Οδηγός για την πνευματική ζωή

Τα μυστήρια της Εκκλησίας

Τα ιερά μυστήρια είναι επτά: το βάπτισμα , το χρίσμα, η ευχαριστία, η μετάνοια, η ιεροσύνη, ο γάμος και το ευχέλαιο. Τα μυστήρια έχουν συσταθεί από τον Ιησού Χριστό, χορηγούν τη Θεία Χάριν , αναγεννούν και προάγουν τον άνθρωπο, δωρίζουν εν Χριστώ τη σωτηρία. Τελούνται από των επισκόπων και των ιερέων , η δε χορήγηση τη Θείας Χάριτος είναι αναγκαία και βέβαιη. Επομένως όταν τελούνται από κανονικούς επισκόπους και ιερείς και σύμφωνα με το τυπικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας, πραγματικά και αναμφισβήτητα μεταδίδουν την Θείαν Χαρίν. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα μυστήρια δρούν με τρόπο μαγικό. Αληθινά μεν η Θεία Χαρίς χορηγείται αντικειμενικά, όμως η επίδραση της στον πιστό δεν είναι εκβιαστική , αλλά εξαρτάται από την υποκειμενική δεκτικότητα του πιστού. Η δική του πνευματική κατάσταση και σωστή προετοιμασία είναι πολύ σημαντικές για την υποδοχή του μυστηρίου. Και ενώ η δράση του μυστηρίου είναι δεδομένη, ανεξάρτητα από την ποιότητα του λειτουργού που επιτελεί το μυστήριο, ο πιστός θα πρέπει να είναι προετοιμαστεί κατάλληλα και η καρδιά του να είναι ανοιχτή στην Χάριν του Αγίου Πνεύματος. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διδάσκει ότι η σωτηρία δωρίζεται από τον Θεό, είναι αποτέλεσμα της Θείας Χάριτος μέσα από τη λυτρωτική θυσία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, απαραίτητη όμως είναι και η ελεύθερη αποδοχή και σύμπραξη από την πλευρά του ανθρώπου. Ο Θεός πραγματικά , σέβεται την ελευθερία μας.
Τα μυστήρια διακρίνονται σε υποχρεωτικά και προαιρετικά, σε επαναλαμβανόμενα και μη επαναλαμβανόμενα, ενώ δύο από αυτά θεωρούνται ως τα εξοχότερα.
Υποχρεωτικά είναι το βάπτισμα, το χρίσμα, η μετάνοια, η ευχαριστία και το ευχέλαιο…
Προαιρετικά είναι τα μυστήρα της ιερωσύνης και του γάμου…
Επαναλαμβανόμενα μυστήρια είναι η ευχαριστία , η μετάνοια ο γάμος και το ευχέλαιο, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε πιστού.
Μη επαναλαμβανόμενα είναι το βάπτισμα, το χρίσμα και η ιερωσύνη, τα οποία τελούνται μία και μοναδική φορά. Κυριότερα μυστήρια θεωρούνται το βάπτισμα και η ευχαριστία.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι το μυστήριο περιλαμβάνει δύο μερή: το ορατό και το αόρατο. Και το μεν αόρατο είναι η Χάρις του Αγίου Πνεύματος, η οποία μυστικά αγιάζει τον πιστό, το δε αόρατο είναι η εξωτερική τελετή, και ότι περιλαμβάνει η όλη διαδικασία.



Μυστηριακή και μυστική ζωή

Στον Ορθόδοξο χριστιανό δεν μπορεί να υπάρξει μυστική ζωή χωρίς τη μυστηριακή. Γιατί χωρίς την Χάρι των μυστηρίων ο άνθρωπος οδηγείται απλά στις δικές του σκέψεις, στα δικά του ανθρώπινα διανοήματα. Χωρίς την Χάριν , ο μυστικιστής δεν μπορεί να υπερβεί τα όρια του κτιστού. Και η Χάρις του Αγίου Πνεύματος χορηγείται μέσα απο τα μυστήρια της Εκκλησίας. Το βάπτισμα μας παίρνει νεκρούς πνευματικά και μας δίνει ύπαρξη και υπόσταση κατά Χριστόν. Το Χρίσμα μας τελειοποιεί και μας παρέχει την ενέργεια που χρειαζόμαστε στην πνευματική μας ζωή, τη χριστιανική μας πορεία. Μέσα από τη Θεία Ευχαριστία συνεχίζουμε να ζούμε πνευματικά και να οδηγούμαστε στη Βασιλεία του Θεού.
Η Ορθόδοξη μυστική ζωή έχει θεμέλιο τα ιερά μυστήρια και, τηρώντας ο ησυχαστής τις εντολές του Κυρίου , μπορεί με τη νοερά προσευχή και την επίκληση του αγίου ονόματος του Κυρίου Ιησού Χριστού να επαναφέρει τον νου στην καρδιά.
Εφόσον η καρδιά είναι το κέντρο της συναισθηματικής νοημοσύνης, εκεί αναπτύσσεται η θεία αγάπη και, όσο αυτή μεγαλώνει , τόσο αιχμαλωτίζεται ο νους στην καρδιά και η θέληση του ανθρώπου υποτάσσεται στο θείο θέλημα. Έτσι, νούς, θέληση και συναίσθημα ενώνονται στην καρδιά μέσα στη θεία αγάπη και ο όλος άνθρωπος, ο διασπασμένος από την πτώση , ενοποιείται και πάλι.
Συνεπώς οι Πατέρες είχαν δίκιο να εννοούν με τη λέξη ‘’καρδιά’’ το σύνολο του πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, να θεωρούν τον εγκέφαλο κατοικητήριο της διάνοιας και την καρδιά χώρο του νοητικοσυναισθήματικού του ανθρώπου. Άλλωστε και ο ίδιος ο Κύριος αναφέρει ότι από την καρδιά βγαίνουν αμαρτωλές σκέψεις και επιθυμίες. (Ματθ. ιε΄19).
Με την προσοχή όμως της καρδιάς και την Χάριν του Αγίου Πνεύματος , ο ησυχαστής, κάνοντας διαρκώς επίκληση του ονόματος του Κυρίου Ιησού, το οποίο όνομα είναι άγιο, αγιάζεται και αυτός και οδηγείται προς την ένωση με το Θεό. Γιατί μέσα στο όνομα Του είναι παρών ο Τριαδικός Θεός και με την Άκτιστη Ουσιώδη Ενέργεια Του, που εκπορεύεται από τη Θεία Ουσία, επιτυγχάνεται η θέωση και η θέα του Ακτίστου Φωτός.
Ας θυμόμαστε ότι, κατά τη διδασκαλία της Εκκλησίας, η Θεία Ενέργεια ονομάζεται και θεότης, αφού εκεί υπάρχει ολόκληρος ο Θεός, ο οποίος είναι απλούς και δεν διαιρείται.

Δύο παράγοντες : ο ανθρώπινος και ο θείος.

Όταν προσεύχεται ο άνθρωπος, μεσολαβούν απαραίτητα δύο παράγοντες, ο ένας ανθρώπινος και ο άλλος θείος. Ο ανθρώπινος είναι η δική του προσπάθεια, ο θείος παράγων είναι η ενέργεια του Παναγίου Πνεύματος. Αν αυτοί οι δύο παράγοντες δεν συνεργαστούν , δεν γίνεται τίποτε. «Ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν ει μη εν Πνεύματι Αγίω», λέει ο Απόστολος Παύλος (Α΄Κορ. ιβ΄3).
Σε βεβαιώνω , αδελφέ , ότι , αν δεν συνεργήσει το Άγιον Πνεύμα , μία ευχή ‘’Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με’’ δεν μπορείς να πείς, αλλά ούτε και μία φορά θα μπορέσεις να κάνεις τον σταυρό σου. αυτό το λέω εκ πείρας, εξ όσων γνωρίζω από το περιβάλλον μου και λίγο από τον εαυτό μου. Η νοερά προσευχή είναι κοινωνία , είναι μυστική ένωση με το Θείον , είναι η ζωή η αιώνια.
Ένας νομικός ρώτησε τον Κύριο: «Διδάσκαλε , τι ποιήσω, ίνα κληρονομήσω ζωήν αιώνιον;» Και ο Κύριος : «ει δε θέλεις εισελθείν εις την ζωήν , τήρησον τας εντολάς…ου φονεύσεις, ου μοιχεύσεις , ου κλέψεις, ου ψευδομαρτυρήσεις…» (Ματθ. ιθ΄17-19). Αυτές είναι οι εντολές του Δεκαλόγου και αφορούν τους αγωνιζόμενους πιστούς. Στη συνέχεια , ο Κύριος λέει: «ει θέλεις τέλειος είναι, ύπαγε πώλησον σου τα υπάρχοντα, και δός πτωχοίς, και έξεις θησαυρόν εν ουρανώ, και δεύρο ακολούθει μοι». (Ματθ.ιθ΄21).
Ανάλογα λοιπόν με το μέτρο τήρησης των εντολών , ανοίγει και το δοχείο της ψυχής, για να δεχτείς μέσα σου την αιώνια ζωή: «Αυτό το Πνεύμα συμμαρτυρεί τω πνεύματί ημών ότι εσμέν τέκνα Θεού» (Ρωμ. η΄16).
Ώστε, φιλόθεε, σε ρωτώ: Είσαι ένας έγγαμος αγωνιστής και δεν μπορείς να ακολουθήσεις το τέλειο; Μπορείς όμως να τηρήσεις τις εντολές. Αφού λοιπόν δεν κλέβεις, δεν αδικείς, αγαπάς τους εχθρούς σου, νηστεύει, ελεείς πτωχούς, βοηθάς τους συνανθρώπους σου κλπ., τότε δημιούργησες τις προϋποθέσεις για το ιερότατο έργο της νοεράς προσευχής, που θα σε ενώσει με τον Δημιουργό σου. τώρα απομένει να καταβάλεις και ένα μικρό κόπο. Γιατί προσευχή χωρίς κόπο είναι έκτρωμα, κατά τον κορυφαίο τωνασκητών Ισαάκ τον Σύρο. Και λέω μικρό κόπο, αφού δεν θα αργήσει να σε επισκιάσει η Θεία Χαρίς και τότε θα εννοήσεις μόνος σου τον λάγο του Κυρίου «ο γαρ ζυγός μου χρηστός και το φορτίον μου ελαφρόν εστίν» (Ματθ. ια΄30).





5.Ασκηση και ζωή

Οι απόψεις ότι το σώμα είναι φυλακή της ψυχής, ότι είναι κακό ή ότι ο Θεός έκλεισε την ψυχή στο σώμα για τιμωρία, δεν έχουν καμιά σχέση με την Ορθόδοξη διδασκαλία. Ο άνθρωπος είναι ενιαία οντότητα ψυχοσωματική και, όπως ο Θεός δημιούργησε την ψυχή, δημιούργησε και το σώμα. Ψυχή και σώμα είναι υπέροχα και ανεκτίμητα αποτελέσματα της δημιουργικής ενέργειας του Θεού. Είναι και τα δύο στοιχεία που αποτελούν τον άνθρωπο, ο οποίος πλάσθηκε κατ’ εικόνα Θεού, το δε σώμα είναι ναός του Αγίου Πνεύματος (Α΄Κορ.στ΄19).
Όπως καταλαβαίνει κάποιος, διάφορες συμπεριφορές των μοναχών σχετικά με το σώμα δεν αποτελούν προσπάθεια τιμωρίας του, αλλά ασκήσεις για απόκτηση αυτοκυριαρχίας. Μερικά γυμνάσματα αυτού του είδους, μέσα στα πλαίσια της ασκητικής ζωής των μοναχών, είναι η νηστεία (για την οποία ήδη μιλήσαμε), η αγρυπνία με προσευχή, η ορθοστασία στην προσευχή, η χαμαικυτία (ξάπλωμα στο έδαφος), οι γονυκλισίες ή μετάνοιες και γενικά ο σωματικός κόπος.
Οι γονυκλισίες μπορούν να γίνονται καθημερινά, εκτός από τις Κυριακές και τις πενήντα ημέρες που ακολουθούν το Πάσχα. Ο λόγος για τον οποίο απαγορεύονται τότε, είναι διότι οι μετάνοιες συνοδεύονται με το πένθος για τις αμαρτίες μας, ενώ οι Κυριακές θεωρούνται αναστάσημες ημέρες και οι πενήντα ημέρες από το Πάσχα μέχρι την Πεντηκοστή είναι επίσης χαρμόσυνες.
Επίσης και το γονάτισμα στην Εκκλησία δεν επιτρέπεται τις συγκεκριμένες ημέρες. Γενικά, όμως , το γονάτισμα στην Εκκλησία δεν ανήκει στην Ορθόδοξη παράδοση, με εξαίρεση την ημέρα της Πνετηκοστής, κατά την Εσπερινό του Αγίου Πνεύματος. Εκτός Εκκλησίας , βέβαια, μπορεί ο πιστός να προσεύχεται και γονατιστός, αν θέλει, και να εκτελεί τον κανόνα του των γονυκλισιών, σε συνεννόηση με τον πνευματικό του.
Εκτός από τους μοναχούς, και όλοι οι Χριστιανοί μπορούν , ανάλογα με τη δύναμη και τις αντοχές του, να μετέχουν στην Ορθόδοξη ασκητική με μετάνοιες και ΄λλα γυμνάσματα.

Αποσπάσματα από το βιβλίο :
Οδηγός για την πνευματική ζωή
Ιωσήφ Μ.Δ.
Εκδοτικός Οργανισμός Π.Κυριακίδη