Η Ιερά Μονή Ξηροποτάµου

Η Ιερά Μονή Ξηροποτάµου,
κλασικό δείγµα αγιορειτικής αρχιτεκτονικής, γεωγραφικά εντοπίζεται περίπου στο µέσο της χερσονήσου του Άθω σε θέση περίβλεπτη, και σε ύψος 200 µέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας.
Αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα µοναστήρια, αλλά η πρώιµη ιστορία του παραµένει ασαφής όσον αφορά στον ακριβή χρόνο ίδρυσής του και τον κτίτορα του µοναστηριού. Η προφορική παράδοση θέλει ιδρυτή της µονής την αυτοκράτειρα Πουλχερία που έζησε τον 5ο αιώνα, ενώ σύµφωνα µε άλλη πηγή ιδρυτές θεωρούνται οι αυτοκράτορες Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος και ο Ρωµανός Α΄ ο Λεκαπηνός κατά τον 10ο αιώνα. Σε χειρόγραφα και διάφορα έγγραφα υπάρχει µια ασάφεια όσον αφορά στο όνοµα της µονής και την προσωπικότητα του οσίου Παύλου που είναι πιθανότατα ο κύριος κτίτορας της µονής. Πρόκειται µάλλον για κάποιον ασκητή µοναχό ο οποίος έχαιρε µεγάλης εκτίµησης στον Άθω, υπήρξε σύγχρονος του αγίου Αθανασίου και µε βάση την προφορική παράδοση ταυτίζεται µε τον γιο του Μιχαήλ Α΄ του Ραγκαβέ.





Η ευηµερούσα πορεία της µονής ανακόπηκε κατά το 13ο αιώνα, στα χρόνια της Φραγκοκρατίας όταν ενέσκηψαν οικονοµικές δυσκολίες και πειρατικές επιδροµές. ∆εν άργησε ωστόσο να τύχει και πάλι της υποστήριξης των βυζαντινών αυτοκρατόρων, ιδίως µετά την πυρκαγιά του 1280, που µε δωρεές και χρυσόβουλλα επιβεβαίωσαν κυριαρχικά δικαιώµατα της µονής (13ος-14ος αιώνας). ∆ωρεές από τις ηγεµονίες της Βλαχίας και της Ουγγροβλαχίας υπήρξαν πηγή ανανέωσης και µακροηµέρευσης της ζωής του µοναστηριού. Ανάµεσα στους µεγάλους ευεργέτες της µονής αριθµείται και ο σουλτάνος Σελίµ Α΄. Η Ξηροποτάµου, όπως κάθε µοναστήρι, γνώρισε και έντονες στιγµές κάµψης. Οι δύο καταστροφικές πυρκαγιές στις αρχές του 16ου και 17ου αιώνα και το βάρος των χρεών κατά το 18ο αιώνα γονάτισαν τη µονή. Το διάστηµα 1821-1830 η µονή είχε καταληφθεί από τουρκικό στράτευµα ενώ στα νεώτερα χρόνια, το 1950 και 1973 ξαναχτυπήθηκε από πυρκαγιές.




Σήµερα η µονή Ξηροποτάµου κατέχει την όγδοη θέση στην ιεραρχία των κοινοβίων. Σ' αυτήν ανήκει το λιµάνι της ∆άφνης και τα 6 σωζόµενα Ξηροποταµινά Κελλιά. Η µονή έχει 7 παρεκκλήσια και 9 εξωκκλήσια. Το Καθολικό της τιµάται στους αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες και οικοδοµήθηκε το 18ο αιώνα, επάνω σε παλαιότερο. Έξω από το Καθολικό βρίσκεται η φιάλη του αγιασµού φτιαγµένη από ερυθρό µάρµαρο το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα µε δωρεά του λόγιου αδελφού της µονής Καισάριου ∆απόντε. Στη βιβλιοθήκη της µονής υπάρχουν 409 χειρόγραφα και περίπου 6,000 έντυπα βιβλία. Γνωστά κειµήλια της µονής είναι ο δίσκος της Πουλχερίας κατασκευασµένος από στεατίτη λίθο, λείψανα αγίων, χρυσοκέντητα ιερά άµφια και πολύτιµες επισκοπικές ράβδοι. Το πολυτιµότερο όµως κειµήλιο της Ξηροποτάµου είναι τα δύο τεµάχια Τιµίου Ξύλου από τον σταυρό του Χριστού, τα µεγαλύτερα που υπάρχουν στον κόσµο, που φέρουν και την οπή από τα καρφιά της σταυρώσεως. Σήµερα η µονή αριθµεί περί τους εικοσιπέντε αγαθούς και ησύχιους µοναχούς.
ΠΗΓΗ:http://www.mountathos.gr





Η Ιερά Μονή Ξηροποτάμου είναι αφιερωμένη στους 40 Μάρτυρες (9 Μαρτίου) στέκει σε μια μαγευτική και περίβλεπτη θέση στο μέσο της χερσονήσου και πάνω στο δρόμο καθώς ανηφορίζουμε από τη
Δάφνη στις Καρυές όμορφο και επιβλητικό μοναστήρι βλέπει κάτω στο Σιγγιτικό κόλπο, που απλώνεται συνήθως ήσυχος και γαλανός.



Η παράδοση αποδίδει την ίδρυση του μοναστηριού στην αυτοκράτειρα Πουλχερία (450 - 457), ενώ άλλες πηγές στους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Ζ' Πορφυρογέννητο (913 - 959) και Ρωμανό Α'Λεκαπηνό
(920 - 944), από τους οποίους μάλιστα ο πρώτος δώρισε στο μοναστήρι ένα πολύτιμο κόκκινο μανδύα. Σύμφωνα όμως με διάφορες άλλες αξιόπιστες μαρτυρίες και γραπτές πηγές, το μοναστήρι ιδρύθηκε
στο τέλος του 10ου αιώνα, δηλαδή λίγο χρόνο μετά την ίδρυση της Μεγίστης Λαύρας.


Πιθανός ιδρυτής του μοναστηριού, που του έδωσε και το όνομά του, είναι ο μοναχός Παύλος Ξηροποταμηνός, που ονομάστηκε έτσι από τον τόπο όπου μόναζε νωρίτερα. Έγινε ο πρώτος ηγούμενος της
μονής Ξηροποτάμου και αναδείχθηκε μεγάλος πνευματικός άνδρας την εποχή εκείνη. Αναφέρεται στο Α' Τυπικό του Αγίου Όρους και, έχοντας τις δικές του αντιλήψεις σχετικά με τους τύπους και τους
κανόνες στη μοναστική άσκηση, δεν συνδέθηκε ποτέ με πραγματική φιλία με τον Αθανάσιο.





Η μονή Ξηροποτάμου στην αρχή ονομαζόταν «των άγίων Τεσσαρά κοντα», ενώ σε διάφορα έγγραφα τιτλοφορείται «του άγίου Νικηφόρου του Ξηροποταμηνού». Ίσως έχουμε εδώ δύο ονομασίες της ίδιας
μονής. Διαφορετικά θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η πρώτη, ως νεοσύστατη και μικρότερη, υπαγόταν στην παλαιότερη και μεγαλύτερη μονή του Νικηφόρου. Μια άλλη παράδοση, εξάλλου, θέλει στον ίδιο
αυτό χώρο τη μονή του «Χειμάρρου», που λέγεται ότι την έκτισε επίσης η αυτοκράτειρα Πουλχερία στον 5ο αιώνα.

Η μονή Ξηροποτάμου τον 11ο αιώνα ήταν μία από τις πιο πλούσιες αγιορειτικές μονές, αφού απλώθηκε σημαντικά πάνω στη νοτιοδυτική πλευρά της χερσονήσου. Τα όριά της έφταναν μέχρι την περιοχή της
μονής Ιβήρων και ανατολικά μέχρι τον Άγιο Παύλο, όπου βρίσκονται σήμερα τα μοναστήρια της Σιμωνόπετρας, του Γρηγορίου και του Διονυσίου. Με το πέρασμα του χρόνου φυσικά τα όριά της αυτά
περιορίστηκαν αρκετά, αλλά ακόμη και σήμερα διαθέτει μεγάλη εδαφική έκταση και ιδιαίτερα το γεμάτο από άγριες καστανιές δάσος της.




Η ευημερία του μοναστηριού συνεχίστηκε σε ολόκληρο τον 12ο αιώνα καθώς και στις αρχές του 13ου. Στη συνέχεια όμως, στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, αυτή ανακόπηκε και άρχισαν οι δυσκολίες εξαιτίας
της οικονομικής του κρίσεως και των πειρατικών επιδρομών. Έτσι μετά την επανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως ενίσχυσε το μοναστήρι οικονομικά ο πρώτος Παλαιολόγος αυτοκράτορας Μιχαήλ Η'
(1259 - 1282), όπως μαθαίνουμε από ένα χρυσόβουλλό του, του 1275, και που κατά μια παράδοση επισκέφθηκε και ο ίδιος τη μονή. Ο διάδοχος του Ανδρόνικος Β' (1282 - 1328) φρόντισε για την
ανοικοδόμησή του, μετά την πυρκαγιά του έτους 1280 και κατοχύρωσε με ιδιαίτερο χρυσόβουλλό του τα κτήματα του μοναστηριού.

Τον 14ο και 15ο αιώνα, παράλληλα με τη βοήθεια των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, φροντίζουν για το μοναστήρι και οι ηγεμόνες της Σερβίας διαθέτοντας πολλές φορές μεγάλα χρηματικά ποσά. Ειδικότερα με
έξοδά τους κτίστηκαν το τείχος με τον υψηλό πύργο, το παρεκκλήσι της Θεοτόκου στη βορεινή πλευρά και ανοικοδομήθηκε το καθολικό του το 1445.





Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μέχρι τον 19ο αιώνα η μονή Ξηροποτάμου πέρασε γενικά δύσκολες στιγμές, που οφείλονταν σε πολλές και διάφορες αιτίες. Οι κυριότερες από αυτές είναι οι φοβερές
επιδρομές των Τούρκων εναντίον της, οι δύο μεγάλες πυρκαγιές στα χρόνια 1507 και 1609 και οι αδιάκοποι σχεδόν δικαστικοί αγώνες, που είχαν σχέση κυρίως με οριακές διαφορές με τις γειτονικές της
μονές.

Από τις επιδρομές υπέφερε πολλά το μοναστήρι, αλλά περισσότερο στοίχισαν σ' αυτό οι δύο πυρκαγιές, από τις οποίες καταστράφηκε εντελώς μόνο τα κειμήλιά του μπόρεσε να διασώσει. Για την
ανοικοδόμησή του τη φορά αυτή φρόντισαν οι ίδιοι οι μοναχοί, αφού συγκέντρωσαν αρκετά χρήματα από εράνους και περιοδείες με το Τίμιο Ξύλο στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, καθώς επίσης οι ηγεμόνες
από τις χώρες αυτές, που καθιέρωσαν και ετήσια χορηγία προς τη μονή, και παλαιότερα ο σουλτάνος Σελίμ Α' (1512 - 1520), που, εκτός από οικονομική ενίσχυση, παραχώρησε πολλά προνόμια σε
ολόκληρο το Όρος και ιδιαίτερα στη μονή Ξηροποτάμου.

Οι καταστροφές όμως στη μονή συνεχίστηκαν και παράλληλα οι ανακαινίσεις της, συνήθως πάλι με τις εισπράξεις από την περιφορά του Τιμίου Ξύλου. Μόνο στα τελευταία χρόνια (1952) το κομμάτι που
καταστράφηκε από πυρκαγιά αναστηλώθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, ενώ αναμένεται από στιγμή σε στιγμή η αναστήλωση της νοτιοδυτικής πτέρυγας που κάηκε από άγνωστη αιτία το 1972.

Το καθολικό της, τιμώμενο στη μνήμη των αγίων 40 Μαρτύρων, ανοικοδομήθηκε στα χρόνια 1761 - 1763 από τον Καισάριο Δαπόντε και τοιχογραφήθηκε 20 χρόνια αργότερα το 1783. Βρίσκεται στο κέντρο
της λιθόστρωτης αυλής και είναι στραμμένο περισσότερο προς βορρά ακολουθώντας την ανάλογη διαμόρφωση του εδάφους. Κτισμένο με τον ίδιο τρόπο, όπως τα άλλα καθολικά, είναι πολύ ευρύχωρο,
εκτός από το σχετικά στενό Ιερό Βήμα. Η κεραμοπλαστική του διακόσμηση ομορφαίνει περισσότερο την προσεγμένη τοιχοποιία του, ενώ σε μια γωνία του εξωνάρθηκα βρίσκεται εντοιχισμένη μια ανάγλυφη
πλάκα από τη μεσοβυζαντινή εποχή με την ολόσωμη παράσταση του Αγίου Δημητρίου. Δύο ανάγλυφα επίσης κεφάλια, της Πουλχερίας και του Αγίου Παύλου, υπάρχουν στον πύργο του κωδωνοστασίου μαζί
με την επιγραφή: «Άγιος Παύλος Ξηροποταμηνός υιός του ευσεβεστάτου Μιχαήλ, 1738».





Η μονή Ξηροποτάμου αριθμεί και μερικά άλλα παρεκκλήσια μέσα και έξω από αυτή. Μέσα είναι τα εξής 7: των Αρχαγγέλων και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δεξιά και αριστερά στη λιτή του καθολικού,
της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, του Προδρόμου, των Εισοδίων της Θεοτόκου, του Αγίου Θεοδοσίου και του Αγίου Γεωργίου στις τέσσερις πλευρές της μονής. Από όλα αυτά τα τρία πρώτα φέρουν και
τοιχογραφίες, ενώ τα υπόλοιπα μόνο φορητές εικόνες. Έξω από τη μονή προς τα ανατολικά βρίσκονται τα τέσσερα κελλιά της, της Αναλήψεως (πρώην Μεταμορφώσεως), του Γενεσίου του Προδρόμου, της
Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Αθανασίου, και στις Καρυές του Αγίου Δημητρίου που χρησιμεύει και για αντιπροσωπείο επίσης σ' αυτήν ανήκουν τα περισσότερα από τα κτίρια του λιμανιού της
Δάφνης.

Η μονή Ξηροποτάμου διαθέτει πολλά και αξιόλογα κειμήλια. Ιδιαίτερα είναι γνωστή για το μεγαλύτερο στον κόσμο τεμάχιο Τιμίου Ξύλου που διατηρεί, αφιέρωμα όπως λέγεται της Πουλχερίας, μέσα σε ένα
ξύλινο σταυρό σ' αυτό φαίνεται μια από τις τρύπες, όπου είχαν μπήξει τα καρφιά κατά τη Σταύρωση. Κατά μια άλλη παράδοση αυτό είναι δώρο του αυτοκράτορα Ρωμανού Α'. Εκτός από αυτό φυλάσσονται
εδώ και άλλα μικρότερα τεμάχια του ίδιου ξύλου, λείψανα πολλών αγίων, πολύτιμες επισκοπικές ράβδοι, από τις οποίες δύο είναι από ήλεκτρο, χρυσοκέντητα ιερά άμφια και λειτουργικά σκεύη.

Η βιβλιοθήκη της μονής στεγάζεται και αυτή μαζί με το σκευοφυλάκιο πάνω από το νάρθηκα του καθολικού. Περιέχει 409 χειρόγραφα, από τα οποία τα 20 είναι περγαμηνά και τα υπόλοιπα χάρτινα και
μεταγενέστερα. Από τα χειρόγραφα λίγα είναι εικονογραφημένα και κυρίως με επίτιτλα και αρχικά γράμματα με πλούσια μερικές φορές φυτική διακόσμηση. Επίσης αριθμεί και 5.000 περίπου έντυπα βιβλία.

Η μονή Ξηροποτάμου κατέχει σήμερα την όγδοη θέση στη σειρά της ιεραρχίας των αθωνικών μοναστηριών. Στη θέση αυτή υποβιβάστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα, ενώ μέχρι τότε βρισκόταν στην πέμπτη
θέση, την οποία κατέχει τώρα η μονή Διονυσίου. Ως προς το σύστημα διαβιώσεως είναι κοινόβια και αριθμεί 60 περίπου μοναχούς μαζί με τους εξαρτηματικούς της έξω στα κελλιά
ΠΗΓΗ: http://www.xristianos.gr


Η σφραγίδα της Ιεράς Μονής Ξηροποτάμου




... ομολογώ, ότι χαίρομαι για το ότι, οι υπεύθυνοι της στον Άθωνά μας Ιεράς Μονής του Ξηροποτάμου, σε απόλυτη ιεροπαραδοσιακή συμφωνία, και σε ευλαβή αναφορά του θαύματος που περιγράφεται στο συναξάρι, το σύνολο των προστατών της Τεσσαράκοντα αγίων Μαρτύρων, στα επίτιτλα, στα σύμβολα και στις σφραγίδες της, δεν τους εικονίζουν ως πρόσωπα, θα μπορούσαν να το κάνουν σμικροϊχνογραφικώς, αλλά τους παριστάνουν, σε σύνθεσι με το νικηφόρο σημείο του Τιμίου Σταυρού, ως τέσσαρες δεκάδες, αμαράντινων εννοείται, στεφάνων ...

του Επισκόπου Ροδοστόλου κ. Χρυσοστόμου
ΠΗΓΗ:agioritikesmnimes.pblogs.

ΤHΛΕΦΩΝΟ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ
(τηλ. 23770-23251)