικίες και χωρίς θάλασσα όπως η Αυστροουγγαρία)

Η πρώτη του διαπίστωση είναι ότι ο χρόνος της ζωής τους διαρκεί 250 χρόνια , περίπου 10 γενιές δίνοντας παραδείγματα

.

Στη συνέχεια καθορίζει τα στάδια της κάθε περιόδου τα οποία είναι :

Η εποχή των πρωτοπόρων

Κατά την οποία ένα έθνος με τις αρετές της ανδρείας της επιθετικότης και της αυτοθυσίας επιτίθεται ή εισδύει σε μια υπάρχουσα αυτοκρατορία η οποία είναι ώριμη αλλά αμυντική. Μαθαίνει από τις ήττες του και αντιγράφει τις πολεμικές αρετές των αντιπάλων. Σιγά σιγά αναλαμβάνει την εξουσία.

Ένα από τα παραδείγματα είναι οι αρχαίοι Μακεδόνες οι οποίοι νίκησαν τους Πέρσες και ανέλαβαν την αυτοκρατορία τους . Το ίδιο ισχύει και για τους Άραβες όπως και για τους Οθωμανούς και για πολλές άλλες αυτοκρατορίες.

Η εποχή των κατακτήσεων

Το νέο έθνος που αναλαμβάνει την εξουσία είναι γεμάτο από αυτοπεποίθηση πρωτοβουλία και θάρρος. Δεν δεσμεύεται από τακτικές και παραδόσεις. Συνεχίζει τις κατακτήσεις και μεγαλώνει την αυτοκρατορία.

Η εποχή του εμπορίου

Η εποχή του εμπορίου αλληλοεπικαλύπτεται με την εποχή των κατακτήσεων. Με τις νέες κατακτήσεις δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για ανάπτυξη του εμπορίου. Δεν υπάρχουν σύνορα για τις μεγάλες κατακτημένες εκτάσεις. Ούτε τοπικές διαμάχες. Τα εμπορεύματα και οι άνθρωποι μπορούν να διακινηθούν σε ξηρά και θάλασσα. Το εμπόριο αυξάνει τον πλούτο και την οικονομία. Η στρατιωτική δόξα και η τιμή υπάρχουν ακόμη αλλά δεν λένε και πολλά στον έμπορο που τον ενδιαφέρει περισσότερο το κέρδος. Τα χρήματα που μαζεύονται ξοδεύονται σε πολυτέλειες. Η τέχνη η αρχιτεκτονική ανθίζουν. Μεγάλες πόλεις φτιάχνονται με λεωφόρους και ψηλά κτίρια όπως και έργα υποδομής δρόμοι και γέφυρες. Ξεκινάνε μεγάλες επιχειρήσεις και αναζητούντα νέοι τρόποι πλουτισμού.

Γίνεται αναφορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως παράδειγμα ένωση διαφόρων κρατών για την ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομίας. Ο συγγραφέας δίνει μάλιστα μια πρόβλεψη το έτος 1977 που γράφτηκε το βιβλίο , από την πείρα που απέκτησε από την ιστορία, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση για να παραμείνει ενωμένη πρέπει να υπάρχουν αμοιβαίες υποχωρήσεις από τα κράτη. Διαφορετικά ή θα κατακτηθούν από έναν(Γερμανία;) ή θα χωριστούν σε μικρότερες υπερδυνάμεις.(προφητικό για το 2015 που είδαμε την Ένωση έτοιμη να καταρρεύσει σε βόρειους και νότιους).

Η Ελλάδα φαίνεται να πέρασε στην εποχή του εμπορίου με την είσοδό της στη ΕΕ( ως τμήμα μιας υπερδύναμης και τα πακέτα στήριξης Ντελόρ) αλλά ταυτόχρονα σε μικρό χρονικό διάστημα πέρασα και από όλες τις εποχές που θα αναπτύξουμε συνοπτικά στη συνέχεια.

Η εποχή της αφθονίας

Στην εποχή αυτή κυριαρχεί το χρήμα το οποίο είναι υπεύθυνο για την παρακμή των σκληρών , γενναίων και με αυτοπεποίθηση ανθρώπων. Το χρήμα αντικαθιστά τη διάθεση για τιμή και περιπέτεια στους νέους ανθρώπους. Οι άνθρωποι δεν προσπαθούν να αποκτήσουν χρήματα για την πατρίδα ή για την κοινότητα τους αλλά για την εαυτό τους. Σταδιακά και ανεπαίσθητα η εποχή της αφθονίας σβήνει το αίσθημα του καθήκοντος και η φήμη και η τιμή αντικαθίσταται από τα μετρητά. Τα σχολεία δεν βγάζουν πατριώτες αλλά όλοι κοιτάνε να σπουδάσουν για να αποκτήσουν προσόντα που θα τους επιφέρουν υψηλούς μισθούς.

Το απόγειο της αυτοκρατορίας (High Noon)βρίσκεται στη μετάβαση από την εποχή των κατακτήσεων στην εποχή της αφθονίας. Στην περίοδο αυτή υπάρχουν ακόμη οι αρετές του πατριωτισμού του θάρρους και της ενεργητικότητας να εξυπηρετήσουν το κράτος και να προστατέψουν τα σύνορα του. Αλλά κάτω από αυτά σιγοκαίει η απληστία για τα χρήματα που σταδιακά αντικαθιστά το καθήκον και την υπηρεσία προς την πατρίδα.

Η Κίνα ως σύγχρονο παράδειγμα μπορούμε να πούμε ότι βρίσκεται σε φάση που περνάει από την εποχή του εμπορίου (κατέκτησε τον κόσμο με το φθηνό) και εισδύει στην εποχή της αφθονίας.

Αμυντικότητα

Το κράτος τώρα υπερβολικά πλούσιο δεν ενδιαφέρεται πλέον για την δόξα και το καθήκον αλλά ενδιαφέρεται να διατηρήσει τον πλούτο και την πολυτέλεια. Είναι η περίοδος της αμυντικότητας όπως το Σινικό τείχος , το τείχος του Αδριανού και η γραμμή Μαζινό της Γαλλίας το 1939.( Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το τείχος των ΗΠΑ με το Μεξικό ή το Firewall του διαδικτύου της Κίνας). Τα χρήματα αντικαθιστούν θάρρος, χρησιμοποιούνται επιδοτήσεις αντί για όπλα για την εξαγορά του εχθρού.

Η πολεμική επιθετικότητα και ετοιμότητα θεωρείται πρωτόγονη και ανήθικη. Οι πολιτισμένοι άνθρωποι είναι πολύ περήφανοι για να πολεμήσουν. Οι κατακτήσεις είναι ανήθικες. Οι αυτοκρατορίες είναι αδύναμες.

Αλλά ο συγγραφέας αναφέρει ότι το κακό με τον ειρηνισμό είναι ότι υπάρχουν πάντα αρκετοί άνθρωποι στον κόσμο που είναι επιθετικοί. Τα έθνη που δεν θέλουν να πολεμήσουν είναι έτοιμα να κατακτηθούν από ανθρώπους στο επίπεδο της στρατοκρατίας ή να δουν τον εαυτό τους ως μέλος μιας νέας αυτοκρατορίας ως επαρχία ή ως αποικία.

Η εποχή της Διανόησης

Ο μεγάλος πλούτος του έθνους δεν χρειάζεται για την παροχή των απλών αναγκών στους πολίτες ή
ακόμη και για τις πολυτέλειες της ζωής. Άφθονα κεφάλαια είναι διαθέσιμα επίσης για την αναζήτηση της γνώσης. Οι έμποροι πρίγκιπες της εποχής του εμπόριου αναζητούν φήμη και έπαινο, όχι μόνο έργα τέχνης ή καλλιτεχνική μουσική και λογοτεχνία.

Βρήκαν επίσης και προικίζουν κολέγια και πανεπιστήμια. Είναι αξιοσημείωτο πως αυτή η εποχή ακολουθεί όλες τις αυτοκρατορίες μετά την εποχή της αφθονίας ανά τους αιώνες.

Στη ζωή του ο συγγραφέας έχει δει το ίδιο φαινόμενο στις Η.Π.Α. και στη Βρετανία. Όταν αυτά τα έθνη ήταν στο αποκορύφωμα τη δόξα τους, το Χάρβαρντ, το Γέιλ, την Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ φάνηκε να ικανοποιεί τις ανάγκες τους. Τώρα σχεδόν κάθε πόλη έχει το πανεπιστήμιο της.

Η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων η ειρηνική συσσώρευση πλούτου, η οποία σηματοδότησε την εποχή του εμπορίου εμφάνισαν νέους θριάμβους στον πολιτισμό, και στις τέχνες. Με τον ίδιο τρόπο, η τεράστια επέκταση του πεδίου της γνώσης που επιτεύχθηκε από την Εποχή της Διανόησης σηματοδότησε ένα νέο ορόσημο προόδου. Η τροχιά της αυτοκρατορίας από την στρατιωτική δόξα συνεχίστηκε στον πλούτο και από εκεί στη γνώση.

Φαίνεται η διάδοση της γνώσης να είναι η πιο ευεργετική για τις ανθρώπινες δραστηριότητες,
και όμως κάθε περίοδος παρακμής χαρακτηρίζεται από αυτήν την επέκταση της διανοητικού
δραστηριότητα. «Όλοι οι Αθηναίοι και οι ξένοι που ήταν εκεί δεν περνούσαν τον χρόνο τους διαφορετικά , παρά είτε για να πούνε είτε να ακούσουν κάποιο νέο πράγμα »είναι η περιγραφή που δίνεται στις Πράξεις των Αποστόλων για την παρακμής του ελληνικού πνεύματος

Η εποχή της διανόησης συνοδεύεται από εκπληκτικές εξελίξεις στη φυσική επιστήμη.

Όπως στην περίπτωση των Αθηναίων, η διανόηση οδηγεί από συζήτηση , σε διαλόγους
και επιχειρήματα, όπως είναι χαρακτηριστικό στα Δυτικά έθνη σήμερα. Συζητήσεις σε εκλεγμένες
συνελεύσεις ή τοπικές επιτροπές, σε άρθρα στον Τύπο ή σε συνεντεύξεις στην τηλεόραση—
ατελείωτη και αδιάκοπη συζήτηση.

Οι άνθρωποι όμως διαφέρουν και σπάνια οδηγούνται με νοητικά επιχειρήματα σε συμφωνία. Έτσι οι δημόσιες υποθέσεις απομακρύνονται από το κακό στο χειρότερο εν μέσω μιας αδιάκοπης κακοφωνίας και διαφωνίας . Αλλά αυτή η συνεχής αφοσίωση στη συζήτηση φαίνεται να καταστρέφει τη δύναμη της δράσης. Μέσα σε μια συνομιλία σαν την Βαβέλ, το πλοίο παρασύρεται στα βράχια.

Η ανεπάρκεια της πνευματικότητας

Ίσως το πιο επικίνδυνο υποπροϊόν της εποχής της διανόησης είναι η ασυνείδητη
ανάπτυξη της ιδέας πως μπορεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος λύσει τα προβλήματα του κόσμου. Ακόμα και στο χαμηλό επίπεδο πρακτικών υποθέσεων αυτό είναι προφανώς αναληθής.

Η επιβίωση του έθνους εξαρτάται βασικά απο την πίστη και την αυτοθυσία των πολιτών.
Η εντύπωση ότι η σωτηρία στις δύσκολες καταστάσεις αποκτιέται μόνο με τη διανοητική ευφυΐα, χωρίς της απουσία του εγωισμού ή χωρίς την παρουσία της ανθρώπινης αφοσίωσης, μπορεί μόνο οδηγεί σε καταστροφή.

Έτσι βλέπουμε ότι η καλλιέργεια της ανθρώπινης διάνοιας να φαίνεται υπέροχο
ιδανικό, αλλά μόνο υπό την προϋπόθεση ότι δεν αποδυναμώνει την ανιδιοτέλεια (βλ Ι.Ρωμανίδης) και την ανθρώπινη αφοσίωση στην υπηρεσία του κράτους.

Ίσως δεν είναι η πνευματικότητα που καταστρέφει το πνεύμα της αυτοθυσίας -
το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι και τα δύο, η πνευματικότητα και η απώλεια της αίσθησης του καθήκοντος , εμφανίζονται ταυτόχρονα στην ιστορία της ζωής του έθνους.

Υπάρχουν περιπτώσεις που ένας μη σοφός αλλά αφοσιωμένος ήρωας είναι περισσότερο ουσιαστικός από τον σαρκασμό ενός έξυπνου

Μπορούμε αναφέρουμε ότι η Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν διήρκεσε 250 χρόνια όσα αναφέρει ο συγγραφέας του βιβλίου αλλά περισσότερα από 1000 χρόνια. Στην διάρκεια της παρακμής ως αυτοκρατορία εμφάνισε αυτή την πνευματικότητα κατά την δυναστεία των Παλαιολόγων την τελευταία δυναστεία που οδήγησε όμως στην εποχή της Αναγέννησης στη Δύση με την φυγή όλων αυτών των πνευματικών ανθρώπων και τη μετανάστευσή τους στη δύση από τον φόβο των Οθωμανών.

Επίσης να αναφέρουμε σύμφωνα με τον Ιωάννη Ρωμανίδη η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διήρκεσε 1000 χρόνια γιατί από την αρχή της επέλεξε τον Χριστιανισμό τον Ορθόδοξο μάλιστα γιατί δημιουργούσε τον ανιδιοτελή άνθρωπο που αναφέρει ο Γκλάμπ. Βέβαια κατά την ιστορική του πορεία κυβερνήθηκε από δυναστείες , περίπου 150 χρόνια η κάθε μια όπως τον Ισαύρων , των Μακεδόνων κλπ και στα χρόνια της εξουσίας τους παρουσίαζαν όλα αυτά τα φαινόμενα που περιγράφονται.

Πολιτικές διαφωνίες

Ένα άλλο αξιοσημείωτο και απροσδόκητο σύμπτωμα της εθνικής παρακμής είναι η εντατικοποίηση
εσωτερικών πολιτικών μίσους. Κάποιος θα περίμενε, όταν η επιβίωση του έθνους έγινε επισφαλής, οι πολιτικοί και οι φατρίες θα έριχναν την αντιπαλότητα τους και θα στεκόταν ώμος-προς-ώμο για να σώσουν τη χώρα τους ενώ συμβαίνει το αντίθετο.

Η εισβολή των ξένων

Ένα από τα συχνά επαναλαμβανόμενα φαινόμενα που εμφάνισαν οι μεγάλες αυτοκρατορίες είναι η εισροή ξένων στην πρωτεύουσα. Οι Ρωμαίοι ιστορικοί συχνά παραπονούνται για τον αριθμό των Ασιατών και Αφρικανών στη Ρώμη. Η Βαγδάτη, στην κορυφή της τον ένατο αιώνα, ήταν διεθνές
κέντρο από Πέρσες, Τούρκους, Άραβες, Αρμένιους, Αιγύπτιους, Αφρικανούς και Έλληνες που αναμειγνύονταν στους δρόμους της.

Στις εποχές του εμπορίου και της ευημερίας, κάθε είδους ξένοι εισρέουν στην μεγάλη πόλη, οι δρόμοι της οποίας φημίζονται ότι έχουν πλακόστρωτο από χρυσό. Όπως, στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό είναι υπέροχο.

Η πόλη είναι επίσης η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, το κοσμοπολίτικο πλήθος στην έδρα της αυτοκρατορίας ασκεί πολιτική επιρροή σε μεγάλο βαθμό

Πολλοί από τους ξένους μετανάστες πιθανότατα θα ανήκουν σε φυλές που αρχικά κατακτήθηκαν και απορροφήθηκαν από αυτοκρατορία.

Ενώ η αυτοκρατορία απολαμβάνει το απόγειο της ευημερίας, όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι περήφανοι και χαίρονται που είμαι αυτοκρατορικοί πολίτες.

Αλλά όταν παρακμάζει επανέρχονται , είναι εξαιρετικό πώς , οι μνήμες αρχαίων πολέμων, ίσως αιώνων πριν, ξαφνικά αναβιώνουν , και τοπικές ή επαρχιακές κινήσεις εμφανίζονται απαιτώντας απόσχιση ή ανεξαρτησία. Κάποια μέρα αυτό το φαινόμενο αναμφίβολα θα εμφανιστεί στην τωρινή προφανώς μονολιθική και αυταρχική σοβιετική αυτοκρατορία.
Είναι καταπληκτικό για πόσο καιρό τόσο επαρχιακά συναισθήματα μπορούν να επιβιώσουν.

Η κενότητας

Καθώς το έθνος μειώνεται σε εξουσία και πλούτο, μια παγκόσμια απαισιοδοξία σταδιακά
διαπερνά τους ανθρώπους, η οποία επιταχύνει την πτώση

Το κενότητα είναι ο συχνός σύντροφος της απαισιοδοξίας. Ας φάμε, πίνουμε και είμαστε χαρούμενοι, για αύριο πεθαίνουμε

Ο Ρωμαίος όχλος, απαιτούσε δωρεάν γεύματα και δημόσια παιχνίδια. Μονομάχοι, άρματα, αγώνες και αθλητικές εκδηλώσεις ήταν το πάθος τους

Οι ήρωες των παρακμάζοντων εθνών είναι πάντα οι ίδιοι - ο αθλητής, ο τραγουδιστής ή ο
ηθοποιός. Η λέξη «διασημότητα» σήμερα είναι συνηθισμένη να ορίζεται στον κωμικό ή τον ποδοσφαιριστή και όχι στον πολιτικό, το στρατηγός ή την λογοτεχνική ιδιοφυΐα.

Η κυρίαρχη φυλή

Οι πολίτες της αυτοκρατορίας αρχίζουν να πιστεύουν ότι η υπεροχή τους θα διαρκέσει για πάντα και θα κυριαρχούν στον κόσμο χάρη στις αρετές που κληρονόμησαν από τους προγόνους τους. Μια ψευδαίσθηση που ενθαρρύνει η απασχόληση των φτηνών εργατικών χεριών και η χρησιμοποίηση μισθοφορικού στρατού στις μάχες και στο ναυτικό. Ενώ η απόγονοι της κυρίαρχης φυλής περνούν τον καιρό τους σε διασκεδάσεις και αθλήματα.

Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η πρόοδος θα είναι αυτόματη και θα γίνονται όλο και πιο πλούσιοι χωρίς προσπάθεια και θα ανεβεί για όλους το βιοτικό επίπεδο.

Το κράτος πρόνοιας

Η εποχή της παρακμής ενός μεγάλου έθνους είναι συχνά η περίοδος που δείχνει την τάση για φιλανθρωπία και συμπάθεια για τα άλλα έθνη. Αυτή η φάση μπορεί να μην είναι αντιφατική στο συναίσθημα που περιγράφεται στη προηγούμενη παράγραφο, ότι η κυρίαρχη φυλή έχει το δικαίωμα να κυβερνά τον κόσμο .Όσο διατηρεί το καθεστώς της ηγεσίας, ο αυτοκρατορικός λαός είναι χαρούμενος που είναι γενναιόδωρος, ακόμα και αν υποβαθμιστεί ελαφρά. Τα δικαιώματα της υπηκοότητας απονέμονται γενναιόδωρα σε κάθε έθνος, ακόμη και εκείνα που ήταν πρώην κατακτημένα , και διακηρύσσεται η ισότητα της ανθρωπότητας.

Κρατική βοήθεια στους νέους και τους φτωχούς ήταν εξίσου γενναιόδωρη. φοιτητές λαμβάνουν κρατικές επιχορηγήσεις για την κάλυψη των δαπάνών ενώ λαμβάνουν υψηλότερα εκπαίδευση. Το Κράτος προσέφερε επίσης δωρεάν ιατρική περίθαλψη στους φτωχούς.

Η εντύπωση ότι θα είναι για πάντα αυτόματα πλούσιοι συνεχίζεται στην παρακμασμένη αυτοκρατορία ξοδεύοντας πλούσια από ανθρωπισμό , μέχρι που στο τέλος οικονομία να καταρρέει. Τα πανεπιστήμια είναι κλειστά και το τα νοσοκομεία καταρρέουν. Ίσως να είναι λανθασμένη η εικόνα του κράτος πρόνοιας ως το ορόσημο της ανθρώπινη επίτευξη. Μπορεί απλώς να αποδειχθεί στη ζωή μιας αυτοκρατορίας ως ορόσημο της γήρανση και της αθλιότητας της .

Η θρησκεία\

Στην περίοδο της παρακμής της αυτοκρατορίας εμφανίζεται και μια κάμψη στη θρησκεία. Η θρησκεία βοήθησε στην επέκταση της αυτοκρατορίας. Η ίδια βοηθάει στο να παραμείνει υψηλό το φρόνημα των πολιτών και πρέπει να χρησιμοποιείται στον καιρό της παρακμής για να απομακρυνθεί ο εγωισμός και να κερδίσουν οι αρετές της αυτοθυσίας και της ανιδιοτέλειας.

Ακόμη και μετά την πτώση της αυτοκρατορίας και την υποδούλωση της μπορεί να να βοηθήσει τις νέες γενιές να ξαναχτίσουν την παλιά αυτοκρατορία.(όπως έγινε με την Ελληνική Επανάσταση)

Σε γενικές γραμμές συνήθως, η ακμή και η παρακμή των μεγάλων εθνών είναι εκπληκτικά παρόμοιες και οφείλονται σε εσωτερικούς παράγοντες

Οι καταρρεύσεις τους είναι διαφορετικές, γιατί είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα εξωτερικών αιτιών.