Ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα

 Σωτήριου Μυλωνά Υπ. Δρ. Θεολογίας Α.Π.Θ.

Οι Άγγελοι είναι εξολοκλήρου πνεύματα: «Ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα». Του Σωτηρίου Μυλωνά. Οἱ ἄγγελοι εἶναι ἐξολοκλήρου πνεύματα, ἀσώματα ὄντα, δημιουργημένα ἀπὸ τὸν Θεὸ, ὅπως καὶ οἱ ἄνθρωποι. Ἐπειδὴ ὅμως τὸ ἀπολύτως ἄυλο ἁρμόζει μόνο στὸν Θεό, οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δίδαξαν πὼς οἱ Ἅγιοι Ἄγγελοι ἔχουν κάποιο εἶδος αἰθέριου σώματος ποὺ εἶναι πολὺ λεπτότερο ἀπὸ ὁποιαδήποτε ἄλλη ὕλη ἔχει γίνει ποτὲ ἀντιληπτὴ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο.

Κατὰ τὸν Μέγα Βασίλειο, ἡ φύση τῶν νοητῶν ὄντων ξεπερνᾶ τὴν ἀνθρώπινη διάνοια, γιατί εἶναι σύμφωνη μὲ τὴν κατάσταση γιὰ τὴν ὁποία δημιουργήθηκε, δηλαδὴ τὸ νὰ εἶναι ὑπερχρόνια κι αἰώνια, κάτι τὸ ὁποῖο δὲν μπορεῖ νὰ γίνει κατανοητὸ ἀπὸ τὸν ἀνθρώπινο νοῦ.

Ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, συνοψίζοντας τὶς διδασκαλίες περὶ ἀγγέλων ποὺ διατύπωσαν οἱ ἄλλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας πρὶν ἀπὸ αὐτόν, διευκρινίζει λέγοντας ὅτι οἱ ἄγγελοι εἶναι ἀσώματοι καὶ ἄυλοι σὲ σχέση μὲ τὸν ἄνθρωπο καὶ ὄχι σὲ σχέση μὲ τὸν Θεό.

Σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς ἀπόψεις τῶν ἐξ Ἀνατολῆς Πατέρων, στὴ Δύση υἱοθετήθηκε ἡ ἀπόλυτη πνευματικότητα καὶ τὸ άπολύτως ἄυλο τῶν ἀγγέλων. Σημειώθηκαν βέβαια ἀντιδράσεις γιὰ τὴν ἀποδοχὴ αὐτῆς τῆς θεωρίας, ὡστόσο στὴν ἐποχὴ τοῦ Θωμὰ τοῦ Ἀκινάτη ἡ θέση αὐτὴ ἔγινε γενικὰ ἀποδεκτή.

Στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δόθηκε ὁριστικὴ λύση μὲ τὴν Ζ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ὁπότε κι ἔγινε δεκτὴ ἡ ἄποψη ὅτι οἱ ἄγγελοι δὲν εἶναι ἐξολοκλήρου ἀσώματοι, γιατὶ αὐτὴ ἡ ἰδιότητα ἀνήκει μόνο στὴν Ἁγία Τριάδα, ἔχουν ὅμως αἰθέριο σῶμα.

Οἱ ἄγγελοι, ἐπειδὴ εἶναι ὄντα πνευματικά, δὲ χωρίζονται σὲ φύλα, δὲν ἔχουν ἀνάγκη παιδείας ἢ θεραπείας, δὲν πεθαίνουν. Δὲ βιώνουν τὴ δυστυχία, τὴν ἀμφιβολία, τὸν πόνο ἢ τὴν ἀπώλεια. Ἀκόμη, δὲν ἔχουν ἀνάγκη διατροφῆς ἢ ἀναπαύσεως. Κάθε ἄγγελος ἔχει τὴ δική του ἀτομικότητα, τὴ δική του θέληση. Οἱ ἄγγελοι χαρακτηρίζονται ἀπὸ τὴν κατὰ χάριν ἀθανασία, κάτι ποὺ τοὺς κάνει μετόχους καὶ κατόχους της ἐπουράνιας μακαριότητας.

Δὲν μποροῦν νὰ ὑποστοῦν φυσικὴ ἀλλοίωση. Οἱ ἄγγελοι δὲν δημιουργήθηκαν ἀτελεῖς, ὥστε νὰ χρήζουν ἐξελίξεως, δὲν παύουν ὅμως νὰ ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸν Θεό. Διατηροῦνται στὴν ἀρχικὴ κατάσταση ποὺ δημιουργήθηκαν, γιατί ἡ σύστασή τους εἶναι ἀμετάβλητη. Τέλος, οἱ ἄγγελοι δὲν περιορίζονται ἀπὸ τὸν χρόνο καὶ τὸν χῶρο, εἶναι ὄντα ταχύτατα στὶς κινήσεις τους καὶ μποροῦν νὰ βρίσκονταί σὲ ὅποιο μέρος ἐπιθυμοῦν.

«Πρὸς τὸ μνῆμα ἐπέστης τοῦ Χριστοῦ ἀναστάντος, καὶ ἔφης ταῖς σεμναῖς Μυροφόροις· Τί ζητεῖτε Χριστὸν ἐν νεκροῖς; ἠγέρθη ὁ ζωὴν πηγάζων Κύριος, ὦ Γαβριὴλ φωτόμορφε…»

Δὲν εἶναι ὀρθὸ νὰ γίνεται λόγος γιὰ μιὰ ἐξελικτικὴ πνευματικὴ πορεία τῶν ἀγγέλων παρόμοια μὲ αὐτὴ ποὺ σημειώνεται στοὺς ἀνθρώπους. Αὐτὸ παρατηρεῖται γιατί οἱ ἂγγελοι δὲν ἀνέλαβαν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ μιὰ φύση ποὺ βρισκόταν σὲ νηπιακὸ ἐπίπεδο, οὔτε οὐσιαστικὰ κλήθηκαν νὰ ἐκγυμνασθοῦν σταδιακά, οὕτως ὥστε νὰ φτάσουν σὲ ἕνα ἐπίπεδο ὅπου θὰ δέχονταν τὶς ἐνέργειες τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ κατὰ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ ἔφταναν στὴν τελείωσή τους.

Εἶναι ἐγγενής, κατὰ ἕνα μέρος, ἡ ἁγιότητά τους, πάντοτε βέβαια ὡς Δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ χωρὶς νὰ θεωροῦνται ἀπὸ τὴ φύση τους Ἅγιοι. Αὐτός εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ παγιώθηκε κατὰ κάποιον τρόπο ἡ ἀρετή τους καὶ δὲν μεταπίπτουν στὴν κακία· εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, τοῦ ἄκτιστου θείου Φωτός.

Ἀσφαλῶς καὶ ἡ τελειότητα αὐτὴ τῶν ἀγγέλων μπορεῖ νὰ εἰπωθεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ἀνθρώπινη φύση καὶ πορεία πρὸς τὴν τελείωση καὶ ὄχι σὲ σχέση μὲ τὴν ἀπόλυτη τελειότητα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Σὲ σχέση μὲ τὴν τέλεια φύση τῆς Ἁγίας Τριάδας, ἀφενὸς δὲν τίθεται θέμα σύγκρισης, ἀφετέρου ἐλάχιστη εἶναι ἡ ὑπεροχή της ἀπὸ αὐτὴν τῶν ἀνθρώπων.

Ὁ Μέγας Βασίλειος στὸ ἔργο τοῦ «Περὶ Πίστεως» ἀναφέρει ὅτι συγκριτικὰ μὲ τὴν ἄτρεπτη, τὴν ἀπρόσιτη καὶ τέλεια θεία φύση δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ καμία ἄλλη, οὔτε καὶ αὐτὴ τῶν Ἀρχαγγέλων μαζὶ μὲ ὅλη τὴ λογικὴ φύση συγκεντρωμένη. Ἡ τελείωση, ἡ ἀνωτερότητα, ἡ λάμψη, ὁ φωτισμὸς τῆς φύσης τῶν ἀγγέλων στέκονται μόνο συγκρινόμενα μὲ τὰ ἄλλα δημιουργήματα τῆς θείας βούλησης.

Αὐτὸ συμβαίνει γιατί οἱ Ἂγγελοι δὲν εἶναι ἀπὸ τὴ φύση τους ἃγιοι, ἀλλὰ ἁγιάζονται ἀπὸ τὴ Δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἑπομένως, ἡ ἁγιότητά τους δὲν πηγάζει ἀπὸ τὴν οὐσία τους ὡς ἰδίωμα τῆς φύσης τους. Ἐξάλλου, ἂν συνέβαινε οἱ ἄγγελοι νὰ εἶναι ἀπὸ τὴ φύση τους ἅγιοι, τότε δὲ θὰ σημειώνονταν ἡ πτώση τοῦ Ἑωσφόρου καὶ τῶν λοιπῶν ἀγγελικῶν ταγμάτων ποὺ ἔγιναν δαίμονες.

Ὁ ἁγιασμὸς τους πραγματοποιεῖται σὰν μιὰ πρόοδος, γιὰ τὴν ὅποια συναινοῦν καὶ οἱ ἴδιοι. Τὸ αὐτεξούσιο δόθηκε πρῶτα στοὺς ἀγγέλους ποὺ ἐξαρχῆς βρίσκονται ἀνάμεσα στὴν ἀρετὴ καὶ στὴν κακία. Χρειάζονται ἀπόλυτα τὸν φωτισμὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιὰ τὴν τελείωσή τους, τὴ θεία φώτιση, ποὺ οὐσιαστικὰ πρέπει νὰ θεωρεῖται ὡς ἡ στερέωσή τους στὸ καλὸ καὶ τὴν ἀρετή, ἀπὸ τὴν ὁποῖα πλέον δὲν ἐκπίπτουν λόγω τῆς Θείας Χάριτος.

Κατὰ συνέπεια οἱ οὐράνιες Δυνάμεις δὲν εἶναι ἀπόλυτα τέλειες, ἀλλὰ ἐπιδεκτικὲς προόδου καὶ παράλληλα εἶναι καὶ αὐτεξούσιες. Ἡ πτώση τοῦ Ἑωσφόρου δηλώνει τὴ χρήση τοῦ αὐτεξουσίου του ποὺ δὲν ἐπέλεξε τὸ ἀγαθὸ καθὼς καὶ τὴν ἀναγκαιότητα τοῦ φωτισμοῦ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γιὰ τὴν τελείωσή του.

Ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀναφέρει χαρακτηριστικά ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐνεργοῦσε στίς ἀγγελικές καί οὐράνιες δυνάμεις. Ἀκόμα καί αὐτή ἡ τελείωσή τους, ἡ καλή χρήση τοῦ αὐτεξουσίου τους, ποὺ τοὺς ὁδηγεῖ στήν ἀρετή καί στήν ἀπόλυτη ἀδυναμία διάπραξης τοῦ ὁποιουδήποτε κακοῦ, πηγάζει ἀκριβῶς ἀπὸ τὸν φωτισμό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ μόνο.

Ἀπὸ τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος οἱ ἂγγελοι παραμένουν ἂπτωτοι. Ἡ ὁριστικὴ κρίση τους ἔλαβε χώρα κατὰ τὴν πτώση τοῦ Ἑωσφόρου, ὁπότε ὁρισμένοι κατακρίθηκαν ὡς δαίμονες καὶ ἄλλοι, μὲ τὴν παρότρυνση τοῦ Ἀρχιστρατήγου Μιχαὴλ «στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετὰ φόβου», δικαιώθηκαν κι ἔλαβαν πλέον μόνιμη τὴν ἁγιαστικὴ χάρη.

Σημαντική εἶναι ἡ ἐπισήμανση τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Δαμασκηνοῦ ὁ ὁποῖος συγκεκριμένα ἀναφέρει ὅτι ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι δέν ξέρουμε ἐὰν οἱ ἄγγελοι εἶναι ἴσοι μεταξύ τους· αὐτὸ μόνο ὁ Ἴδιος ὁ Δημιουργός τὸ γνωρίζει. Διακρίνονται ὅμως οἱ ἂγγελοι ὡς πρὸς τὸν φωτισμό τους, καὶ φωτίζει ὁ ἕνας τὸν ἄλλον.

Αὐτοὶ ποὺ ὑπερέχουν φωτίζουν καὶ διαφωτίζουν τοὺς κατώτερους σὲ γνώση καὶ φωτισμό. Σημαντικὴ παράλειψη θὰ ἦταν ἐὰν δὲν ἀναφερόμασταν καὶ στὴν ἄγνοια τῶν ἀγγέλων γιὰ τὰ ἔσχατα καὶ τὴ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου, γεγονὸς ποὺ μαρτυρεῖ γιὰ μιὰ ἀκόμη φορτὴν ἀδυναμία τῆς σύγκρισης τῆς τέλειας φύσης τῆς Ἁγίας Τριάδος μὲ αὐτὴν τῶν οὐρανίων Δυνάμεων.

Σωτήριος Μυλωνάς
Υπ. Δρ. Θεολογίας Α.Π.Θ.

Σύναξις των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των λοιπών Ασωμάτων και Ουράνιων Αγγελικών Ταγμάτων

ΑπολυτίκιονἮχος δ’

Τῶν οὐρανίων στρατιῶν Ἀρχιστράτηγοι,
δυσωποῦμεν ὑμᾶς ἡμεῖς οἱ ἀνάξιοι, ἵνα ταῖς ὑμῶν δεήσεσι τειχήσετε ἡμᾶς,
σκέπη τῶν πτέρυγων τῆς αὔλου ὑμῶν δόξης,
φρουροῦντες ἡμᾶς προσπίπτοντας, ἐκτενῶς καὶ βοώντας
Ἐκ τῶν κινδύνων λυτρώσασθε ἡμᾶς,
ὡς Ταξιάρχαι τῶν Ἄνω Δυνάμεων.

“Εχων Σέ προστάτην και βοηθόν,
φύλακα καί ρύστην της ψυχής μου της ταπεινής,
Μιχαήλ Πρωτάρχα καί Μέγα Ταξιάρχα,
εν ώρα του κινδύνου, Σύ μοι βοήθησαν